Ο «αντισημιτισμός» τού Στάλιν;—D.Losurdo

5.6. Τέλεια συμμετρία και αυτοάφεση αμαρτιών: Ο «αντισημιτισμός» τού Στάλιν;
D.Losurdo, Stalin, histoire et critique d’une légende noire, σελ.292-99

Εντούτοις, όσο εξεζητημένο κι αν είναι το παιχνίδι των μέχρι τώρα προτεινόμενων αναλογιών, η κατασκευή τού μύθου των δίδυμων τεράτων δεν φαίνεται να έχει ακόμα ολοκληρωθεί. Παρά την απόπειρα εξομοίωσης τού εβραϊκού ολοκαυτώματος με το ουκρανικό Χολοντομόρ, το όνομα τού Άουσβιτς εξακολουθεί να προκαλεί ένα ιδιάζον συναίσθημα αποτροπιασμού στη συνείδηση τής εποχής μας. Για την οριστική ολοκλήρωση τού εγχειρήματος εξομοίωσης τού Στάλιν με τον Χίτλερ θα ήταν επομένως ενδεδειγμένο να διαπιστωθεί ότι ο πρώτος έπεσε επίσης θύμα τής παραφροσύνης που είχε ως απόληξη το μαζικό έγκλημα τής εβραιοκτονίας που διέπραξε ο δεύτερος.

Ο Χρουστσόφ υπενθυμίζει ότι, στην τελευταία περίοδο τής ζωής του, ο Στάλιν υποπτευόταν ότι οι θεράποντες ιατροί των ηγετών τής χώρας συμμετείχαν στην πραγματικότητα σε μια συνωμοσία των ιμπεριαλιστών με σκοπό την εξόντωση τής ηγεσίας τής Σοβιετικής Ένωσης. Η Μυστική Έκθεση δεν περιέχει σχετική αναφορά, αλλά ανάμεσα στους γιατρούς που βαρύνονταν με υποψίες υπήρχαν και πολλοί Εβραίοι.[637] Πάνω στη βάση αυτή, γίνεται προσπάθεια να προστεθεί μια νέα και κρίσιμη λεπτομέρεια στο πορτραίτο τού σοβιετικού τέρατος: σύμφωνα με τον Μεντβέντεφ, «ο βαθύς αντισημιτισμός τού Στάλιν και των οπαδών του δεν κρατήθηκε ποτέ κρυφός από κανέναν». Όσον αφορά «τον επίσημο αντισημιτισμό τού σοβιετικού κράτους», διευκρινίζει ο Χόμπσμπαουμ, «υπάρχουν αδιαμφισβήτητες ενδείξεις που ανάγονται στην ίδρυση τού Κράτους τού Ισραήλ το 1948». Ο Ν.Μ. Νάιμαρκ, ο ήδη αναφερθείς αμερικανός ιστορικός που ειδικεύεται στη μελέτη των γενοκτονιών και τού φυλετικού μίσους, θεωρεί ελαφρά προγενέστερη την εμφάνιση τού φαινομένου: «Με το τέλος τού πολέμου θα γίνει προφανές ότι ο Στάλιν μοιράζεται πολλά κοινά σημεία με τον χιτλερικό αντισημιτισμό». Στη συνέχεια ακολουθεί ο Φυρέ, ο οποίος διαπιστώνει, χωρίς φαινομενικά να έχει συνείδηση τής υπερβολής, ότι: «[ή]δη από την αρχή τής εμφάνισης τού χιτλερισμού, ο Στάλιν δεν έδειξε την παραμικρή συμπάθεια προς τους Εβραίους.»[638] Την πιο ακραία θέση υιοθετεί φυσικά ο Κόνκουεστ: «Ο λανθάνων αντισημιτισμός που ανέκαθεν χαρακτήριζε το πνεύμα τού Στάλιν» άρχισε να εκδηλώνεται έντονα «ήδη από την περίοδο 1942-43» και έφτασε στο «αποκορύφωμά» του το 1948.[639] Στο σημείο αυτό μπορούμε να θεωρήσουμε ότι συντελείται η ολοκλήρωση τής κατασκευής τού μύθου των δίδυμων τεράτων.

Πριν ασχοληθούμε με τον εξαιρετικά ευάλωτο χαρακτήρα τής ερμηνευτικής αυτής κατασκευής, είναι αναγκαίο να επισημανθεί ότι αυτή λειτουργεί επίσης και ως μέσο για την αποποίηση των σημαντικών ευθυνών που βαρύνουν τη Δύση όσον αφορά την τραγωδία που βίωσαν οι Εβραίοι κατά τη διάρκεια τού 20ού αιώνα — μια τραγωδία σε τρεις πράξεις και πρόλογο. Το 1911, μεταφράζεται στα αγγλικά το βιβλίο τού Τσάμπερλεν «Τα θεμέλια τού 19ου αιώνα», αφιερωμένο αποκλειστικά σε μια φυλετική («άρια» και αντισημιτική) ανάγνωση τής παγκόσμιας ιστορίας. Γίνεται εύκολα αντιληπτός ο πρωταρχικός ρόλος που έπαιξε ο Αγγλογερμανός συγγραφέας ως μέντορας τού ναζισμού. Όταν ο Γκαίμπελς συναντά τον σοβαρά άρρωστο και κατάκοιτο συγγραφέα, ξεσπά, θα έλεγε κανείς, σε εγκωμιαστικό ύμνο κραυγάζοντας: «Χαίρε, πατέρα τής σκέψης μας. Πρωτοπόρε, πρόδρομε!».[640] Εξίσου ενθουσιώδης ήταν στις δηλώσεις του για τον Χίτλερ και ο Τσάμπερλεν, ο οποίος έβλεπε στο πρόσωπο τού ναζιστή ηγέτη κάτι παραπάνω από έναν σωτήρα και ελευθερωτή τού γερμανικού γένους.[641] Ακόμη και μετά την κατάκτηση τής εξουσίας, και ενώ ασχολείται πυρετωδώς με τον πόλεμο που εξαπέλυσε, ο Φύρερ θυμάται με ευγνωμοσύνη την ενθάρρυνση που κατά τη διάρκεια τής φυλάκισης του έλαβε από τον Τσάμπερλεν.[642]

Πώς έγινε λοιπόν δεκτό στην Δύση το εν λόγω κείμενο καθοριστικής σημασίας για τη διαμόρφωση τής φυλετικής ιδεολογίας και κοσμοθεώρησης τού ναζισμού; Ενθουσιώδης ήταν η αντίδραση τού βρετανικού τύπου, με πρώτη την εφημερίδα Times που δημοσίευσε διθυραμβική κριτική χαιρετίζοντας «ένα σπάνιο έργο τού οποίου οφείλουμε να αναγνωρίσουμε τη σημασία». Στην απέναντι όχθη τού Ατλαντικού, ένας πρωτοκλασάτος πολιτικός, ο Θίοντορ Ρούζβελτ, εκφράστηκε σε μεγάλο βαθμό θετικά για το βιβλίο.[643] Σε αντιδιαστολή, ο Κάουτσκι (ο οποίος την περίοδο πριν από την έναρξη τού πολέμου έχαιρε τής αμέριστης εκτίμησης όλων όσων συμμετείχαν στο εργατικό-σοσιαλιστικό κίνημα, μη εξαιρουμένου και τού Στάλιν) ήταν εκείνος που το 1914 εξέφρασε δημόσια την απέχθειά του για τον Τσάμπερλεν και για όλους ανεξαιρέτως τους «ρατσιστές θεωρητικούς». Αξίζει μάλιστα να επισημανθεί ότι το 1917 ο Στάλιν χαρακτήρισε τον Γερμανό συγγραφέα ως «επιφανή θεωρητικό τής σοσιαλδημοκρατίας», μεταξύ άλλων λόγω και τής σημαντικής του προσφοράς όσον αφορά τη δημόσια καταγγελία και διεξοδική ανάλυση τού φαινομένου τού αντισημιτισμού και των «πογκρόμ σε βάρος των Εβραίων» στην τσαρική Ρωσία.[644]

Ας περάσουμε τώρα στην πρώτη πράξη τής τραγωδίας, η οποία εκτυλίσσεται στην προεπαναστατική Ρωσία, στενή σύμμαχο των δυνάμεων τής Αντάντ κατά τη διάρκεια τού Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Θύματα καταπίεσης και διακρίσεων, οι Εβραίοι βαρύνονται με την υποψία ότι είναι ευνοϊκά διακείμενοι προς τον Γερμανό κατακτητή και εισβολέα. Το ρωσικό επιτελείο προειδοποιεί για το ενδεχόμενο επιχειρήσεων κατασκοπείας. Αρκετοί Εβραίοι κρατούνται ως όμηροι και απειλούνται με εκτέλεση σε περίπτωση που η «εβραϊκή κοινότητα» δείξει έλλειψη πατριωτισμού· οι φερόμενοι ως κατάσκοποι οδηγούνται στο εκτελεστικό απόσπασμα.[645] Τα μέτρα δεν τελειώνουν εδώ: στις αρχές τού 1915, διατάσσεται ο μαζικός εκτοπισμός τού εβραϊκού πληθυσμού των ζωνών τις οποίες είχαν αποκλείσει τα προελαύνοντα στρατεύματα τού κάιζερ Γουλιέλμου τού Β΄. Ένας από τους βουλευτές τής ρωσικής Δούμα περιγραφεί με τον ακόλουθο τρόπο τις μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν στην επιχείρηση εκτόπισης πληθυσμού στην [πολωνική] πόλη Ράντομ:

«[Γύρω στις 11 το βράδυ] ειδοποιήθηκαν οι κάτοικοι να εγκαταλείψουν την πόλη, με την απειλή ότι όποιος συλληφθεί το επόμενο πρωί θα εκτελείται δι’ απαγχονισμού […]. Λόγω τής έλλειψης μεταφορικών μέσων, οι ηλικιωμένοι, οι άρρωστοι και οι ανάπηροι χρειάστηκε να μεταφερθούν στα χέρια. Οι αστυνομικοί και οι χωροφύλακες μεταχειρίζονταν τους Εβραίους σαν εγκληματίες. Σε μια περίπτωση μάλιστα, σφράγισαν ερμητικά τις πόρτες ενός τραίνου και, όταν εν τέλει τις άνοιξαν, διαπίστωσαν ότι οι περισσότεροι από τους επιβάτες ήταν ετοιμοθάνατοι.»

Το μέτρο τής εκτόπισης εφαρμόστηκε σε βάρος μισού εκατομμυρίου Εβραίων και προκάλεσε τον θάνατο εκατό χιλιάδων ατόμων.[646]

Ως συνέχεια τού αγώνα εναντίον τής πολεμικής βαρβαρότητας θα ξεσπάσει η επανάσταση τού Οκτώβρη, που εφήρμοσε στην πράξη τη διδασκαλία τού Μαρξ και τού Ένγκελς. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο τελευταίος είχε επισημάνει ότι: «παρήλθε προ πολλού η εποχή τής δεισιδαιμονίας, όταν τα αίτια τής επανάστασης αναζητούνταν στις κακές προθέσεις μιας χούφτας υποκινητών».[647] Δυστυχώς επρόκειτο για μια καταστροφικά λανθασμένη εκτίμηση. Στη Ρωσία, η άνοδος στην εξουσία ενός κινήματος πιστού στις υποθήκες τού «Εβραίου Μαρξ» και με έντονη την εβραϊκή παρουσία στους κόλπους τής ηγετικής του ομάδας θα εγκαινιάσει μια περίοδο κατά την οποία θα θριαμβεύσει η θεωρία τής συνωμοσίας. Στην κατασπαραγμένη από τον εμφύλιο χώρα, βρίσκονται πλέον στην ημερήσια διάταξη οι μαζικοί διωγμοί και οι σφαγές των Εβραίων, οι οποίοι κατηγορούνται ότι κινούν τα νήματα τού μπολσεβικισμού. Η νέα σοβιετική εξουσία λαμβάνει μέτρα προκειμένου να δοθεί τέλος στις θηριωδίες: ψηφίζονται ιδιαίτερα αυστηροί νόμοι και ο Λένιν κάνει έκκληση για την εξάλειψη τού «μίσους εναντίον των Εβραίων, […] τού μίσους εναντίον των αλλοεθνών» στο πλαίσιο μιας ομιλίας του, η οποία μάλιστα ηχογραφείται με σκοπό να την ακούσουν και τα εκατομμύρια των αναλφάβητων.[648] Η Αγγλία, η Γαλλία και οι Ηνωμένες Πολιτείες τάσσονται στο πλευρό των Λευκών και, σε αρκετές περιπτώσεις, συμμετέχουν ενεργά και δραστήρια στην αιματηρή αντισημιτική εκστρατεία. Στη διάρκεια τού καλοκαιριού τού 1918, τα αεροπλάνα των βρετανικών δυνάμεων, οι οποίες είχαν στο μεταξύ αποβιβαστεί στη βόρεια Ρωσία, προχωρούν στη μαζική ρίψη αντισημιτικών προκηρύξεων.[649] Μερικούς μήνες αργότερα τα πογκρόμ λαμβάνουν ανησυχητικές διαστάσεις, προκαλώντας τον θάνατο περίπου εξήντα χιλιάδων Εβραίων: «λέγεται ότι τα πογκρόμ οργανώθηκαν με την κρυφή υποστήριξη των συμμαχικών στρατευμάτων που εισέβαλαν στη Ρωσία».[650] Όπως επισημαίνουν αρκετοί διακεκριμένοι ιστορικοί, πρόκειται για ένα «πρελούδιο» των «ναζιστικών εγκλημάτων», «τής εξολόθρευσης τού Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου»,[651] και μάλιστα ένα πρελούδιο με την ενεργό συμμετοχή τής Μεγάλης Βρετανίας, που ήταν τότε επικεφαλής τής αντιμπολσεβικικής σταυροφορίας.

Περνάμε έτσι στην τρίτη πράξη τού δράματος. Παρά τη δυτική βοήθεια οι Λευκοί ηττώνται από τους Μπολσεβίκους και εκπατρίζονται στη Δύση, φέρνοντας μαζί τους την αντίληψη ότι η επανάσταση τού Οκτώβρη αποτελεί εβραιομπολσεβίκικη συνωμοσία, όπως επίσης και τα περίφημα Πρωτόκολλα τής Σιών που παρουσιάζονται ως αδιαμφισβήτητη απόδειξη τής συγκεκριμένης ερμηνείας.

Η εξέλιξη αυτή δεν είναι χωρίς συνέπειες. Στην Αγγλία, το εθνικό «τυπογραφείο τής Αυτού Μεγαλειότητος» προχωράει στην εκτύπωση τής αγγλικής έκδοσης των Πρωτοκόλλων, τα οποία προκαλούν μεγάλη αίσθηση, όταν αμέσως μετά τη δημοσίευσή τους αναφέρονται από τους Times ως απόδειξη ή τεκμήριο για την ύπαρξη ενός μυστικού σχεδίου για την καταστροφή τής Δύσης.[652] Κατ’ αυτόν τον τρόπο αναπτύσσεται μια εκστρατεία, με τη συμμετοχή και τού ίδιου τού Ουίνστον Τσόρτσιλ, η οποία επικεντρώνεται στην καταγγελία τού ρόλου που έπαιξε ο Ιουδαϊσμός στην εμφάνιση, από τις αρχές τού 18ου αιώνα, ανατρεπτικών τάσεων, όχι μόνο στη Ρωσία, αλλά και γενικότερα στη Δύση.

«Αυτό το εβραϊκό κίνημα δεν είναι νέο φαινόμενο. Από την εποχή ήδη τού Σπάρτακους Βάισχάουπτ [ιδρυτή τού Τάγματος των «Πεφωτισμένων» τής Βαυαρίας], μέχρι και την εποχή τού Καρλ Μαρξ, όπως ακριβώς και στις μέρες μας με τον Τρότσκι (Ρωσία), τον Μπέλα Κουν (Ουγγαρία), τη Ρόζα Λούξεμπουργκ (Γερμανία), και την Έμμα Γκόλντμαν (ΗΠΑ), η παγκόσμια αυτή συνωμοσία — για την ανατροπή τού πολιτισμού και τον κοινωνικό μετασχηματισμό στη βάση ενός μοντέλου καθηλωμένης ανάπτυξης, ενός αισθήματος φθόνου και μοχθηρίας και ενός ανέφικτου ιδανικού ισότητας — απλώνει τα πλοκάμια της παντού. Και, όπως πολύ εμπεριστατωμένα απέδειξε μια σύγχρονη συγγραφέας, η κ. Γουέμπστερ, ήταν καθοριστικός ο ρόλος του και στην τραγωδία τής Γαλλικής Επανάστασης. Ήταν η κινητήρια δύναμη πίσω από κάθε ανατρεπτική τάση κατά τον 19ο αιώνα. Και σήμερα αυτή η συμμορία περιέργων προσωπικοτήτων από τα καταγώγια των ευρωπαϊκών και αμερικανικών μεγαλουπόλεων έχει καθίσει στον σβέρκο τού ρωσικού λαού. Έγιναν πράγματι οι απόλυτοι και οι αδιαμφισβήτητοι κύριοι ενός ισχυρού κράτους.» [Ουίνστον Τσόρτσιλ] [653]

Ακόμα και το 1937, ο Τσόρτσιλ, εκφράζοντας συγχρόνως την επιδοκιμασία του για τον Χίτλερ, δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην εβραϊκή καταγωγή ενός εξέχοντος ηγετικού στελέχους τής μπολσεβίκικης επανάστασης, τού «Λεβ Τρότσκι, γνωστού και ως Μπρονστάιν». Κι αυτό γιατί «αυτός ποτέ δεν έπαψε να είναι Εβραίος. Η ιδιότητά του αυτή είναι ανεξάλειπτη».[654]

Στην άλλη όχθη τού Ατλαντικού, στις ΗΠΑ, ο Χένρι Φορντ είναι εκείνος που θα φροντίσει για τη διάδοση και προώθηση των Πρωτοκόλλων τής Σιών δηλώνοντας ότι «η ρωσική επανάσταση έχει φυλετική και όχι πολιτική προέλευση». Και, χρησιμοποιώντας «ανθρωπιστική» και «σοσιαλιστική» ορολογία, θα συνεχίσει υποστηρίζοντας ότι η επανάσταση αυτή δεν αποτελεί παρά την έκφραση μιας «φυλετικής φιλοδοξίας με στόχο την παγκόσμια κυριαρχία».[655] Εκτός από τον μεγιστάνα τής βιομηχανίας αυτοκινήτων βλέπουμε επίσης δύο υπερασπιστές της λευκής υπεροχής [white supremacy] να πρωτοστατούν στην εκστρατεία καταγγελίας τής μυστικής καθοδήγησης, εκ μέρους των Εβραίων, τού ρωσικού επαναστατικού κινήματος, το οποίο, μετά την ανατροπή τού τσαρικού καθεστώτος, έρχεται να συνταράξει συθέμελα τη Δύση: ο Μάντισον Γκραντ προειδοποιεί για τη «σημιτική ηγεσία» τού «μπολσεβικισμού», ενώ ο Λόθροπ Στόνταρντ[656] στιγματίζει το γεγονός ότι το «μπολσεβίκικο καθεστώς τής Σοβιετικής Ρωσίας» έχει «ιουδαϊκό, σε μεγάλο βαθμό, χαρακτήρα» (ας σημειωθεί ότι ο τελευταίος υπήρξε συγγραφέας αναφοράς για δύο αμερικανούς προέδρους· βλ. κατωτέρω, 8.3).

Μέσα σε αυτό το κλίμα, στη βορειοαμερικανική δημοκρατία πληθαίνουν οι φωνές εκείνων που ζητούν ριζοσπαστικά μέτρα για την αντιμετώπιση τού «ιουδαϊκού ιμπεριαλισμού που θέτει ως τελικό στόχο την εγκαθίδρυση τής εβραϊκής κυριαρχίας σε παγκόσμιο επίπεδο», ενώ δεν λείπουν και οι απειλές ότι θα είναι βαριά η τιμωρία που περιμένει τον λαό που συνέλαβε το επαίσχυντο αυτό σχέδιο: προαναγγέλλονται, λοιπόν, «πογκρόμ και σφαγές Εβραίων […] αδιανόητων μέχρι σήμερα διαστάσεων», σφαγές «χωρίς προηγούμενο στη σύγχρονη ιστορία».[657]

Τα προαναφερθέντα κείμενα τού Τσόρτσιλ, τού Φορντ, όπως των άλλων αμερικανών συγγραφέων, μας φέρνουν στο νου την κατά πολύ οξύτερη αντισημιτική εκστρατεία των Ναζί. Ας σημειωθεί ότι οι τελευταίοι αντλούν, σε μη αμελητέο βαθμό, τόσο ιδέες, όσο και χρηματοδότηση, στελέχη και ακτιβιστές από την αντι-μπολσεβίκικη διασπορά.[658] Χαρακτηριστικότερη είναι η περίπτωση τού Ρόζενμπεργκ, ενός από τους πλέον γνωστούς ερμηνευτές τής Οκτωβριανής Επανάστασης ως «εβραϊκής συνωμοσίας».

Διαπιστώνουμε ότι, σε όλη τη διάρκεια τής εξέλιξής της κατά τον 20ό αιώνα, η τραγωδία τού εβραϊκού λαού έλαβε χώρα με την ενεργό συμμετοχή τόσο τής φιλελεύθερης Δύσης όσο και τής προ- και αντεπαναστατικής Ρωσίας. Η κατηγορία τού αντισημιτισμού που στρέφεται εις βάρους εκείνου με την πλέον μακροχρόνια θητεία στην ηγεσία τής χώρας που προέκυψε από την επανάσταση τού Οκτώβρη, με άλλα λόγια από την υποτιθέμενη «εβραιομπολσεβίκικη συνωμοσία», έρχεται με μια μονοκοντυλιά να διαγράψει τα ιστορικά αυτά δεδομένα.

---

637. Khrouchtchev (1976), σελ. 122-125.
638. Medvedev (1977), σελ. 629· Hobsbawm (1990), σελ. 173· Naimark (2001), σελ. 90· Furet (1995), σελ. 439.
639. Conquest (1992), σελ. 290.
640. Goebbels (1992), σελ.247 (καταχώρηση στο ημερολόγιο στις 8 Μαΐου 1926).
641. Στο Fest (1973), σελ. 259.
642. Hitler (1980), σελ. 224 (συζήτηση στις 24-25 Ιανουαρίου 1942).
643. Poliakov (1987), σελ. 365.
644. Kautsky (1914), σελ. 83-84; πρβ. Staline (1971-73), τομ. 2, σελ. 1.
645. Lincoln (1994), σε. 141.
646. Levin (1990), τομ. 1, σελ. 28-29.
647. Marx, Engels (1955-89), τομ. 8, σελ. 5. [«Επανάσταση και Αντεπανάσταση στη Γερμανία»]
648. Lénine (1960-1971), τομ. 29, σελ. 255.
649. Poliakov (1977), σελ. 225.
650. Mosse (1990), σελ. 176.
651. Cohn (1967) σελ. 128· Mayer (1988), σελ. 5.
652. Poliakov (1977), σελ.226 και 231-232.
653. Στο Schmid (1974), σελ. 312.
654. Στο Baker (2008), σελ. 70-71.
655. Ford (1933), σελ. 128 επ. και 145.
656. Grant (1971), σελ. XXXI· Stoddard (1984), σελ. 152.
657. Bendersky (2000), σελ. 58, 54 και 96.
658. Fest (1973), σελ. 201· Poliakov (1977), σελ. 339-340.

Βιβλιογραφία

Baker N. (2008), Human Smoke. The Beginnings of World War II, the End of Civilization, Simon & Schuster, London-New York.
Bendersky J.W. (2000), The «Jewish Threat». Anti-semitic Politics of the US Army, Basic Books, New York.
Cohn N. (1967), στο Poliakov L., Histoire d’un mythe. La «conspiration» juive et les protocoles des sages de Sion, Gallimard, Paris (γαλλ. μετάφρ.).
Conquest R. (1992), Stalin Breaker of Nations, Penguin Books, New York.
Fest J.C. (1973), Hitler. Eine Biographie, Ullstein, Frankfurt a.M.-Berlin-Wien.
Ford H. (1933), Der internationale Jude (1920), Hammer, Leipzig (γερμ. μετάφρ.).
Furet F. (1995), Le passé d’une illusion. Essai sur l’idée communiste au xxe siècle, Robert Laffont-Calmann-Lévy, Paris.
Goebbels J. (1992), Tagebücher, (εισαγ. παρουσ.) R.G. Reuth, C.H. Beck, München-Zürich.
Grant M. (1971), Εισαγωγή στο L. Stoddard, The Rising Tide of Color against White World-Supremacy, επανέκδοση, Negro University Press, Westport (CT).
Hitler A. (1980), Monologe im Füherhauptquartier 1941-1944, Die Aufzeichnungen Heinrichs Heims, (εισαγ. παρουσ.) W. Jochmann, Albrecht Knaus, Hamburg.
Hobsbawm Eric J. (1990), Nation and Nationalism since 1780. Program, Myth, Reality, Cambridge University Press, Cambridge.
Kautsky K. (1914), Rasse und Judentum, Ergänzungsheft zur Neuen Zeit, n.20, 30 Οκτωβρίου, Dietz Nachfolger G.m.b.H, Stuttgart.
Khrouchtchev Ν. (1976), Rapport secret de N. Khrouchtchev présenté au XXe Congrès du PC de l’Union soviétique, (εισαγ. παρουσ.) Branko Lazitch, στο Le rapport Khrouchtchev et son histoire, Seuil, Paris.
Lénine V.I. (1960-1971), Œuvres, Éditions Sociales, Paris.
Lincoln W.B. (1994), Passage through Armageddon. The Russians in War and Revolution 1914-1918 (1986), Oxford University Press, New York-Oxford.
Marx, K., Engels F. (1955-89), Werke, Dietz, Berlin.
Mayer A.J. (1988), Why Did the Heavens not Darken? Pantheon Books, New York.
Medvedev R.A. (1977), Lo stalinismo. Origini storia conseguenze, Mondadori, Milano.
Mosse G.L. (1990), Le guerre mondiali dalla tragedia al mito dei caduti, Laterza, Roma-Bari.
Naimark N.M. (2001), Fires of Hatred. Ethnic Cleansing in Twentieth-Century Europe, Harvard University Press, Cambridge (Mass.)
Poliakov L. (1977), Histoire de l’antisémitisme. Vol.4. L’Europe suicidaire, 1870-1933, Calman-Lévy, Paris.
Τού ιδίου (1987), Le mythe aryen. Essai sur les sources du racisme et des nationalismes, Complexe, Bruxelles.
Schmid A.P. (1974), Churchills privater Krieg. Intervention und Konterrevolution im russischen Bürgerkrieg, November 1918-März 1920, Atlantis, Zürich.
Staline J. (1971-1973), Werke, Roter Morgen, Hamburg.
Stoddard L. (1971), The Rising Tide of Color against White World-Supremacy, Negro University Press, Westport (CT).