Bruno Bosteels—Ψυχανάλυση και Τραγωδία

Bruno Bosteels

Από το κεφάλαιο «Ο δρόμος προς τη Δαμασκό…» τού βιβλίου του με τίτλο Alain Badiou, un trajectoire polémique

Ψυχανάλυση και Τραγωδία

Ένας τελευταίος τρόπος για να προσδιορίσουμε την απόσταση που χωρίζει τον Λακάν από τον Μπαντιού απαιτεί την επανεξέταση τής ελληνικής τραγωδίας ως πηγής έμπνευσης τής ψυχαναλυτικής ηθικής. Τόσο στον Φρόυντ όσο και στον Λακάν, η σοφόκλεια τραγωδία συνιστά την πηγή τής ψυχαναλυτικής ηθικής, βεβαίως κυρίως μέσω τής φιγούρας τού Οιδίποδα. Πιο πρόσφατα όμως, προβλήθηκαν επιχειρήματα υπέρ τής εκτόπισης τής φιγούρας τού Οιδίποδα από εκείνη τής Αντιγόνης. Όπως μας υπενθυμίζει η Τζούντιθ Μπάτλερ στον κύκλο των διαλέξεων με τον τίτλο Η Διεκδίκηση τής Αντιγόνης : «Στη μελέτη του για τις οικειοποιήσεις τής μορφής τής Αντιγόνης ανά την ιστορία, ο Τζορτζ Στάινερ θίγει ένα επίμαχο ζήτημα το οποίο όμως ο ίδιος δεν πραγματεύεται περαιτέρω: Τι θα συνέβαινε αν η ψυχανάλυση είχε επιλέξει ως σημείο αφετηρίας της, αντί τού Οιδίποδα,τη μορφή τής Αντιγόνης;»¹ Ωστόσο, στη σημερινή εποχή, αυτό δεν είναι πλέον επίμαχο ή παράταιρο ζήτημα. Αντιστρέφοντας την ιεραρχία που εξυπακούεται στην εναλλακτική πρόταση τής Μπάτλερ και τού Στάινερ, δεν θα δίσταζα μάλιστα να πω ότι σήμερα την κυρίαρχη τάση αντιπροσωπεύει ακριβώς μια εκτόπιση τού Οιδίποδα από τη φιγούρα τής Αντιγόνης. Η απόλυτη αφοσίωση τής Αντιγόνης σε μια αρχή δικαιοσύνης πέραν τού τρομοκρατικού δικαίου τού Κρέοντα («μορφή δικαιοσύνης άνευ δικαίου, δικαιοσύνη επέκεινα τού δικαίου», όπως το διατύπωσε και ο Ντεριντά στο δοκίμιο Η Ισχύς τού Νόμου)² χρησιμεύει σήμερα ως κριτήριο αυθεντικότης τής ηθικής πράξης ή και τής ίδιας τής πολιτικής — άλλωστε, στις μέρες μας, η ηθική συγχέεται με την πολιτική ως συνέπεια ακριβώς τής εκτόπισης αυτής. Υπ’ αυτήν την έννοια, επομένως, εξακολουθούμε να βρισκόμαστε εξ ολοκλήρου εντός τού σοφόκλειου πρότυπου για την τραγωδία.

 

A.Badiou, «Προσανατολισμός στη σκέψη, προσανατολισμός στην ύπαρξη» (Οκτώβρ.2004)

Προσανατολισμός στη Σκέψη, Προσανατολισμός στην Ύπαρξη Ι
Ανοικτό σεμινάριο του Αλαίν Μπαντιού (Οκτώβριος 2004)

A΄. Εισαγωγικό Σημείωμα
Β΄. Σεμινάριο Οκτώβριος 2004
Γ΄. Το τέλος και η αναβίωση μιας εποχικής υπογραφής
Δ΄. Ντεριντά: Αποδόμηση και το μη υπαρκτό
Ε΄. Αποτελμάτωση και Απόλυτη Πίστη
ΣΤ΄. Καρτέσιος: Απολυτότητα, η εμμένεια και υποκειμενική ενσωμάτωση των αιωνίων αληθειών
Ζ΄. Πλάτων: Σχετικοκρατία και Δικαϊκοποίηση
Η΄. Σαρ: Καπήλευση της «Ελευθερίας»
Θ΄. Ρηγματική Υποκειμενικότητα
Ι΄. Το Παρόν της Συνάντησης

[Α΄] Το τριετές σεμινάριο σκοπεύει στη διατύπωση μιας απάντησης σε μια ορισμένη μορφή τής παλιάς ερώτησης τού Καντ: «Τι σημαίνει προσανατολισμός στη σκέψη;».

Το ότι είναι επίκαιρη η επανεξέταση αυτού τού ερωτήματος, καθίσταται σαφές δυνάμει τόσο της παρούσας κατάστασης οξείας κοσμικής σύγχυσης όσο και της μάταιης ελπίδας αντιμετώπισής της μέσω απαρχαιωμένων τακτικών όπως: ο εξεζητημένος μηδενισμός, η κάθε μορφής «δημοκρατική» πολιτική, η ηθική των ατομικών δικαιωμάτων, ο αναρχισμός τού πλήθους, το δόγμα τού ηδονικού σώματος ή/και των «μορφών τρόπου ζωής». Χωρίς να ξεχνούμε βεβαίως το στοιχείο τού φόβου, το οποίο σε μεγάλο βαθμό κυριαρχεί στη χώρα μας. Πρόκειται για την αγωνιώδη εμμονή στη συντήρηση ή για την αντίστοιχη διάψευση των επιδιώξεών μας αναφορικά με εκείνα τα προνόμια και τις ανέσεις, για τα οποία η ιδιότητά μας ως μέλη τής δύσης παρέχει τις εγγυήσεις, με αντάλλαγμα, όμως, την ευτέλεια, η οποία γίνεται τόσο περισσότερο αισθητή όσο η κατάσταση επισφάλειας επιτείνεται.

Η διαμόρφωση μιας επίκαιρης διαγνωστικής μεθόδου, η προσπάθεια ανεύρεσης μιας φιλοσοφικά επαληθεύσιμης ονομασίας για την εποχή μας, η θέση υπό το φως τής σκέψης τού χαρακτήρα τής σύγχυσης, τής εξολοθρευτικής άρσης κάθε ορίου, εντός τής οποίας το ανθρώπινο είδος επιχειρεί να επιβιώσει, αποτελούν το κύριο μέλημα τού πρώτου έτους τού σεμιναρίου (2004/2005). Όπως θα δούμε, αυτό δεν είναι απλό εγχείρημα. Και αυτό γιατί το δέλεαρ τής χρήσης παλαιωνύμων, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που κάποτε τύγχαναν σεβασμού («επανάσταση», «αντι-καπιταλισμός», «κοινωνικό κίνημα» … ), ή η αναβίωση ως αντιστήριγμα των παλαιών κομμουναλιστικών θεμελίων («Άραβας», «Γάλλος», «Εβραίος», «Δυτικός» … ), ή ακόμη η αναζήτηση μόνης διεξόδου στη χρήση αμαλγαμάτων (πολιτικής και τέχνης, τέχνης και ζωής, επιστήμης και τεχνολογίας, επανάληψης και δημιουργίας, έρωτα και ηδονής, ηδονής και τέχνης … ), δεν είναι τίποτε άλλο από τακτικές αναπόσπαστα συνδεδεμένες με την ίδια την κατάσταση σύγχυσης. Ομοίως, το να κρίνουμε ότι η εποχή μας είναι εποχή λήθης ή παρακμής καθόλου δεν προάγει την έρευνά μας. Και αυτό γιατί σημασία έχει ο εντοπισμός, κατά τρόπο θετικό ή σύμφωνα με τη δυνητικότητα που της προσήκει, τής χρονικής στιγμής στην οποία ανήκουμε και τής οποίας το φαίνεσθαι συνίσταται στο άμεσον άνευ εννοίας [l’immédiat sans concept]. Σύμφωνα με την προτεινόμενη μέθοδο, το «τι συμβαίνει;» και το «τι πρέπει να γίνει;» αποτελούν μη διακριτά ερωτήματα.