Η λανθάνουσα εξέγερση
(Α.Μπαντιού, Το ξύπνημα τής Ιστορίας, κεφ. III, σελ.47-52)
Οι ιστορικές εξεγέρσεις τής εποχής μας — εκείνες δηλαδή που αποτελούν, όσον αφορά την πολιτική ιστορία, ένδειξη τής δυνατότητας για μια νέα κατάσταση πραγμάτων, χωρίς όμως να είναι προς το παρόν σε θέση να υλοποιήσουν τη δυνατότητα αυτή — δεν είναι άλλες από τις πολύμορφες εξεγέρσεις που ξέσπασαν σε πλήθος αραβικών χωρών. Βάσει αυτών θα ορίσω στο επόμενο κεφάλαιο επακριβώς την έννοια τής ιστορικής εξέγερσης, αντιδιαστέλλοντάς την τόσο από την άμεση εξέγερση, η οποία θα πρέπει να θεωρηθεί ως υποδεέστερη μορφή της, όσο και από το ανώτερο ποιοτικά στάδιο τής σε μεγάλη κλίμακα εμφάνισης μιας νέας πολιτικής.
Όμως, τι θα έλεγε κανείς για τις «δυτικές» χώρες;
Αποκαλώ «δυτικές» τις χώρες εκείνες που φέρουν με περηφάνια το όνομα αυτό. Πρόκειται για χώρες που πρωτοστάτησαν ιστορικά στην ανάπτυξη τού καπιταλισμού και που, συνεχίζοντας μια ακμαία πολεμική και ιμπεριαλιστική παράδοση, εξακολουθούν να διαθέτουν μεγάλη δύναμη κρούσης τόσο χρηματοοικονομική, μέσω τής οποίας μπορούν να εξαγοράζουν, σχεδόν παντού στον κόσμο, διεφθαρμένες κυβερνήσεις, όσο και στρατιωτική, πράγμα το οποίο τους επιτρέπει να ασκούν πολιτική εκφοβισμού σε βάρος των εν δυνάμει εχθρών τους, σε βάρος όλων όσων φιλοδοξούν να αμφισβητήσουν την κυριαρχία τους. Ας προσθέσουμε ότι οι χώρες αυτές είναι εξαιρετικά ικανοποιημένες με το πολιτειακό τους σύστημα, το οποίο αποκαλούν «δημοκρατία» και που, στην πραγματικότητα, είναι διαμορφωμένο κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να διασφαλίζεται σε μεγάλο βαθμό η ειρηνική συνύπαρξη των διαφόρων μερίδων τής κυβερνώσας ολιγαρχίας, οι οποίες, παρά τις όποιες διαφοροποιήσεις τους, ομονοούν επί τής ουσίας (οικονομία τής αγοράς, κοινοβουλευτικό καθεστώς, ασίγαστη εχθρότητα απέναντι σε οποιονδήποτε και οτιδήποτε δεν ανήκει στις τάξεις τους, απέναντι σε ό,τι περιλαμβάνεται κάτω από τον γενολογικό όρο «κομμουνισμός»).
Οι δυτικές μας χώρες έχουν ήδη ζήσει την εμπειρία των άμεσων εξεγέρσεων, ενώ δεν υπάρχει αμφιβολία ότι και στο μέλλον η εμπειρία αυτή θα επαναληφθεί σε πολύ μεγαλύτερη έκταση από ό,τι την τελευταία δεκαετία. Ωστόσο, εδώ και σαράντα περίπου χρόνια, δεν έχουμε ζήσει ακόμη μια ιστορική εξέγερση. Η γνώμη μου είναι ότι έχει πλέον εγκαινιαστεί αν όχι η εποχή τής δυνατότητάς της, τουλάχιστον αυτή τής συνθήκης τής δυνατότητάς της, και με αυτό εννοώ μια συμβαντική ρήξη που παρέχει την ιστορική δυνατότητα να εκδηλωθεί κατά τρόπο αιφνίδιο μια κάποια άμεση εξέγερση.
Το κίνητρό μου για να κάνω αυτή την (ομολογουμένως αισιόδοξη) υπόθεση θα έλεγα ότι είναι η διαπίστωση τής ύπαρξης μιας λανθάνουσας εξεγερσιακής υποκειμενικότητας στις αλαζονικές, εύπορες και συνάμα μίζερες χώρες μας — χώρες οι οποίες πλήττονται από την κρίση.
Θα ήθελα να ξεκινήσω δίνοντας ένα παράδειγμα.
Ανάμεσα στα αναρίθμητα ολέθρια αντιλαϊκά μέτρα που εφάρμοσε η κυβέρνηση Σαρκοζί — ίσως η αντιδραστικότερη κυβέρνηση που γνώρισε η Γαλλία από την εποχή τού Πετέν — περιλαμβάνεται, όπως όλοι γνωρίζουμε, και η μεταρρύθμιση τού συνταξιοδοτικού συστήματος. Η υιοθέτηση τού μέτρου από την κυβέρνηση ήρθε να ικανοποιήσει ένα πάγιο και πιεστικό αίτημα των «αγορών», αποδεικνύοντας έτσι ότι ο Σαρκοζί, πειθήνιο εκτελεστικό τους όργανο, σιτίζεται από τα αποφάγια τους. Η εν λόγω μεταρρύθμιση σήμαινε ουσιαστικά την επιμήκυνση τού χρόνου συνταξιοδότησης συνοδευόμενη συγχρόνως από μεγάλη μείωση των συντάξεων. Η «δυναμική απάντηση» που δόθηκε στο μέτρο αυτό υπό την αιγίδα των συνδικάτων ήταν μεν ιδιαίτερα μαζική, αλλά οπωσδήποτε ανεπαρκής. Εκατομμύρια άνθρωποι διαδήλωσαν κατά τής μεταρρύθμισης, αλλά ήταν προφανές ότι οι συνδικαλιστικές ηγεσίες είχαν προδιαγράψει την ήττα. Στην πραγματικότητα, ο στόχος τους περιοριζόταν στο να ελεγχθεί το μαζικό κίνημα και να αποφευχθούν τυχόν «ατοπήματα», εν μακαρία αναμονή των καλύτερων ημερών, που ίσως έρθουν με την εκλογή στην προεδρία ενός «αριστερού» απαρατσίκ.
Θα μπορούσε ωστόσο κανείς να διακρίνει εντός τού κινήματος — τη δράση τού οποίου υπονόμευσαν εκ των έσω οι ηγέτες του, όπως ακριβώς έκαναν και οι διοικητές των γαλλικών στρατευμάτων το 1940, οι οποίοι ας σημειωθεί, εμπιστεύονταν περισσότερο τον Χίτλερ παρά τους κομμουνιστές — πολλές έμμεσες ενδείξεις που επιβεβαίωναν την ύπαρξη μιας εξεγερσιακής τάσης. Καταρχάς, παρά τις «απολιτικές» εντολές και κατευθύνσεις των γραφειοκρατικών ηγεσιών, ακούσαμε πολλές φορές τους διαδηλωτές να επαναλαμβάνουν το σύνθημα «Σαρκοζί, παραιτήσου!» — σύνθημα που, όπως θα εξηγήσω πιο κάτω, χαρακτηρίζει τις ιστορικές εξεγέρσεις. Κατά δεύτερο λόγο, στις φάλαγγες των διαδηλωτών, ήταν εμφανής η απόκλιση από την κοινή γραμμή εκ μέρους συμπαγών και πολυάριθμων ομάδων συνδικαλιστών που διατύπωναν πολύ πιο επιθετικά αιτήματα από εκείνα των ηγεσιών, ζητώντας μάλιστα την άμεση ικανοποίησή τους. Πρέπει να περιλάβουμε εδώ και την απρόσμενη απόφαση τού σωματείου των εργαζομένων στα διυλιστήρια πετρελαίου να αναστείλουν για μερικές μέρες την τροφοδοσία βενζίνης, ιδιαίτερα σκληρή ενέργεια που θα μπορούσε να είχε σοβαρές μακροπρόθεσμες επιπτώσεις (αρκεί και μόνο να αναφέρουμε ότι η αστυνομία παρενέβη χωρίς καθυστέρηση). Είναι πιθανό τα δεδομένα αυτά να πυροδότησαν το φαινόμενο που παρουσιάζεται πάντα σε περιόδους εξεγέρσεων: τη διάσπαση των κάθε είδους μηχανισμών κάτω από την υποκειμενική πίεση συνθημάτων μέσω των οποίων η συλλογική δράση συμβάλλει στην συσπείρωση και ενοποίηση τού λαού. Τέλος και σημαντικότερο, η επινόηση, έστω και σχετικά περιορισμένου εύρους, νέων μορφών δράσης με δυνάμει εξεγερσιακό χαρακτήρα έθεσε τις βάσεις για το μέλλον. Θα αναφέρω ειδικότερα την πρακτική διεξαγωγής «δωρεάν» απεργιών ή απεργιών «δι’ αντιπροσώπων»: σε κάποια εργοστάσια ή επιχειρήσεις διεξάγονται απεργίες, παρά το γεγονός ότι οι εργαζόμενοί τους χτυπάνε κάρτα. Αυτό συμβαίνει γιατί ένα εξωεργοστασιακό λαϊκό αγωνιστικό μπλοκ, αποτελούμενο κατά κύριο λόγο από ανθρώπους που δεν υποχρεούνται να εργαστούν (όπως, για παράδειγμα, συνταξιούχους, σπουδαστές, αδειούχους, ανέργους κ.λπ.), προχωρούν σε κατάληψη των χώρων εργασίας, προφανώς με τη συμφωνία των απεργών μισθωτών, προκειμένου να εμποδίσουν τη συνέχιση τής παραγωγής. Επομένως, έχουμε να κάνουμε με μια πραγματική απεργιακή κατάσταση, παρόλο που, από νομικής άποψης, οι εργαζόμενοι δεν βρίσκονται σε απεργία, με συνέπεια να δικαιούνται να εισπράττουν το μεροκάματο. Αυτή η διαδικασία επιτρέπει να συνεχιστούν για μεγάλο χρονικό διάστημα απεργίες με κατάληψη των χώρων εργασίας, η διάρκεια των οποίων κυρίως στις μέρες μας είναι, στις περισσότερες των περιπτώσεων, ολιγοήμερη. Και αυτό διότι αφενός μεν οι χαμηλόμισθοι τα βγάζουν πολύ δύσκολα πέρα, αφετέρου δε διότι τα συνδικάτα τους είναι πλέον υπερβολικά εξασθενημένα, με συνέπεια να μην είναι σε θέση να οργανώσουν ισχυρά απεργιακά ταμεία.
Για πολλούς λόγους, αυτή η μορφή δράσης έχει οιονεί εξεγερσιακό χαρακτήρα. Κατ’ αρχάς, επειδή αψηφά τη συνηθισμένη αντιδραστική γνώμη, σύμφωνα με την οποία οι υποθέσεις ενός εργασιακού χώρου αφορούν αποκλειστικά τους εργαζόμενους που απασχολούνται εκεί. Κατά δεύτερο λόγο, επειδή αντιπαρατίθεται σθεναρά στην εξίσου αντιδραστική αντίληψη ότι είναι ανήθικο να απεργεί κανείς, ενώ την ίδια στιγμή δηλώνει ότι εκτελεί κανονικά τα καθήκοντά του. Κατά τρίτον, επειδή συνδέει απόλυτα την «απεργία» με την «κατάληψη», που συνήθως θεωρείται ότι βρίσκεται μία τουλάχιστον βαθμίδα πάνω από την πρώτη όσον αφορά την κλιμάκωση των μορφών βίαιης δράσης. Κατ’ αυτόν δε τον τρόπο προκύπτει μια συμμεριστική εντοπιοποίηση και όχι απλώς μια περιορισμένη και συσταλτική τοπικοποίηση τής κοινής δράσης, όπως θα συνέβαινε αν στην κατάληψη συμμετείχαν αποκλειστικά οι εργαζόμενοι. Κατά τέταρτο λόγο, επειδή θα πρέπει να προετοιμάζεται για το αναπόφευκτο ενδεχόμενο επέμβασης τής αστυνομίας, με αποτέλεσμα να καθίσταται επίκαιρο και πιεστικό το κλασσικό εξεγερσιακό δίλημμα ανάμεσα στην ειρηνική και χωρίς αντίσταση εκκένωση τού κατειλημμένου χώρου και τη μαχητική συνέχιση τής κατάληψης. Τέλος και κυριότερο, χάρις σε αυτήν δίδεται έμπρακτη υπόσταση στον δεσμό μεταξύ περισσοτέρων κοινωνικών στρωμάτων που κατά κανόνα δεν έρχονται σε επαφή μεταξύ τους, έτσι ώστε να δημιουργείται επί τόπου ένας νέος τύπος υποκειμένου πέραν των διαιρέσεων τις οποίες διατηρούν ενεργές τόσο το Κράτος όσο και τα συνδικαλιστικά του παραρτήματα. Και η καλύτερη απόδειξη για αυτό είναι ότι τέτοιου είδους πρωτοβουλίες μεγάλης κλίμακας, όπως ήταν, για παράδειγμα, η κατάληψη αεροδρομίων ή η διακοπή τής λειτουργίας εργοστασίων επεξεργασίας απορριμμάτων, προετοιμάστηκαν και αποφασίστηκαν από ποικιλώνυμες μεν επιτροπές, που ωστόσο χαρακτηρίζονταν κατά κύριο λόγο από το γεγονός ότι συνένωναν σε κοινή δράση φοιτητές, νέους, μισθωτούς (συνδικαλισμένους και μη), συνταξιούχους, διανοούμενους κ.ο.κ. Με σκοπό μάλιστα την ανάληψη άμεσων δράσεων, κατέστη έτσι δυνατή η τοπική υλοποίηση μιας σημαντικής διάστασης των πλέον χαρακτηριστικών εξεγέρσεων: η δημιουργία ενός νέου τύπου λαϊκής ενότητας η οποία βρίσκεται σε απόσταση από τις κρατικές διαστρωματώσεις και προκύπτει ως επακόλουθο τής χάραξης φαινομενικά ετερόκλιτων υποκειμενικών διαδρομών.
Υπέρ τής ερμηνείας ότι οι εν λόγω δράσεις χαρακτηρίζονταν από μια λανθάνουσα εξεγερσιακότητα, αξίζει να συγκρατήσουμε στο νου μας και το ότι τα δεσπόζοντα ΜΜΕ, που, ως γνωστόν, είναι ταγμένα στην προάσπιση και προώθηση τής «δημοκρατικής σύνεσης» (άλλως ειπείν, τής ιδεολογίας τής Α.Δ.Κ.)[1] αγνόησαν επιδεικτικά το γεγονός ότι αυτές αντιπροσώπευαν το πραγματικά καινοτόμο στοιχείο τής κατάστασης — τη μόνη υπόσχεση για το μέλλον την οποία εμπεριείχε ένα εξαιρετικά μαζικό, αλλά, ωστόσο, ανεπαρκές κίνημα — και φρόντισαν ώστε το θέμα να πάρει όσο το δυνατόν µικρότερη δηµοσιότητα.
Μπορούμε επομένως να ισχυριστούμε ότι, παρά την επίφαση αποδοχής και παραίτησης, η «κινητοποίηση» (ατυχής ο όρος …) ενάντια στον συνταξιοδοτικό νόμο τού Σαρκοζί ενείχε μια λανθάνουσα εξεγερσιακότητα. Θα αρκούσε οπωσδήποτε μια σπίθα, ένα δραματικό περιστατικό, το ενδεχόμενο μιας παρανόησης ή βίαιης παρέκκλισης από την κατεύθυνση των συνδικαλιστικών εντολών, για να εισέλθει η εν λόγω «κινητοποίηση» σε δυναμικότερη τροχιά, να δημιουργήσει επί τόπου ένα ισχυρό ρήγμα στην καπιταλιστική-κοινοβουλευτική συναίνεση και να ορθώσει, τουλάχιστον για κάποιο χρονικό διάστημα, απόρθητα λαϊκά αναχώματα.
Έτσι, ακόμη και στις πνιγηρές και καταθλιπτικές χώρες μας, που τείνουν να υποκύψουν στον πειρασμό τής πιο ακραίας αντίδρασης, η λανθάνουσα αυτή εξεγερσιακότητα αποτελεί τεκμήριο τού ότι η συγκυρία μπορεί να συμβάλει στην ανάδυση, μέσα από την ατονία τού κόσμου μας, ενός άλλου απρόβλεπτου κόσμου επέκεινα των νεκρωτικών μας «δημοκρατιών».
[1] [POL: Patrimoine, Occident et Laïcité = Ατομική Ιδιοκτησία, Δύση και Κοσμικότητα]. Αμετάφραστο λογοπαίγνιο, που παραπέμπει στην ιδεολογία τής κατασταλτικής αστυνόμευσης (P.O.L-ice). Στην ελληνική μετάφραση, το ακρώνυμο συνοψίζει την παρεπόμενη «έλλειψη δικαιοσύνης».
Μου αρέσει αυτό:
Μου αρέσει! Φόρτωση...