Alain Badiou — Αμέντ Φιλόσοφος: Η Ηθική

 

Αλαίν Μπαντιού: Ο Αμέντ Φιλόσοφος
[Οικογενειακό θέατρο, κατάλληλο για παιδιά άνω των δώδεκα ετών]
Σκετς 18: Η ηθική

Ραβέντης, Αμέντ.
Ο Αμέντ και ο Ραβέντης είναι καθισμένοι σε δυο ψάθινες πολυθρόνες. Στην αρχή δε λένε τίποτε.

Ραβέντης: Ό,τι και να μου πεις, αυτά τα πράγματα δεν είναι ηθικά. Να ’μαι λοιπόν εδώ στο παλκοσένικο, καθισμένος άνετα στην πολυθρόνα μου, να παίζω τον ρόλο τού Ραβέντη, και την ίδια στιγμή … Ε; Τι συμβαίνει την ίδια στιγμή στον κόσμο; Λιμοί, σεισμοί και καταποντισμοί, οι δικτατορίες, η άνοδος τού φονταμενταλισμού, η εξαναγκαστική επιβολή τής μπούρκα, οι εμφύλιοι και οι εθνικές σφαγές, η τρύπα τού όζοντος και η εξαφάνιση των μπλε φαλαινών, η γενοκτονία στη Ρουάντα και τη Βοσνία, το Τσερνόμπυλ και η Αλγερία, ο κοινωνικός αποκλεισμός, οι άστεγοι, η ανεργία των νέων και η ανεργία των διευθυντικών στελεχών, τα εντομοκτόνα, τα ζιζανιοκτόνα και το φαινόμενο τού θερμοκηπίου, η κλειτοριδεκτομή, ο αγκτηριασμός, η πολυγαμία και η εκπόρνευση ανηλίκων, οι Τσετσένοι και το Εϊτζ, οι μη ανανεώσιμες μορφές ενέργειας, η κοινωνία δύο ταχυτήτων, η μη αναγνώριση τού γάμου των ομοφυλόφιλων ιερέων από τους αντιδραστικούς τού Βατικανού, τα ναρκωτικά και τα υποβαθμισμένα προάστια, η μη απονομή τού βαθμού τού συνταγματάρχη απ’ τους καθυστερημένους τής Ουάσιγκτον στους γκέι και τις λεσβίες, οι επιβλαβείς ανθήσεις φυκών στην Μεσόγειο, η ρύπανση τής Αρκτικής και τής Ανταρκτικής, οι πετρελαιοκηλίδες, οι Ερυθροί Χμερ και οι αντάρτες τού Φωτεινού Μονοπατιού — πουθενά μα πουθενά δεν θα βρεις χαρά και ομόνοια… Κι εγώ, στρογγυλοκαθισμένος στην πολυθρόνα, λέω αερολογίες για να γελάνε τα παιδιά! Και σε ρωτώ πού είναι η ηθική; Πού έχει πάει η χρηστότητα των ηθών;

Αμέντ: Να μια καλή ερώτηση! Μπορεί ίσως να ενημερωθείς για το τι είναι η ηθική, για το ποια είναι τα χρηστά ήθη, αλλά θα σπαζοκεφαλιάσεις για να μάθεις σε ποια σοκάκια σκοτεινά περιπλανιέται. Ορθώς εντόπισες τα κακώς κείμενα. Η λίστα σου σπαραξικάρδια. Όσο σ’ άκουγα να απαριθμείς τις καταστροφές, σφιγγόταν η καρδιά μου, ένιωθα τσιμπήματα, εδώ, στο ηλιακό πλέγμα… Και την ηλιακή ενέργεια! Δεν πρέπει να να ξεχάσουμε την ηλιακή ενέργεια! Σε ρωτώ κι εγώ τι κάνουν οι ισχυροί τού κόσμου τούτου για την ηλιακή ενέργεια; Η απάντηση πρέπει να μας τρομάζει και να μας ανησυχεί: απολύτως τίποτε. Και η ηθική σ’ αυτούς τους ασύλληπτους απ’ τον ανθρώπινο νου καιρούς, σ’ αυτούς τους καιρούς τής πλάνης και τής περιπλάνησης …

Ο Αμέντ αυτοσχεδιάζει πάνω στο θέμα τής αλανιάρας ηθικής, κατά προτίμηση χωρίς να σηκωθεί από την πολυθρόνα του.

Όμως, πάει πολύ να θεωρείς τον εαυτό σου ανήθικο, Ραβέντη, μόνο και μόνο επειδή κάθεσαι αναπαυτικά στην πολυθρόνα σου! Όχι, φιλαράκο μου, βρίσκεσαι εδώ για να διακηρύξεις την έλευση τής επίγειας βασιλείας τού Κακού, στην πλανητική μας κωμόπολη, όπως τόσο εύστοχα το θέτεις· και δεν χωρεί αμφιβολία ότι τα καταφέρνεις τέλεια! Είσαι η φωνή τής δημόσιας συνείδησης! Αν δεν ήσουν εσύ, όλοι τους θα κοιμούνταν τον ύπνο τού δικαίου! Τους χαλάς τον ύπνο, όταν ξελαρυγγιάζεσαι: «Ακούστε, δείτε, διαβάστε, κατανοήστε». Αν καλοσκεφτείς ότι πουθενά δεν υπάρχει ομόνοια και ειρήνη, σε πιάνει σύγκρυο. Εξαιτίας σου χεστήκανε όλοι πάνω τους! Κοίτα τους! Αυτούς εδώ στα μπροστινά καθίσματα! Ήρθαν στην παράσταση άνετοι κι ωραίοι και θα φύγουν μ’ έναν κόμπο στο στομάχι. Τεράστια πρόοδος! Τώρα ξέρουν ότι όλα πάνε κατά διαόλου και δεν κάνουν τίποτε γι’ αυτό.

Ραβέντης: Μα αυτό είναι το πρόβλημα!

Αμέντ: Ποιο δηλαδή;

Ραβέντης: Ότι κι εγώ δεν κάνω τίποτε. Προσπαθώ να διατυπώσω μια δημοκρατική πρόταση ενάντια σ’ όλα αυτά, μια πρόταση που να προωθεί την κοινωνικότητα μεταξύ των ανθρώπων, μια αυθεντική ηθική για το πλανητικό χωριό μας, μια ιδιαίτερα πολιτισμένη μορφή ηθικής, αλλά δεν ξέρω πού να ψάξω να την βρω. Νιώθω ειλικρινά φόβο, Αμέντ.

Αμέντ: Ραβέντη μου! Ραβέντη μου! Άκου με καλά, Πολύβιε Ραβέντη! Δεν πρέπει να αποκαρδιώνεσαι! Θα τη βρούμε τη ρημάδα την ηθική! Λες πως νιώθεις φόβο: ο φόβος είναι καλή αφετηρία για την αναζήτηση τής ηθικής. Κάνε μια προσπάθεια! Μην εγκαταλείπεις τον αγώνα! Κοίτα, θα ξαναεξετάσουμε την τρομερή σου λίστα και θα δεις που σιγά σιγά, βήμα προς βήμα, θα τη βρούμε την αποτελεσματική και συναινετική αρχή τής ηθικής σου. Ας αρχίσουμε απ’ την αρχή. Οι μπλε φάλαινες· τι υπαγορεύει, λοιπόν, η ηθική των φαλαινών;

Ραβέντης: Μια διεθνή επιτροπή για την προστασία και την επιβίωση των φαλαινών· οραματίζομαι ένα μιντιακό γεγονός με διαφάνειες Πάουερ Πόιντ. Έχω ήδη σκεφτεί ένα πολύ δυνατό σλόγκαν: «Φτάσαμε στο αμήν με τα κητοειδή!»

Αμέντ: Βλέπεις, λοιπόν, που κάναμε καλή αρχή; Θα την ξετρυπώσουμε την ηθική! Τώρα έχουν σειρά οι άστεγοι! Προχώρα ακάθεκτος!

Ραβέντης: Μια εκπομπή που θα μεταδοθεί στη ζώνη υψηλής τηλεθέασης, όπου ο επίσκοπος Άνω Κρεατομυγοκουρούνας θα συνομιλεί φιλικά με δυο πλανόβιους ή, μάλλον, μ’ έναν πλανόβιο και μια πλανόβια. Γιατί βεβαίως πρέπει να είμαστε πάντα προσεκτικοί με τις ποσοστώσεις γυναικών αδιακρίτως και ανεξαρτήτως περιπτώσεως.

Αμέντ: Μεγαλειώδης σύλληψη! Καθάρισες και με το ηθικό πρόβλημα των άστεγων και με την ηθική τής έμφυλης διαφοράς. Έτσι μπράβο, αγόρι μου, μη σταματάς, μη σταματάς μέχρι να ματώσω… Με τις σφαγές! Πες μου τι θα κάνεις με τις σφαγές και την πείνα στην Αφρική;

Ραβέντης: Θα ζητήσω από κάθε Ελληνίδα και κάθε Έλληνα να τυλίξουν σε σελοφάν όλα τα ληγμένα και τα αχρησιμοποίητα φάρμακα που έχουν στα σπίτια τους. Σιγά σιγά θα μαζευτούν τόνοι ανθρωπιστικής βοήθειας! Δεν θ’ αφήσουν τίποτε να πάει χαμένο, θα μαζέψουν ένα προς ένα κάθε χαπάκι ασπιρίνης, κάθε περίσσιο αναβράζον δισκίο βιταμίνης C, κάθε σωληνάριο βαζελίνης, ακόμα και τα ζουληγμένα· θα στραγγίξουν σταγόνα-σταγόνα το σιρόπι για το βήχα — πάντα κάτι μένει στον πάτο! Και ως δια μαγείας η ad hoc επιτροπή μας θα τα διανείμει σ’ όλους τους άπορους πληθυσμούς.

Αμέντ: Μ’ άφησες άφωνο, μπαγάσα! Θυμήθηκες μέχρι και το σελοφάν για την προφύλαξη. Αυτό, μανάρι μου, δεν ήταν σοφτ ηθικό δίδαγμα! Ρε συ, μ’ έκανες, να καταλάβω τι πάει να πει ντούρα ηθική! Και για πες μου, ρε μεγάλε, για τους εμφύλιους μεταξύ φυλετικών, εθνικών και θρησκευτικών ομάδων, πού ακριβώς βρίσκεται η ηθική;

Ραβέντης (με σοβαρό ύφος):  Α, αυτό είναι πολύ ζόρικο ζήτημα. Πρέπει να εμφυσήσουμε στους ανθρώπους ένα αίσθημα βαθιάς ευθύνης. Συστήνοντας μια επιτροπή οικουμενικής συνείδησης, θα λανσάρουμε μια παγκόσμια καμπάνια με την οικονομική υποστήριξη χορηγών οι οποίοι θα χρηματοδοτούν τηλεοπτικά κλιπ που θα μας βομβαρδίζουν με όλες τις φρικαλεότητες που συμβαίνουν στον κόσμο· και με τα εν λόγω κλιπ θα θέσουμε τις κυβερνήσεις ενώπιον των ευθυνών τους, ούτως ώστε — εναντίον των εμπόλεμων εθνών που θα έχουν διαπράξει εγκλήματα — οι εν λόγω κυβερνήσεις τής διεθνούς κοινότητας, με τη συνεργασία μάλιστα τού ΟΗΕ, να πραγματοποιούν αεροπορικά χτυπήματα ύψιστης χειρουργικής ακρίβειας, τα οποία θα καθοδηγούνται μέσω λέιζερ και υπέρυθρων ακτίνων και που θα αφανίζουν τον έναν μετά τον άλλο τους δράστες των φρικαλεοτήτων που μας έδειξαν στα προαναφερθέντα τηλεοπτικά κλιπ, προειδοποιώντας τους, κατ’ αυτόν τον τρόπο, ότι η οικουμενική συνείδηση δεν είναι διατεθειμένη να δεχθεί απαθής την παραμικρή παραβίαση των δικαιωμάτων τού ανθρώπου. Συνεπώς, η λύση τού προβλήματός μας έγκειται στο συγκεκριμένο στοιχείο τής ήρεμης αποφασιστικότητας και στη χρήση τής αντίστοιχης επικοινωνιακής τεχνολογίας.

Αμέντ: Λύση άψογη και τελεσίδικη! Κατακεραυνωτική ηθική! Όμως, για διαφώτισε με λίγο, αν δεν σου κάνει κόπο, για ποιον λόγο δεν έχει εφαρμοστεί μέχρι σήμερα;

Ραβέντης: Κατά την γνώμη μου, ο αδύναμος κρίκος είναι οι σπόνσορες των κλιπ. Πρέπει να εμφυσήσουμε αίσθημα καθήκοντος και ευθύνης στους πιθανούς σπόνσορες. Είναι θέμα κοινωνικής δέσμευσης.

Αμέντ: Πολύβιε Ραβέντη, τον έπιασες τον ταύρο απ’ τα κέρατα! Η επιτυχία μού φαίνεται εγγυημένη. Την έχουμε σίγουρα στο τσεπάκι μας. Δεν στα ’λεγα ’γώ ότι χωρίς να σηκωθούμε από την πολυθρόνα θα εξιχνιάσουμε εις βάθος τα πέριξ τής ηθικής; Μια τελευταία προσπάθεια. Η τρύπα τού όζοντος και η απαράδεκτη θέρμανση τής ατμόσφαιρας τού πλανητικού μας χωριού απ’ τις ανεξέλεγκτες ρυπογόνες βιομηχανίες. Δε χωράει αντίρρηση ότι πρόκειται για σοβαρό ζήτημα. Πώς θ’ αντικρίσουμε κατάματα τα παιδιά μας, αν σε δέκα χιλιάδες χρόνια από τώρα η θερμοκρασία υπό τη σκιά τής Ακρόπολης θα αγγίξει τους 56 βαθμούς Κελσίου; Λοιπόν, πώς την βλέπεις την ηθική τής ρύπανσης και τής τρύπας τού όζοντος;

Ραβέντης: Η λύση είναι το ποδήλατο και το σακίδιο στον ώμο. Αφρός ξυρίσματος σε δοχεία από βιοαποικοδομήσιμο αλουμίνιο αντί σε δοχεία αεροζόλ. Οι παλιές καλές κουνουπιέρες στη θέση των ισχυρών τοξικών εντομοκτόνων. Οργανικό γίδινο τυρί αντί για την αηδιαστική κρέμα που μας σερβίρουν σε κάθε είδους ρυπογόνες συσκευασίες. Γνήσια αγελαδινή κοπριά στα λάχανα αντί για τα χημικά λιπάσματα που μας σκοτώνουν. Χρειαζόμαστε έναν αρμόδιο οργανισμό παγκόσμιας εμβέλειας με ποσοστώσεις αυτοχθόνων γυναικών και αγροτών ενάντια στην τρύπα. Για σκέψου του, Αμέντ! Μια γιγαντιαία πολυπολιτισμική διαδήλωση μ’ ένα τεράστιο πανώ με το σλόγκαν «Ενωμένοι να βουλώσουμε την τρύπα!» Αυτή είναι η πιο έντονη ηθικο-αισθητική εικόνα που μπόρεσα ποτέ να συλλάβω.

Αμέντ: Ε καλά τώρα, την τάπωσες την τρύπα τής ηθικής. Θες να σου πω τι βρήκες απόψε; Θες να μάθεις πώς αποκαλείται η ανακάλυψη που έκανες;

Ραβέντης: Βέβαια και θέλω να μάθω το όνομα τής ηθικής τής πλανητικής ομόνοιας που μπορεί να ορθώσει το ανάστημά της απέναντι στο τεχνολογικό όργιο τού Κακού· το όνομα τής ηθικής αυτής, η οποία αφήνοντας πίσω της για πάντα όλες τις αφηρημένες αρχές και μη αποκλείοντας τη χρήση εμβαλλωματικών μέτρων εστιάζεται στο απόλυτα συγκεκριμένο, τής ηθικής που εντοπίζεται στο ότι κάθε άτομο ρυθμίζει την πορεία των πράξεών του αναλαμβάνοντας πλήρως την ευθύνη που του αναλογεί, καλλιεργώντας κλίμα αμοιβαίας προσέγγισης και διαλόγου, χωρίς μάλιστα να χρειάζεται να σηκωθεί από την πολυθρόνα του και χωρίς τα βαρίδια τής γραφειοκρατίας και, επιπλέον, μέσω ενός στοχασμού που θα χαρακτηρίζεται από πραότητα καί γλυκύτητα, σαν να πρόκειται για κάποια ολιστική εναλλακτική θεραπεία. Πες μου λοιπόν πώς αποκαλείται η ηθική αυτή;

Αμέντ: Έχει ένα πολύ όμορφο όνομα, Πολύβιε Ραβέντη, το οποίο μάλιστα ξεστόμισες πριν από λίγο. Είναι η εμβαλλωματική ηθική — που βουλώνει τρύπες.

Ραβέντης (συλλογισμένος): Εμβαλλωματική ηθική … Εμβαλλωματική ηθική … Πρέπει να το ομολογήσω ότι ακούγεται ωραία!

Αμέντ: Συνοψίζοντας τη λύση, βλέπουμε ότι παρ’ όλο που ξέρουμε τι λογής είναι η ηθική, δεν γνωρίζουμε ακόμη πού διαμένει. Ή μήπως όχι;

Ραβέντης: Πες μου, Αμέντ! Πες μου πού βρίσκεται! Κρέμομαι απ’ τα χείλη σου!

Αμέντ: Αρκεί να βρούμε την τρύπα! Όπου τρύπα εκεί κι η ηθική τής τρύπας, αφού δεν είπαμε ότι πρόκειται για την εμβαλλωματική ηθική που βουλώνει τρύπες;

Ραβέντης: Μιας και καθόμαστε εδώ, Αμέντ, ίσως να πρέπει να την ψάξουμε εκεί, στο βάθος τής αίθουσας … την τρύπα. Ίσως να βρίσκεται εκεί η ηθική στιγμή τής σκέψης.

Αμέντ: Ή, ακόμα καλύτερα … δεν είναι ψάθινες οι πολυθρόνες μας … δεν έχουν τρύπες … λοιπόν, Ραβέντη … έλα, έλα, είσαι πολύ κοντά στη λύση.

Ραβέντης: Ε…ε …ο πισινός μας, ο πισινός μας είναι ηθικός.

Αμέντ: Γιατί βουλώνει τρύπες! Μπράβο, φωστήρα μου!

Ραβέντης: Τι όμορφη, τι γαλήνια στιγμή!

Αμέντ: Και πόσο το φχαριστιόμαστε, ε; Τι μεγάλη ηθική ευχαρίστηση που νιώθουμε βουλώνοντας κάθε τρύπα …

Ο Ραβέντης και ο Αμέντ βυθίζονται στις πολυθρόνες τους και απολαμβάνουν τη γαλήνη.