«Προσωρινή Ηθική»—A.Badiou

Προσανατολισμός στη σκέψη, Προσανατολισμός στην ύπαρξη ΙΙΙ (1)
25 Οκτωβρίου 2006
(Βασισμένο στις σημειώσεις τού Ντ.Φισέρ)

Σας υπενθυμίζω ότι η φράση «προσανατολισμός στη σκέψη» προέρχεται από ένα άρθρο τού Καντ με τίτλο «Τι σημαίνει: προσανατολίζομαι στη σκέψη;», που δημοσιεύθηκε τον Οκτώβριο τού 1786 [στο περιοδικό «Berlinische Monatschrift»]. Το δεύτερο σκέλος στον τίτλο των σεμιναρίων («προσανατολισμός στην ύπαρξη») είναι δική μου προσθήκη, με σκοπό να δοθεί το γενικότερο στίγμα τής έρευνάς μας. Τι σημαίνει, λοιπόν, η έκφραση αυτή; Είναι ενδιαφέρον να δούμε το ιστορικό πλαίσιο που αποτέλεσε αφορμή για τη δημοσίευση τού άρθρου. Πρόκειται για ένα κείμενο με το οποίο ο Καντ παίρνει θέση σε μια επίκαιρη αντιπαράθεση ανάμεσα σε δύο γερμανούς στοχαστές, και πιο συγκεκριμένα τον Γιακόμπι και τον Μέντελσον, αναφορικά με τη σημασία τού Διαφωτισμού. Στον ισχυρισμό τού Γιακόμπι ότι όσον αφορά τον Διαφωτισμό είμαστε υποχρεωμένοι να αναγνωρίσουμε μια ασυμβίβαστη αντίφαση μεταξύ ορθού λόγου και ηθικής, ο Μέντελσον αντέτεινε ότι είναι κατ’ αρχήν δυνατή η θεραπεία τής φαινομενικής αυτής αντίφασης, υπό τον όρο όμως μιας «ορθώς προσανατολισμένης» χρήσης τού Λόγου. Μετά τον θάνατο τού Μέντελσον, ο Καντ αναλαμβάνει (αν και με το ζόρι και με μισή καρδιά, όπως ο ίδιος εξομολογείται) την ευθύνη υπεράσπισης τού Διαφωτισμού. Αυτό είναι το γενικό πλαίσιο τής διαμάχης που αποτέλεσε αφορμή για τη γέννηση τού κειμένου, όπως άλλωστε αποτυπώνεται και στον τίτλο του, όπου γίνεται εσκεμμένη αναφορά στο κομβικό σημείο τού επιχειρήματος τού Μέντελσον, στη έννοια δηλαδή τού «προσανατολισμού».

Κατά την άποψή μου, είναι προφανής η αναλογία με τη σημερινή κατάσταση. Σήμερα αφήνουμε πίσω μας μια περίοδο κατά την οποία έχαιρε ιδιαίτερου κύρους η θέση τής ύπαρξης ενός επαναστατικού Λόγου· μια περίοδο κατά την οποία ο χώρος εκτύλιξης τής κατηγορίας τής επανάστασης ήταν εκτεθειμένος στο φως ενός «πολιτικού διαφωτισμού», η κύρια έκφραση τού οποίου ήταν η πεποίθηση ότι η ίδια η επαναστατική ρήξη μπορεί να γίνει αντικείμενο ορθολογικού στοχασμού. Ας σημειωθεί ότι το εν λόγω ρεύμα τού επαναστατικού διαφωτισμού, που εκδηλώθηκε υπό διάφορες ονομασίες και μορφές, μεταξύ των οποίων και ο μαρξισμός, εισήλθε, ήδη από τη δεκαετία τού εβδομήντα, σε μια μακρά περίοδο κρίσης. Το αξιοσημείωτο είναι ότι το σημαντικότερο επιχείρημα που σήμερα εγείρεται στο πλαίσιο τής αμφισβήτησης τού συγκεκριμένου ρεύματος είναι στην ουσία το ίδιο με εκείνο που προβλήθηκε από τον Γιακόμπι στην πολεμική του εναντίον τού Διαφωτισμού, ότι δηλαδή, υπό το συγκεκριμένο πρίσμα, η ενότητα πολιτικής και ηθικής αποτελεί κάτι το αδιανόητο. Θα μπορούσαμε μάλιστα να θεωρήσουμε ως επίγονους τού Γιακόμπι τους σύγχρονους υποστηρικτές τής άποψης ότι αποκλείεται κάθε πιθανότητα συμφιλίωσης ανάμεσα αφενός μεν στην κληρονομημένη από τον μαρξισμό διαλεκτική μορφή τής επαναστατικής ορθολογικότητας, αφετέρου δε στην υποχρέωση σεβασμού τής ανθρώπινης ζωής και των λοιπών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που εν προκειμένω θεωρούνται ότι αποτελούν τη σύγχρονη έκφραση τής ηθικής — πράγμα που βεβαίως οδηγεί αναπόφευκτα στην εκτόπιση τού επαναστατικού Λόγου, στην αποκήρυξη τού προγενέστερου συστήματος ορθολογικότητας λόγω τής υποτιθέμενης ασυμβατότητάς του με την ηθική.

 

Σελίδες: 1 2

A.Badiou, «Προσανατολισμός στη σκέψη, προσανατολισμός στην ύπαρξη» 19/10/05

 

Προσανατολισμός στη Σκέψη, Προσανατολισμός στην Ύπαρξη
Ανοικτό σεμινάριο του Αλαίν Μπαντιού
II. 2005-2006

(Σημειώσεις τού Ντανιέλ Φισέρ)
19 Οκτωβρίου 2005

Ως χαρακτηρισμό τής σημερινής κατάστασης πραγμάτων είχα προηγουμένως προτείνει τον όρο «δημοκρατικό υλισμό» (πβ. Οκτώβριος 2003), η βασική θέση τού οποίου σας υπενθυμίζω είναι η ακόλουθη: υπάρχουν μόνον σώματα και γλώσσες. Με άλλα λόγια, το σύνολο των υπάρξεων απαρτίζεται από σώματα που σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό δέχονται την επίδραση γλωσσών.

Τον περασμένο χρόνο καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι έχει πλέον εκπνεύσει το σχήμα τής διαλεκτικής, εφόσον αυτό ερμηνευθεί ως σχήμα ταυτοποίησης τής εναντιότητας [l’adversité] [πρόκειται για σχήμα στο οποίο η καταπίεση αποτελεί προϋπόθεση τής χειραφέτησης, έτσι ώστε αυτή να εξασφαλίζεται με τη μορφή τής διπλής άρνησης· η ταυτότητά σας εκπορεύεται από τον « άλλον », η ταυτότητα και η εναντιότητα ανήκουν στο ίδιο γίγνεσθαι, το οποίο ταυτίζεται με το γίγνεσθαι τής αντίφασης]. Αν επιθυμούμε ένα επίκαιρο πρωτόκολλο ταυτοποίησης τού αντιπάλου, διαφοροποιούμενο από το κορεσμένο σχήμα τής διαλεκτικής, πρέπει να δομήσουμε ένα ιδεολογικό σκηνικό το οποίο θα παρεντεθεί στην κυριαρχία τού δημοκρατικού υλισμού.

Για το σκοπό αυτό θα αφιερώσουμε αυτό τον χρόνο στη δόμηση ενός νοητικού εξοπλισμού, που προτείνω να χαρακτηρίσουμε με τον όρο «υλιστική διαλεκτική» και τού οποίου ο συντακτικός τύπος είναι ο ακόλουθος: δεν υπάρχουν παρά μόνο σώματα και γλώσσες, με την επιφύλαξη όμως τής ύπαρξης αληθειών.

 

A.Badiou, «Προσανατολισμός στη σκέψη, προσανατολισμός στην ύπαρξη» (Οκτώβρ.2004)

Προσανατολισμός στη Σκέψη, Προσανατολισμός στην Ύπαρξη Ι
Ανοικτό σεμινάριο του Αλαίν Μπαντιού (Οκτώβριος 2004)

A΄. Εισαγωγικό Σημείωμα
Β΄. Σεμινάριο Οκτώβριος 2004
Γ΄. Το τέλος και η αναβίωση μιας εποχικής υπογραφής
Δ΄. Ντεριντά: Αποδόμηση και το μη υπαρκτό
Ε΄. Αποτελμάτωση και Απόλυτη Πίστη
ΣΤ΄. Καρτέσιος: Απολυτότητα, η εμμένεια και υποκειμενική ενσωμάτωση των αιωνίων αληθειών
Ζ΄. Πλάτων: Σχετικοκρατία και Δικαϊκοποίηση
Η΄. Σαρ: Καπήλευση της «Ελευθερίας»
Θ΄. Ρηγματική Υποκειμενικότητα
Ι΄. Το Παρόν της Συνάντησης

[Α΄] Το τριετές σεμινάριο σκοπεύει στη διατύπωση μιας απάντησης σε μια ορισμένη μορφή τής παλιάς ερώτησης τού Καντ: «Τι σημαίνει προσανατολισμός στη σκέψη;».

Το ότι είναι επίκαιρη η επανεξέταση αυτού τού ερωτήματος, καθίσταται σαφές δυνάμει τόσο της παρούσας κατάστασης οξείας κοσμικής σύγχυσης όσο και της μάταιης ελπίδας αντιμετώπισής της μέσω απαρχαιωμένων τακτικών όπως: ο εξεζητημένος μηδενισμός, η κάθε μορφής «δημοκρατική» πολιτική, η ηθική των ατομικών δικαιωμάτων, ο αναρχισμός τού πλήθους, το δόγμα τού ηδονικού σώματος ή/και των «μορφών τρόπου ζωής». Χωρίς να ξεχνούμε βεβαίως το στοιχείο τού φόβου, το οποίο σε μεγάλο βαθμό κυριαρχεί στη χώρα μας. Πρόκειται για την αγωνιώδη εμμονή στη συντήρηση ή για την αντίστοιχη διάψευση των επιδιώξεών μας αναφορικά με εκείνα τα προνόμια και τις ανέσεις, για τα οποία η ιδιότητά μας ως μέλη τής δύσης παρέχει τις εγγυήσεις, με αντάλλαγμα, όμως, την ευτέλεια, η οποία γίνεται τόσο περισσότερο αισθητή όσο η κατάσταση επισφάλειας επιτείνεται.

Η διαμόρφωση μιας επίκαιρης διαγνωστικής μεθόδου, η προσπάθεια ανεύρεσης μιας φιλοσοφικά επαληθεύσιμης ονομασίας για την εποχή μας, η θέση υπό το φως τής σκέψης τού χαρακτήρα τής σύγχυσης, τής εξολοθρευτικής άρσης κάθε ορίου, εντός τής οποίας το ανθρώπινο είδος επιχειρεί να επιβιώσει, αποτελούν το κύριο μέλημα τού πρώτου έτους τού σεμιναρίου (2004/2005). Όπως θα δούμε, αυτό δεν είναι απλό εγχείρημα. Και αυτό γιατί το δέλεαρ τής χρήσης παλαιωνύμων, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που κάποτε τύγχαναν σεβασμού («επανάσταση», «αντι-καπιταλισμός», «κοινωνικό κίνημα» … ), ή η αναβίωση ως αντιστήριγμα των παλαιών κομμουναλιστικών θεμελίων («Άραβας», «Γάλλος», «Εβραίος», «Δυτικός» … ), ή ακόμη η αναζήτηση μόνης διεξόδου στη χρήση αμαλγαμάτων (πολιτικής και τέχνης, τέχνης και ζωής, επιστήμης και τεχνολογίας, επανάληψης και δημιουργίας, έρωτα και ηδονής, ηδονής και τέχνης … ), δεν είναι τίποτε άλλο από τακτικές αναπόσπαστα συνδεδεμένες με την ίδια την κατάσταση σύγχυσης. Ομοίως, το να κρίνουμε ότι η εποχή μας είναι εποχή λήθης ή παρακμής καθόλου δεν προάγει την έρευνά μας. Και αυτό γιατί σημασία έχει ο εντοπισμός, κατά τρόπο θετικό ή σύμφωνα με τη δυνητικότητα που της προσήκει, τής χρονικής στιγμής στην οποία ανήκουμε και τής οποίας το φαίνεσθαι συνίσταται στο άμεσον άνευ εννοίας [l’immédiat sans concept]. Σύμφωνα με την προτεινόμενη μέθοδο, το «τι συμβαίνει;» και το «τι πρέπει να γίνει;» αποτελούν μη διακριτά ερωτήματα.