Για Σήμερα: Πλάτωνας! (3.4)
Ανοικτό σεμινάριο τού Αλαίν Μπαντιού (2009-2010)
[Σημειώσεις τού Ντανιέλ Φισέρ]
27 Ιανουαρίου 2010
Η συλλογιστική στη φιλοσοφία
Στις προηγούμενες συναντήσεις μας, επισημάναμε τη σημασία που αποδίδει ο Πλάτωνας στον ρόλο τής παιδείας. Με αυτό ως αφετηρία, μπορούμε να προβληματιστούμε για τη θέση που κατέχει η ίδια η φιλοσοφική διαλογικότητα [discursivité]. Τι είναι αυτό που κάνω εγώ εδώ μπροστά σας; Ποια είναι η λειτουργία τής επιχειρηματολογίας (κρίσεις, αποφάνσεις, ανασκευές…) στον φιλοσοφικό λόγο;
Αυτό είναι ένα αίνιγμα. Στην ιστορία των φιλοσοφικών κειμένων, συναντά κανείς πολυάριθμα επιχειρήματα, ή ακόμα και αποδείξεις (για παράδειγμα, αποδείξεις τής ύπαρξης τού Θεού), που οφείλω να πω δεν φαίνεται να έπεισαν και πολλούς.
Αν εξετάσουμε τον φιλοσοφικό λόγο στη γενικότητά του, θα διαπιστώσουμε ότι αυτοπροσδιορίζεται ως μέθοδος που συντελεί στην οικοδόμηση μιας ελεύθερης ή χειραφετημένης ζωής, πράγμα που τον φέρνει αντιμέτωπο με το πρόβλημα των αληθειών (όπως θα θυμάστε, είχα προβάλλει τη θέση ότι το στοιχείο εκείνο που συνιστά την αληθινή ζωή για ένα άτομο είναι η αποδοχή εκ μέρους του τής ενσωμάτωσής του στο γίγνεσθαι μιας αλήθειας). Για το σκοπό αυτό, η φιλοσοφία περιλαμβάνει μια διαδικασία ταύτισης (ταύτισης με ό,τι είναι σημαντικό ή «ενδιαφέρον», σύμφωνα με τη διατύπωση τού Ντελέζ — ενώ, κατ’ εμέ, θα πρόκειται για την εντόπιση των συνθηκών τής αλήθειας στα πλαίσια που έχω καθορίσει: δηλαδή, στην τέχνη, τον έρωτα, την επιστήμη και την πολιτική)· η φιλοσοφία οφείλει επίσης να επινοήσει τα αναγκαία εργαλεία για να εξασφαλίσει τη συνοχή αυτής τής διαδικασίας εντόπισης — πράγμα που ο Ντελέζ χαρακτήριζε με τον όρο «δημιουργία εννοιών», όπου το ζητούμενο θα είναι ο προσδιορισμός των κοινών στοιχείων των διαφόρων αντικειμένων που θα έχουν εντοπισθεί. Ποιος είναι όμως ο ρόλος τής επιχειρηματολογίας;
Μπορούμε εδώ να φέρουμε σε πρώτο πλάνο τη διάκριση τού Πασκάλ ανάμεσα στην πειθώ και τον προσηλυτισμό. Θα έλεγα, χωρίς δισταγμό, ότι η φιλοσοφία τοποθετείται ανάμεσα στις δύο αυτές τροπικότητες. Εφόσον δεν είναι επιστήμη, δεν θα μπορούσε να έχει ως σκοπό τη δημιουργία βεβαιότητας. Από την άλλη, όμως, δεν θα μπορούσε να είναι επιτυχής στον προσηλυτισμό, για τον λόγο ότι δεν αποτελεί θρησκεία. Στην πραγματικότητα, ο φιλοσοφικός λόγος ενσωματώνει μεν και τις δύο αυτές διαστάσεις, χωρίς όμως αυτές να επιτελούν την ίδια λειτουργία (εξού και η ανομοιογένεια που είναι εγγενής σ’ αυτή μορφή τού λόγου).
«Η θρησκεία μας είναι σοφή και μωρή· σοφή, γιατί είναι η πλέον ειδήμων και η πλέον θεμελιωμένη στα θαύματα, τις προφητείες, και τα υπόλοιπα· μωρή, γιατί τίποτε από αυτά δεν μας κάνει μέλη της. Τούτο λειτουργεί ως αφορμή για την καταδίκη όσων δεν είναι μέλη της, όχι όμως και για την πίστη των μελών της. Είναι ο σταυρός που τους κάνει να πιστεύουν, ne evacuata sit crux.1 Έτσι ο Άγιος Παύλος, ο οποίος ήλθε εν σοφία και εν σημείοις, αρνείται ότι ήλθε εν σοφία και εν σημείοις, διότι ήλθε να προσηλυτίσει. Αλλά μόνο εκείνοι που έρχονται με σκοπό να πείσουν μπορούν να λέγουν ότι έρχονται εν σοφία και εν σημείοις.»2 (Σκέψη 588, εκδ. Brunschvicg)
waltendegewalt 