«Συσχέτιση Δυνάμεων» (Χέγκελ)—A.Badiou [4/3/1975]

Α. Ροτσένκο, Μη-Αντικειμενικός Πίνακας αρ.80 [Μαύρο-σε-Μαύρο]

4 Μαρτίου 1975

Χέγκελ: «η ενεργητικότητα τής δύναμης είναι ουσιαστικά μια [ενεργητικότητα] που αντιδρά ενάντια στον εαυτό»
(Théorie du Sujet, σελ.47-54) [pdf]

Το αίνιγμα τής συσχέτισης — Δύναμη: από την ενεργητικότητα/παθητικότητα στην ποιοτική χωροκατακτητικότητα — Το Όλο, η δύναμη και η αλληλοδιαπλοκή εσωτερικού/εξωτερικού

1

Σήμερα θα εστιάσουμε το ενδιαφέρον μας στην έννοια τής συσχέτισης, που αποτελεί το αίνιγμα τής αντίφασης. Όπως μπορείτε να διαπιστώσετε και οι ίδιοι, η συσχέτιση ως στοιχείο ενοποίησης των αντιθέτων αντιφάσκει την αντίφαση στο εσωτερικό της.

Ο Λένιν λέει ότι ολόκληρη η διαλεκτική απορρέει από την αρχή τής ενότητας των αντιθέτων. Αυτό είναι μεν ορθό, αλλά, αν περιωριζόμεθα στη συγκεκριμένη διατύπωση, αυτό θα σήμαινε ότι η διαλεκτική θα κυριαρχείτο ακριβώς από το στοιχείο εκείνο που την αποκηρύττει. Εξάλλου, όταν τα αντίθετα νοούνται, κατά τρόπο αυστηρό και απαρέγκλιτο, στο πλαίσιο τής ενότητάς τους, τότε η μεταξύ τους αντίθεση θα έχει δευτερογενή χαρακτήρα, θα πρόκειται τρόπο τινά για μία ήδη αρθείσα αντίφαση.

Σημειώστε επιπλέον ότι αν περιοριστείτε στη δομική εκδοχή τού εν λόγω αινίγματος, γλιτώνετε από όλους τους μπελάδες, διότι στην περίπτωση αυτή το πρόβλημα παύει να υφίσταται· η συσχέτιση θα αναφέρεται αποκλειστικά και μόνο στο δύο ως τέτοιο. Ωστόσο, στο χέρι θα σας έχει μείνει στο μεταξύ μόνο το Ένα, επειδή ακριβώς σπεύσατε να αδράξατε αυτό το δύο.[1] Με άλλα λόγια, μετά από μια πρόχειρη επιθεώρηση τού χώρου τοποθέτησης και των όσων αυτός αφήνει στην άκρη (τ.έ. τού εκτόπου), θα μπορούσατε να θέσετε την ενότητα τής όλης διαδικασίας υπό τη μορφή τού αποκλεισμού [=εξαίρεσης] λέγοντας: «υπάρχει αυτό-εδώ, που δεν είναι το ίδιο με αυτό-εκεί».[2]

Η προφανής ένσταση στην αντίληψη αυτή είναι ότι έτσι το Ένα τής αντίφασης αφομοιώνεται ομαλά στο Ένα τού χώρου τής τοποθέτησης. Είναι σαν να λέμε ότι η ενότητα τής αντίφασης μεταξύ αστικής τάξης και προλεταριάτου δεν θέτει κανένα ιδιαίτερο πρόβλημα, καθώς θα ταυτίζεται με το ιστορικό είναι  … τής αστικής κοινωνίας, την οποία βεβαίως διέπει η εν λόγω αντίφαση. Ως έκτοπο το προλεταριάτο θα μετέχει τού τόπου. Το ένα τής ενότητάς του με το έτερόν του ήμισυ θα είναι το έτερόν του ήμισυ ως Όλο.

Κατά τον ίδιο τρόπο θα μπορούσαμε να πούμε ότι η σημαίνουσα αλυσίδα επί τής οποίας εμφανίζεται το λακανικό υποκείμενο θα έπρεπε να νοηθεί ως … καταναγκασμός για επανάληψη, καθόσον είναι αυτή που επιτελεί την ενότητα τής επανάληψης και τής ορμής κ.ο.κ.

Η δομικότητα εμφανίζεται αδύναμη απέναντι στο ένα τού χώρου τής τοποθέτησης (απέναντι στο «υπάρχειν τού ενός»,[3] όπως λέει και ο Λακάν). Η εν λόγω διαλεκτική πραγματικότητα μοιάζει — και είναι — άχρωμη και αδιάφορη.

Ειδικά στη χώρα μας, υπάρχουν αρκετοί μεταξύ των επαγγελματιών τής λεγόμενης «μαρξιστικής» πολιτικής που θεωρούν κεκτημένο τους δικαίωμα να παραμένουν σε αυτήν την κατάσταση αδυναμίας· μελετούν, λοιπόν, με προσήλωση τους «νόμους» τής αστικής κοινωνίας, από τους οποίους, μάλιστα, αντλούν τα κατάλληλα συμπεράσματα όσον αφορά το-είναι-και-το-δέον-πράττειν, προς όφελος, εννοείται, τού προλεταριάτου. Αυτό που τους διαφεύγει είναι ότι η «προλεταριακή κοινωνία» (—αν θα μπορούσε να επιτραπεί η αδιανόητη και ακατανόητη αυτή έκφραση) ή, εναλλακτικά, ο «σοσιαλισμός», στο όνομα τού οποίου ομνύουν όπου σταθούν και όπου βρεθούν, διέπεται εξίσου από την αντίφαση μπουρζουαζίας/προλεταριάτου, πράγμα που αποδεικνύεται παταγωδώς από τις πολιτιστικές επαναστάσεις. Διότι τι άλλο μπορεί να σηματοδοτεί το νέο αυτό δεδομένο πέρα από το ότι η έκφραση «ενότητα των αντιθέτων» δεν έχει το νόημα που συνήθως της αποδίδεται;

Δείτε επίσης τους γιάνκηδες ψυχαναλυτές τής μεταπολεμικής μπελ επόκ οι οποίοι, στρατόκαυλοι όντες, ήθελαν σώνει και καλά να «ενισχύσουν τις άμυνες» τού κακομοιριασμένου «Εγώ» των ασθενών τους. Και πού στο διάολο νομίζετε ότι αναζητούσαν την ενότητα μεταξύ τού «επιτιθέμενου» (τού οικτρά ακοινώνητου φροϋδικού «Εκείνου») και τού «αμυνόμενου» (τού «Εγώ» των αβρών ομαλοτήτων), αν όχι στο ομαλό μονοπάτι τής ομαλότητας που, όχι χωρίς λόγο, αποκαλείται αμερικανικός «τρόπος ζωής»;

Και, για να μη μείνουν παραπονεμένοι και οι ρώσοι, οφείλω εδώ να ομολογήσω ότι αυτοί μας άφησαν άφωνους με την τελευταία νούμερο-ένα ατραξιόν τους τού Ενός: λόγω ακριβώς τού «παλλαϊκού» του χαρακτήρα, ο κρατικός μηχανισμός των γερομπαμπαλήδων δεν αναγνωρίζει καμία άλλη μορφή διαφωνίας πέραν τής φρενοβλάβειας, εξού και το φρενοκομείο ως τόπος τοποθέτησης τού ρωσικού εκτόπου.

Αλλά αρκετά με τις ιστορίες για λωλούς.

Για τη διεξοδική ανάλυση τής έννοιας τής συσχέτισης, θα πρέπει πρώτα να διατυπωθεί ολόκληρο το αίνιγμα τής ενότητας των αντιθέτων ως εξής: θα υπάρχει διαλεκτική ενότητα — με την έννοια ότι η εν λόγω ενότητα δεν θα συνθέτει σε ενιαίο Όλο τα μέρη που συσχετίζει — τότε και μόνο τότε, όταν τα συσχετιζόμενα αντίθετα θα είναι ετερογενή και μη ευθυγραμμίσιμα [=ασυμβίβαστα]· όταν δηλαδή κανένας «ανακρεόντειος»[4] τόπος τού χώρου τοποθέτησης δεν θα μπορεί να αποτελέσει δέλεαρ για το έκτοπο.[5]

Η διάκριση τού Ενός από το Όλο: το απλό και υπέρτατο τέλος. Έχετε υπόψιν πως σε αυτόν τον διαχωρισμό εντοπίζεται όλη η προβληματική τού Υποκειμένου.

Αυτός είναι όμως και ο λόγος που η έκθεση τού ζητήματος προσκρούει σε ένα σοβαρότατο πρόβλημα: είναι αδύνατο να σχηματοποιηθεί η συσχέτιση ετερογενών ποιοτήτων. Μπορεί μόνο μόλις και μετά βίας να εκφραστεί. Κάθε σχήμα διανέμει θέσεις και, επομένως, οδηγεί πίσω στις δομές. Κάθε λόγος καθορίζει τον χώρο τοποθέτησης ακόμη και για όλα όσα αποσιωπά.

Η παρουσίαση υπονομεύεται από το «όλο» και τις «θέσεις» που η ίδια παράγει ως αποτέλεσμα: τιθέμενο μονόπλευρα, το Ένα τής αντίφασης αλλοιώνεται.

Όσον αφορά το σχήμα τής διαλεκτικής ακολουθίας, καμιά χρωμοτυπία δεν μπορεί να αποτυπώσει πλήρως τη συσχέτιση — δηλ. το , δυνάμει τού οποίου ο όρος (εν προκειμένω, το έκτοπο) επηρεάζεται ή καλύτερα μολύνεται από το συγκεκριμένο του αντίθετο (τον χώρο τής τοποθέτησης). Ο υπό στενή έννοια συσχετισμός, στην πρακτική διάσταση τού οποίου παραπέμπει άλλωστε η λέξη «πάλη», υπάγεται στο πεδίο μιας έμμεσης έρευνας και μιας έννοιας χωρίς απεικονίσιμη αντιστοίχιση.

Επομένως, η λέξη «δύναμη» παραπέμπει σε εκείνο που επικαθορίζει την εξαίρεση [=εκτόπιση] κάθε τόπου όπου εμφανίζεται το έκτοπο.

2

Τι είναι εκείνο που μπορεί να συσχετίσει δύο ετερογενείς ποιότητες; Είναι αποκλειστικά και μόνο η αλληλεπίδρασή τους ως επεκτεινόμενες δυνάμεις που παραμένουν ουδέτερες έναντι οιουδήποτε τρίτου πράγματος.

«Συσχέτιση» σημαίνει «δύναμη εναντίον δύναμης». Είναι ο «συσχετισμός των δυνάμεων».

Ας ξεμπερδεύουμε ευθύς εξαρχής με τις υποτροπές (τις παρεκκλίσεις), στις οποίες υπόκειται η εισέτι σκοτεινή αυτή ιδέα: — Aν ξεκινήσουμε με το θέμα τής περιστολής ή παρεμπόδισης μιας «παθητικής» (αντιδρώσας) δύναμης από μια άλλη «ενεργητική» (δρώσα) δύναμη, θα διαπιστώσουμε ότι διολισθαίνουμε στον στατισμό [=στατική] τής ασυμμετρίας [των δυνάμεων]. Η ποιοτική ετερογένεια αποσυντίθεται εκ νέου στο αφαιρετικό ζεύγος ενεργητικότητα/παθητικότητα. Η δεύτερη (αντιδρώσα) δύναμη θα προσδιορίζεται κατά τρόπο αρνητικό από την πρώτη μόνο δύναμη· ο χώρος τοποθέτησης θα έχει εκ των προτέρων καθορίσει τη θέση τού εκτόπου.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού τού είδους των υποτροπών αποτελεί η καθαρά αντι-κατασταλτική αντίληψη για τη πολιτική που οφείλει να ασκεί ο λαός. Οι άνθρωποι «κινητοποιούνται» γιατί υπόκεινται σε «ακραία» κακομεταχείριση εκ μέρους τής μόνης, ουσιαστικά, «δρώσας» δύναμης στο πολιτικό πεδίο (εκ μέρους, δηλαδή, τού Κράτους, των εργοδοτών, των αστυνομικών αρχών). Οι καταχθόνιες αυτές οντότητες, που ως γνωστόν απεργάζονται διαρκώς σκοτεινά σχέδια, δείχνουν ξαφνικά να ξεπερνούν «κάθε όριο». Ξεσηκώνεται γενική κατακραυγή: «Κάτω η καταστολή!» Ο αγανακτισμένος μικροαστός αφρίζει από το κακό του.

Προσέξτε όμως: ο μικροαστός μας έχει βασικά δίκιο, ενώ επιπλέον τα εν λόγω «δεινά» — που στην πραγματικότητα δεν έπαψαν ποτέ να ταλανίζουν τις λαϊκές τάξεις — μπορούν να αποτελέσουν και μιας πρώτης τάξης ευκαιρία προκειμένου να απαλλαγεί από τη μόνιμη απόγνωση που τον βασανίζει (—ή από την αυταρέσκειά του).

Αλλά η φιλοσοφία που διαπνέει την εν λόγω αντίληψη δεν μπορεί να πάει μακριά και αυτό γιατί, ουσιαστικά, αρνείται κάθε ενεργό αυτονομία, κάθε πραγματική ανεξαρτησία, κάθε πραγματική θετική δυνητικότητα σε αυτό που ορθώνεται με τη μορφή τού άδολου στασιαστή. Το σύνθημα «κάτω η καταστολή» μπορεί το πολύ πολύ να οδηγήσει στην τεθειμένη αντίδραση [=αντίσταση], όπου η δύναμη τού λαού δεν θα είναι παρά ο μαύρος ίσκιος που ρίχνει η βαρβαρότητα τού Κράτους και όπου η ανταγωνιστική συσχέτιση θα παραμένει παγιδευμένη στην ενοποιητική αδυναμία τής δομικότητας.

Πώς θα μπορέσω, μέσα στη θύελλα των ύβρεων και των καταγγελιών κατά τής καταστολής, να εδραιώσω την ικανότητά μου να καταστείλω την καταστολή; Εδώ βρίσκεται το κλειδί για να κατανοήσουμε πώς το κρασί τής εξέγερσης μετουσιώνεται σε χολή και ξίδι.

Επομένως, το συμπέρασμα στο οποίο πρέπει να οδηγηθούμε είναι ότι αυτό που με θέτει ως αντιδρώσα δύναμη έναντι τής ενεργητικότητας τού Άλλου πρέπει επίσης να ταυτίζεται με την ενεργητικότητα μιας δύναμης όπου πλέον δεν απεικονίζεται αυτός ο Άλλος. Έστω κι αν επιτάσσεται [=επιστρατεύεται] από την κατασταλτική υπερβολή τής αντίπαλης δύναμης, η δύναμη που ορθώνεται ενάντια στην καταπίεση είναι εσωτερικά πλεοναστική έναντι τής εν λόγω επίταξης. Αυτό είναι κάτι που ο Χέγκελ σαφώς αντιλαμβάνεται με οξυδέρκεια.

3

Θα πρέπει εδώ να διαβάσουμε ολόκληρο ένα από τα αξιολογότερα κομμάτια τής Μεγάλης Λογικής, το κεφάλαιο που επιγράφεται «Η ουσιώδης σχέση», πράγμα αρκετό για να υποδηλώσει την αναφορά του στο αίνιγμα τού συσχετισμού.

Ως πρόγευση ακολουθεί ένα απόσπασμα, όπου ο Χέγκελ πραγματεύεται ρητά την ιδέα ότι η ουσία τής αντίδρασης [=αντίστασης] συνίσταται κατ’ ανάγκη στην ενεργό εσωτερικότητα, με την επιφύλαξη βέβαια τής περίπτωσης που υπολείπεται των απαιτήσεων τής «ουσιώδους σχέσης», δηλαδή τού συσχετισμού με την αυστηρή έννοια τού όρου.

[Τ]ο γεγονός ότι μια ώθηση σε μια δύναμη συμβαίνει μέσω μιας άλλης δύναμης, ότι στην ίδια αναλογία [=επομένως, υπό αυτό το πρίσμα] η πρώτη δύναμη συμπεριφέρεται [= δέχεται την ώθηση] παθητικά, αλλά εκ νέου μεταβαίνει από τούτη την παθητικότητα στην ενεργητικότητα, [το γεγονός αυτό είναι] η επάνοδος τής δύναμης σ’ αυτή την ίδια. Η δύναμη εξωτερικεύεται. Η εξωτερίκευση είναι αντίδραση με την έννοια ότι αυτή θέτει την εξωτερικότητα ως δικό της ιδιαίτερο στάδιο και έτσι αναιρεί [sursume[6]] το γεγονός ότι αυτή έχει διεγερθεί από μια άλλη δύναμη. (ΕτΛ, Α΄, ΙΙ, σελ.303)[7]

Εδώ κρύβεται όλη η ουσία τής υπόθεσης: όταν ακριβώς η δύναμη θα «θέτει την εξωτερικότητα ως δικό της ιδιαίτερο στάδιο», τότε ακριβώς θα αποκτά χαρακτήρα αυτόκεντρου [=αυτόνομου] ποιοτικού συσχετισμού, με την έννοια ότι η μετωπική αντιπαράθεση των δυνάμεων δεν θα εξασθενίζει την ανομοιογένειά τους. Συνακόλουθα, όταν ο λαός θα έχει σχηματίσει ιδία αντίληψη για τη μορφή τού «αντιπάλου», ενσωματώνοντάς την στη δική του πολιτική, τότε ακριβώς θα «αναιρεί» την αντι-κατασταλτική [=αντι-κρατική] του εξάρτηση, θα αυτο-εξαιρείται από κάθε συμπερίληψη και θα είναι σε θέση να επιχειρήσει μια καταφατική σχάση.

Ο στοχασμός πάνω στη συσχέτιση είναι και στοχασμός τής ενεργού δύναμης — τής δύναμης εκείνης που μπολιάζεται σε μια άλλη δύναμη — υπό την οπτική όμως τής άτεγκτής της ποιότητας [irréductible qualité], για την οποία ο χώρος τοποθέτησης δεν αντιπροσωπεύει πλέον παρά την κατεδαφιστέα διαμεσολάβησή της.[8]

Θα προσέθετα, μάλιστα, ότι, παρά την ιδεαλιστική του εφεκτικότητα, το συγκεκριμένο κεφάλαιο τής Λογικής συγκεφαλαιώνει τα κυριότερα ζητήματα τού εγχειρήματός μας.

Ας δούμε τώρα τη δομή του.

Το κεφάλαιο αποτελείται από τις εξής τρεις ενότητες:

(1) την προβληματική τού όλου και των μερών·
(2) τη δύναμη·
(3) το εσωτερικό και το εξωτερικό.

Αυτός είναι και ο δικός μας χάρτης πορείας, γιατί η σχέση όλου και μερών δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια θεωρία για τον χώρο τής τοποθέτησης, όπου επαληθεύεται ότι, από πλευράς δομής, κάθε αντιφατική συσχέτιση δεν είναι παρά ένας αποκλεισμός, ένα έκτοπο, για το οποίο η σχέση τής συμπερίληψης (δηλαδή το μέρος ως αυτό που μετέχει τού γένους τού όλου [=τού συντεθειμένου]) θα αντιπροσωπεύει την αρχή τής ενότητας.

Όπως ήδη είδαμε, η δύναμη έρχεται να επικαθορίσει — μέσω τής μη-αναγώγιμης θέσης [position irréductible] τής ποιοτικής εσωτερικότητας στο πλαίσιο τής αντιπαράθεσης των δυνάμεων — το ενοποιητικό αδιέξοδο στο οποίο επανανάγεται η δομή τής συμπερίληψης στο όλο.

Προαναγγέλλοντας κατά τρόπο απροσδόκητο τον Λακάν, ο Χέγκελ αποτυπώνει το αδιέξοδο αυτό με τη μορφή τού παλμού, τής ταλάντευσης, τής εναλλασσόμενης έκλειψης:

Στο βαθμό τώρα που το υπάρχον είναι μέρος, δεν είναι όλο, δεν [είναι] κάτι το συντεθειμένο [δεν είναι σύνολο: pas du tout]· άρα [είναι] απλό. Αλλ’ εφόσον η αναφορά σε ένα όλο [=η σχέση προς ένα όλο] είναι εξωτερική σ’ αυτό, τότε αυτή [η αναφορά/σχέση] δεν το αφορά καθόλου· το αυθύπαρκτο [l’autonome], έτσι, δεν είναι, επίσης, καθεαυτό μέρος· [διότι μέρος θα ήταν] μόνο μέσω εκείνης τής αναφοράς [σχέσης]. [‒] Αλλ’ εφόσον τώρα αυτό δεν είναι μέρος, τότε είναι όλο, γιατί μόνο τούτη η σχέση όλου και μερών είναι παρούσα [=παρουσιάζεται], και το αυθύπαρκτο [l’autonome] είναι ένα από τα δύο. Αλλ’ εφόσον αυτό είναι όλο, τότε είναι εκ νέου συντεθειμένο [composé]· αποτελείται πάλι από μέρη και ούτω καθεξής επ’ άπειρον. — Τούτη η απειρότητα δεν έγκειται σε τίποτε άλλο παρά στη διαρκή εναλλαγή των δύο όρων τής σχέσης, μέσα στον καθένα εκ των οποίων ο άλλος ανακύπτει [surgit: αναφαίνεται] άμεσα, έτσι ώστε το τεθειμένο-Είναι καθενός να [συνίσταται στον] εξαφανισμό [=έκλειψη] αυτού τού ίδιου. (ΕτΛ, Α΄, ΙΙ, σελ. 295) [9]

Αν λοιπόν αφήσουμε κατά μέρος τη δύναμη,[10] θα πρέπει να πούμε ότι αυτό το τεθειμένο-Είναι, τού οποίου η ουσία έγκειται στο να εξαφανίζεται στο πλαίσιο μιας αέναης εναλλαγής, αυτός, επομένως, ο εφήμερος όρος, στον οποίο συρράπτεται η διαλεκτική τού Όλου, θα αντιπροσωπεύει τον μοναδικό προορισμό και κατάληξη, αφενός μεν, τού εκτόπου — που εδώ τίθεται εξαρχής ως μέρος [=υποσύνολο]) και το οποίο αποκτά τη θέση του [στο Όλο] υπό την προϋπόθεση ότι ως αυτόνομο [=αυθύπαρκτο] αυτοαποκλείεται από αυτή,[11] και, αφετέρου, τού ίδιου τού χώρου-τοποθέτησης (εν προκειμένου τού Όλου), που, ως ρυθμιστής των τόπων, επιδέχεται το έκτοπο μέσω μόνο τής πλήρους αυτοκατάργησής του.[12]

Με αυτόν τον τρόπο επιβεβαιώνεται ότι η αέναη ταλάντωση ανάμεσα σε αυτό που είναι με μόνο προορισμό το μη-Είναι και σε αυτό που δεν είναι [=τίθεται εκτός είναι] προς-χάριν-τού-Είναι αντιπροσωπεύει τη μόνη μορφή διαδικασίας ανεκτής από τη δομική διαλεκτική. Με αυτόν τον τρόπο γίνεται εδώ νοητή η συσχέτιση ως καθαρή σχάση, καθόσον το να πούμε ότι τα δύο είναι ένα σημαίνει ότι δεν είναι πλέον δύο· ενώ εάν πούμε ότι [τα δύο] είναι δύο, εννοώντας δύο-φορές-το-ένα, αυτό θα σημαίνει ότι το Ένα ταυτίζεται με το Δύο κ.ο.κ. — Ειρήσθω εν παρόδω, η συγκεκριμένη διαδικασία δεν παύει να είναι εξαιρετικά σημαντική, καθώς η συνεπής και συνεκτική πραγμάτευση τού εφήμερου όρου [τής διαλεκτικής τού Όλου] αντιπροσωπεύει το ρεαλιστικό απόγειο τής δομικής διαλεκτικής.

Ωστόσο, ο Χέγκελ δεν πρόκειται να σταματήσει εδώ, πόσω μάλλον, εφόσον επιδιώκει την κυκλική τελείωση, πράγμα στο οποίο άλλωστε έγκειται το σφάλμα τής αλήθειας του. Βγάζοντας από το μανίκι του τον άσο τής δύναμης, θα καμωθεί πως τη συνάγει από τη δομή τής ταλάντωσης, παρόλο που η δύναμη αντιπροσωπεύει έναν μη επαγώγιμο, πρωταρχικό και ουσιώδη επικαθορισμό τής τελευταίας.

Η δύναμη όμως είναι αυτή που συνέχει και συνθέτει τα μέρη στο πλαίσιο τής κίνησης τού όλου: διοχετευόμενη στην ποικιλότητα των μερών, χωρίς ωστόσο να εξαντλείται εκεί, η δύναμη αντιπροσωπεύει τη μη αριθμητική ποιότητα τού όλου, τη συνεκτικότητά του. Είναι το ποιητικό αίτιο όχι απλώς τής λειτουργίας τού όλου στο πλαίσιο τού συστήματος τού χώρου τοποθέτησης (δηλ. τού συστήματος τής διανομής των θέσεων των μερών), αλλά πλέον τής εν κινήσει συνεκτικότητάς του, τής έμπρακτης ενοποίησής του.

Η θεωρία τής δύναμης αντιπροσωπεύει την «ιστορική» (ενο-ποιητική) όψη τής θεωρίας τού διαλεκτικού συσχετισμού, που ναι μεν βρίσκει έρεισμα στον εν-εκλείψει συσχετισμό τού συστήματος των θέσεων, αλλά δεν προκύπτει αναγωγικά από αυτόν (παρά τις ανειλικρινείς διαβεβαιώσεις τού Χέγκελ περί τού αντιθέτου).

4

Αυτή η ιστορικότητα τής συσχέτισης εμβαθύνεται στη χαρακτηριστικά εγελιανή τρισκελή[13] προσέγγιση τού ζητήματος, όπου κατά πρώτον τίθεται το «ευρισκόμενο-υπό-συνθήκες-Είναι» τής δύναμης, με άλλα λόγια, η καθαρή της ουσία ως συσχετισμός. Η δύναμη αυτή καθ’ εαυτή δεν νοείται παρά μόνο ως δραστηριότητα σχετιζόμενη με μια άλλη δύναμη: «Το ευρισκόμενο-υπό-συνθήκες-Είναι μέσω μιας άλλης δύναμης είναι, έτσι, καθεαυτό η δράση τής ίδιας τής δύναμης» (ΕτΛ, σελ.300). Εδώ ακριβώς — στη διαπίστωση ότι ο συσχετισμός συνιστά «δράση»[14] — βρίσκεται η καρδιά τού μη απεικονίσιμου. Η σχάση ως τόπος των δυνάμεων θέτει, ως απόλυτα πρότερη, την πρακτική ύπαρξη έναντι τής κατανοησιμότητας τής συσχέτισης.

Κατά δεύτερον, χρησιμοποιώντας, όπως είδαμε, τον όρο «διέγερση τής δύναμης», ο Χέγκελ αποσαφηνίζει την ερμηνεία τής συσχέτισης με άξονα το δίπολο δραστηριότητα/παθητικότητα. Πιο συγκεκριμένα, αναδεικνύει το εσωτερικό ενεργό της[15] θεμέλιο¸ καθώς η παθητικότητα δεν είναι παρά καθαρή φαινομενικότητα, ένας παρεπόμενος εμπειρικός συσχετισμός.

Στο οξυδερκέστερο κομμάτι τής ανάλυσής του, ο Χέγκελ ορίζει ότι, δεδομένου ότι η δύναμη παρουσιάζεται ως ουσιωδώς ενεργητική στη συσχέτισή της με μια άλλη δύναμη, η «προϋποθέτουσα ενέργεια» [=το προϋποθέτειν της],[16] που καταρχάς εμφανίζεται ως μια άλλη εξωτερική δύναμη [=διεγείρουσα δύναμη], εντοπίζεται στην πραγματικότητα στο εσωτερικό της. Επομένως, η κίνηση μέσω τής οποίας η δύναμη εκδιπλώνεται και αναπτύσσεται προς το εξωτερικό της, έναντι δηλαδή τής άλλης δύναμης, διέπεται μάλλον από το στοιχείο τής χωροκατακτητικής απόσπασης από τον ίδιο της τον εαυτό.

Με την πραγμάτωση τής εσωτερικής της ενότητας, την αποκάθαρσή της από τον «προσδιορισμό» (δηλ. την εσωτερική της διαίρεση) που της έχει επιβληθεί από τη μπουρζουαζία, η εργατική τάξη προβάλλει τον εαυτό της μεγεθυμένο στο πεδίο τής πάλης για την καταστροφή τού ιμπεριαλιστικού χώρου τοποθέτησης.[17] «Διεγερμένη» από την αστική καταπίεση, ενεργεί πλέον ως «δύναμη» και παίρνει μέρος στην ανταγωνιστική της συσχέτιση με τον «αντίπαλο»¸ έχοντας αυτοπροσδιορισθεί ενάντια στον εαυτό της, ενάντια στην εσωτερική μορφή τής πρότερης αδυναμίας της. — Ομοίως και το άτομο θα μπορέσει, στο πλαίσιο των δεδομένων συνθηκών στις οποίες βρίσκεται, να ανοίξει τη στρόφιγγα τής δικής του δύναμης, μόνο εάν συγκρουστεί με το πλέγμα των αδρανών συνηθειών που του υπαγορεύουν οι περιστάσεις.

Η καθαρή ικανότητα χωροκατακτητικής επέκτασης μιας ετερογενούς ποιότητας συνιστά τη μη-απεικονίσιμη εσωτερική κινητήρια δύναμη τής συσχέτισης.

Ή, όπως το θέτει ο Χέγκελ, «η ενεργητικότητα είναι ουσιαστικά μια [ενεργητικότητα] που αντιδρά ενάντια στον εαυτό» (ΕτΛ, σελ.304).

Αυτό το στοιχείο τής απόσπασης από τον εαυτό, ή, αν προτιμάτε, τής εσωτερικής εξωτερίκευσης, ο Χέγκελ το αποκαλεί «άπειρο [ή απειρότητα] τής δύναμης». Πρόκειται δε για το τρίτο σκέλος τής παρουσίασης τού ζητήματος. Το να κάνει κανείς λόγο για την άπειρη διάσταση τής δύναμης ισοδυναμεί με τον χαρακτηρισμό τής πράξης ως συσχέτισης, ισοδυναμεί δηλαδή με την αναγνώριση τής πρωτοκαθεδρίας τής πρακτικής. Το «άπειρο τής δύναμης» δεν είναι τίποτε άλλο από το αξίωμα τού Φάουστ τού Γκαίτε: «εν αρχή ην η πράξη».

Το εν λόγω άπειρο τής εξωτερίκευσης οδηγεί στην τελική διαλεκτική τού κεφαλαίου, όπου βλέπουμε το εσωτερικό και το εξωτερικό να αλληλοσυμπλέκονται:

Το Εξωτερικό και το Εσωτερικό είναι η προσδιοριστικότητα που έχει τεθεί κατά τέτοιο τρόπο, ώστε [καθένας] από τούτους τους δύο προσδιορισμούς όχι μόνο να προϋποθέτει τον άλλο και να μεταβαίνει μέσα σ’ αυτόν σαν στην αλήθεια του, αλλά στο μέτρο που αυτός είναι τούτη η αλήθεια τού άλλου, να παραμένει τεθειμένος ως προσδιοριστικότητα και να παραπέμπει στην ολότητα αμφοτέρων. (ΕτΛ, σελ.308)

Ένα μάτι εκπαιδευμένο στη λακανική θεωρία θα αναγνωρίσει εδώ την καίρια[18] εμφάνιση τής τοπολογίας τού Υποκειμένου η οποία απεικονίζεται μέσω των μη-προσανατολίσιµων επιφανειών, όπως είναι για παράδειγμα η ταινία τού Μέμπιους. Όσο για εμάς, αναγνωρίζουμε εν προκειμένω ότι, στο πλαίσιο τής λογικής των δυνάμεων, ο χώρος τής τοποθέτησης και το έκτοπο συσχετίζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να μην είναι πλέον δυνατό να τεθεί ο δεύτερος όρος ως απλό εξηρημένο εξωτερικό τού πρώτου.

Στο πλαίσιο τής λογικής των δυνάμεων, η ιστορική ουσία τής ενότητας των αντιθέτων έγκειται στο ότι η εν λόγω ενότητα δεν συνιστά προσανατολίσιμη συσχέτιση — και αυτό παρόλο που το μη-προσανατολίσιμο μπορεί μόνον να οριοθετηθεί δυνάμει ενός υποκειμένου (δομικού) προσανατολισμού.

Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, το προλεταριάτο ως πολιτική τάξη (νοούμενο δηλαδή ως «δύναμη») θα έρχεται σε «σχέση» με τη μπουρζουαζία με τη μορφή μιας καθόλα ιστορικής ενότητας τής πάλης [των αντιθέτων], τής οποίας[19] δεν θα είναι δυνατή η «κατανομή»[20] ανά πεδίο τού κοινωνικού όλου και η οποία [ενότητα], επιπλέον, θα παρέχει δομή σε ένα και το αυτό ον (τον λαό) — πράγμα που όχι μόνο δεν απαγορεύει αλλά, αντίθετα, επιβάλλει τον [ανα-]προσανατολισμό τής ταξικής «θέσης» προς το τεθειμένο/τοποθετημένο της θεμέλιο: τις κοινωνικές σχέσεις παραγωγής.

Ενδεικτικό τής σημασίας που έχει η εν λόγω τοπολογική ενότητα των αντιθέτων, η οποία, υπό την κυριαρχία τής δύναμης, προβαίνει στη συσχέτιση εσωτερικού και εξωτερικού, είναι, αφενός μεν, ότι αντιπροσωπεύει για τον Χέγκελ, ούτε λίγο ούτε πολύ, την «ενότητα τής ουσίας και τής ύπαρξης» (ΕτΛ, σελ. 315), αφετέρου δε, ότι αποτελεί το κομβικό μεταβατικό σημείο γύρω από το οποίο περιστρέφεται το κείμενο τής Μεγάλης Λογικής.

Όσον αφορά την υλιστική διαλεκτική, αν συναντήσετε κάτι προχωρώντας στα τυφλά μέσα στον λαβύρινθο τής δύναμης — στον λαβύρινθο τού έξω και τού μέσα, τής νύχτας και τής καταχνιάς, εκεί όπου ο χώρος ούτε τοποθετεί ούτε εκτοπίζει — αυτό δεν θα είναι άλλο από το Υποκείμενο, έναν Μινώταυρο χωρίς Θησέα.[21]

Τότε, λοιπόν, το υποκείμενο (κάθε υποκείμενο) θα έχει την ευκαιρία να επιβάλει τη θέση του,[22] στο μέτρο που η ιδιαίτερη ποιότητά του συνίσταται στον στραβισμό του [d’être désorienté].[23]

---

[1] [πβ. το μεταγενέστερο κείμενο τού P. Macherey “Eins teilt sich in zwei” (γερμ. μτφρ) [1988] (που δημοσιεύθηκε μεταφρασμένο στις «Θέσεις» [1995]· [Histoires de dinosaure-Faire de la philosophie-1965/1997]]
[2] [Il y a ceci, dont cela n’est pas: στου οποίου την ταυτότητα (ή το είναι) δεν μετέχει αυτό-εκεί]
[3] [Y-a d’l’un: η φράση έχει μεταφραστεί στα αγγλικά ποικιλοτρόπως («υπάρχει κάτι σαν το ένα», «υπάρχει το Ένα», «το μόνο που υπάρχει είναι το ένα» κ.ο.κ.)]
[4] [conviviale]
[5] [sollicite: διεγείρει· βλ. κατωτέρω]
[6] [sursumer: νεολογισμός των γάλλων μεταφραστών τής Λογικής, από το λατινικό «sursum corda» («άνω σχώμεν τας καρδίας»)]
[7] [Επιστήμη τής Λογικής, Α Τόμος, Βιβλίο ΙΙ, εκδ. Δωδώνη, 1998, (Μετφρ. Δ.Τζωρτζόπουλος)]
[8] [ο χώρος τοποθέτησης είναι η διαμεσολάβηση τής ποιότητας]
[9] [Μετφρ. τροποποιημένη· σε αγκύλες με πλάγιους χαρακτήρες οι δικές μου προσθήκες/τροποποιήσεις]
[10] Αν δεν καταλαβαίνετε τι λέει, να διαβάσετε το παραμύθι τού Χ.Κρ. Άντερσεν «Κάθε τι στη θέση του» [Alt på sin rette plads], όπου η μουσική τής φλογέρας παίζει το ρόλο τής εγελιανής «δύναμης»]
[11] [από αυτή: από τη θέση του ή από το όλο στο οποίο εμπεριέχεται· s’en exclure: η αντωνυμία en παραπέμπει είτε στη θέση είτε στο Όλο]
[12] [αυτοκατάργηση: ως υποκείμενο νοείται ο «χώρος τοποθέτησης» και όχι το «έκτοπο»]
[13] [τριαδική]
[14] [tätigkeit: πράξη, έργο κ.ο.κ.]
[15] [«τής διέγερσης»]
[16] [«Η παρούσα για τη δύναμη εσωτερικότητα είναι, λοιπόν, η ίδια η δική της προϋποθέτουσα ενέργεια, η οποία το πρώτον είναι τεθειμένη ως μια άλλη δύναμη» (ΕτΛ, σελ.300)]
[17] [se projette expansivement dans la lutte destructrice contre l’esplace impérialiste: πρόκειται για σύμφυρση τής κυριολεκτικής και μεταφορικής έννοιας τής φράσης «se projette dans» («χωρική προβολή» και «αντίληψη/κατανόηση τής θέσης της»)]
[18] [cruciale: κρίσιμη αλλά και «χιαστί»]
[19 [τής οποίας: ενότητας]
[20] [πβ. ανωτέρω: «Η δύναμη όμως είναι αυτή που συνέχει και συνθέτει τα μέρη στο πλαίσιο τής κίνησης τού όλου: διοχετευόμενη στην ποικιλότητα των μερών — χωρίς ωστόσο να εξαντλείται εκεί — η δύναμη αντιπροσωπεύει τη μη αριθμητική ποιότητα τού όλου, τη συνεκτικότητά του. Είναι το ποιητικό αίτιο κ.λπ. »— Στο εξής, θα υπάρχουν δύο δομούσες ολικές «ποιότητες»]
[21] [χωρίς Θησέα: «χωρίς απεικονίσιμη αντιστοίχιση» (βλ. ανωτέρω)]
[22] [ή εναλλακτικά, «να προσπερνά τη θέση που του έχει ανατεθεί»]
[23] [στο λεξικό τού Μπαμπινιώτη διαβάζουμε: «αλλήθωρος ή αλλοίθωρος: […] η παλαιότερη γραφή τής λέξης με -οι- στηρίζεται στην παραγωγής της από το «ἀλλοῖα θεωροῦντες > ἀλλοιόθωρος > ἀλλοίθωρος»· πβ. επίσης ἀλλοῖος: ο άλλου είδους, άλλης φύσεως, άλλης ποιότητας, διαφορότροπος [Δημητράκ.]]

 

7 Ιανουαρίου,1975 — A. Badiou

Théorie du Sujet, σελ. 21-30 (Διόρθωση τής μετάφρασης) [pdf]

7 Ιανουαρίου,1975

Καθετί που ανήκει σ’ ένα όλο αποτελεί φραγμό [Schranke] προς το όλο, στον βαθμό που περιέχεται σε αυτό.

Ο παλιός Χέγκελ χωρισμένος στα δύο — Σχάση, προσδιορισμός, όριο — Χώρος-θέσης και έκτοπο — Αριστερές και δεξιές παρεκκλίσεις

1

Υπάρχουν δύο διαλεκτικές μήτρες στον Χέγκελ και είναι αυτό που μετατρέπει την περίφημη ιστορία τού κουκουτσιού και τής σάρκας σε μια πραγματική σπαζοκεφαλιά. Στον Χέγκελ, είναι ο ίδιος ο πυρήνας που είναι διαρρηγμένος, όπως σε αυτά τα ροδάκινα που είναι επί πλέον ενοχλητικό να τα τρως και των οποίων το σκληρό εσωτερικό αντικείμενο σπάει γρήγορα σε δύο μέρη που περιστρέφονται ανάμεσα στα δόντια.

Στο ροδάκινο υπάρχει όμως και ο πυρήνας τού κουκουτσιού, η πικρή ψίχα τής αναπαραγωγής του ως δέντρο. Αλλά από την εγελιανή διαίρεση δεν θα επιχειρήσουμε εδώ να συναγάγουμε κάποια δευτερογενή ενότητα, ούτε καν μια ενότητα πικρή σαν φαρμάκι.

Πρέπει να κατανοήσουμε αυτό που ο Λένιν δεν έπαψε ποτέ να επαναλαμβάνει: το συνοπτικό ευαγγέλιο τού υλισμού τής εγελιανής φιλοσοφίας! Τι νόημα άλλωστε θα είχε να αντιδιαστέλλουμε έναν (υποτιθέμενα αποδεκτό) διαλεκτικό πυρήνα από το (βδελυρό) ιδεαλιστικό του περίβλημα; Η διαλεκτική, καθόσον είναι ο νόμος τού είναι, είναι κατ’ ανάγκη υλιστική. Αν ο Χέγκελ την άγγιξε, τότε θα πρέπει να ήταν υλιστής. Η άλλη ερμηνευτική εκδοχή θα ήταν αυτή μιας εγελιανής «ιδεαλιστικο-διαλεκτικής», εν ολίγοις μιας «διαλεκτικής» χωρίς ίχνος πραγματικού, ούτε καν με τη μορφή μιας ανεστραμμένης συμβολικής ένδειξης (που, όπως το έθεσε ο Μαρξ, θα στεκόταν πάνω στο κεφάλι της).

Οπότε στην καρδιά τής εγελιανής διαλεκτικής πρέπει να διακρίνουμε δύο διαδικασίες, δύο έννοιες τής κίνησης, και όχι απλώς μια κατ’ αρχήν μεν ορθή οπτική για το γίγνεσθαι, που, υποτίθεται, θα διαβρωθεί στη συνέχεια από ένα «υποκειμενικό» γνωσιακό σύστημα.

Επομένως, θα πρόκειται:

α) αφενός, για μια διαλεκτική μήτρα που θα καλύπτεται από τον όρο τής αλλοτρίωσης· την ιδέα, δηλαδή, τής εκδίπλωσης ενός απλού όρου στο πλαίσιο τής διαδικασίας τού «έτερον-γίγνεσθαι», κατά τρόπον ώστε να επιστρέφει στον εαυτό του ως απόλυτη έννοια·

β) και, αφετέρου, για μια διαλεκτική μήτρα τής οποίας τελεστής είναι η σχάση· με άλλα λόγια, το μοτίβο ότι κάθε ενότητα είναι διαιρεμένη, χωρίς καμία επιστροφή-στον-εαυτό [της] και χωρίς καμία σύνδεση μεταξύ αρχής και τέλους (ούτε καν με τη μορφή τού «ολοκληρωμένου κομμουνισμού» ως «επιστροφή» — μετά το στάδιο τής εξωτερίκευσης στο Κράτος — στην [απόλυτη] «έννοια», σε σχέση με την οποία ο «πρωτόγονος κομμουνισμός» θα είχε το ρόλο [ή τη θέση] τής απλής αμεσότητας.

Αλλά τα πράγματα απέχουν πολύ από το να είναι τόσο απλά.

2

Ας ξεκινήσουμε από μια «κούφια» έννοια, δηλαδή από μια περιορισμένη και συνάμα εξαιρετικά γενική έννοια και, πιο συγκεκριμένα, από την έννοια τού «κάτι», που είναι η πρώτη μορφή τού είναι-εκεί στη Λογική τού Χέγκελ.

Σε αυτό το «κάτι» ο Χέγκελ θεμελιώνει την ίδια τη δυνατότητα έναρξης τής διαλεκτικής τού Ενός και των πολλών, τού απείρου και τού πεπερασμένου· με άλλα λόγια, την αρχή εκείνου που εμείς οι ορθόδοξοι μαρξιστές αποκαλούμε ποσοτική συσσώρευση, που ως γνωστόν θεωρείται ότι συντελεί στην πραγματοποίηση τού ποιοτικού άλματος.

Επιπλέον, εκείνο που προκαλεί απορία είναι ότι στη Λογική τού Χέγκελ όλα αυτά θα τα βρείτε κάτω από την επικεφαλίδα «ποιότητα», που, όσον αφορά τη σειρά παρουσίασης, προηγείται τής ποσότητας.

Ωστόσο, όπως πάντα, αποδεικνύεται ότι ο Χέγκελ είναι αυτός που έχει δίκιο. Κι αυτό γιατί τίποτε δεν μπορεί να λεχθεί για το Ένα χωρίς την ενασχόληση με το ποιοτικό και τη δύναμη. Αυτός είναι ο λόγος που ένας από τους στόχους τής παρούσας συζήτησης είναι η απόδειξη τού ότι το διάσημο «άλμα» από το ποσοτικό στο ποιοτικό ουδόλως συνιστά τον «αντικειμενικό» πήχη που κάνει όλα τα [πολιτικά] θερμόμετρα να χτυπάνε [κομμουνιστικό] «κόκκινο», αλλά, απεναντίας, συνεπάγεται και εμπεριέχει ένα «υποκειμενικό» αποτέλεσμα.

Εν πάση περιπτώσει, στον βαθμό που η ιδεαλιστική του τάση τον ωθεί πάντοτε να συναγάγει το «όλο» επί τη βάσει ενός απλού όρου, ο Χέγκελ καταπιάνεται με την κατασκευή τού πολλαπλού (τού αριθμήσιμου). Αλλά πώς μπορεί το πολλαπλό να έλκει την καταγωγή του από το Ένα, και μάλιστα κατ’ αποκλειστικότητα; Αυτό είναι ένα ερώτημα τόσο παλιό όσο η φιλοσοφία, που όμως πάντοτε αποκτά ιδιαίτερη σημασία για όσους ισχυρίζονται ότι ιστορικοποιούν το Όλο, αντί απλώς να περιγράφουν τον νόμο τής εγκαθιδρυμένης τάξης του. Ήδη από τους Πατέρες τής Εκκλησίας, αυτούς τους σπουδαίους θεμελιωτές τής εννοιακής ιστορίας, θεωρήθηκε αναγκαίο να δικαιολογηθεί το παράδοξο ότι ο Θεός, η απόλυτη μορφή τού Ενός, ήταν σε θέση να συντρίψει ένα αενάως πολλαπλό σύμπαν.[1] Είναι ένα πράγμα το να αποδείξει κανείς τον Θεό από τα φαινόμενα τής φύσης — από τον βάτραχο μέχρι τον μονόκερο (παραβλέποντας το ότι ο μονόκερος αποδεικνύει μάλλον την ύπαρξη τού Διαβόλου)· ωστόσο, πολύ δυσκολότερη είναι η απόδειξη των φυσικών θαυμάτων από την ίδια την ύπαρξη τού Θεού, καθόσον ο Θεός [το Ένα] είναι κατ’ ανάγκη το θαύμα των θαυμάτων.

Ο Χέγκελ είναι ο μοντέρνος ταχυδακτυλουργός αυτού τού εκκλησιαστικού παραδόξου. Αντί να υποστηρίξει ότι το Ένα δημιουργεί το Όλο, ο Χέγκελ θα δείξει ότι το Όλο είναι η ιστορία τού Ενός, δηλαδή ότι ο χώρος τού πολλαπλού είναι το αποτέλεσμα τού χρόνου που απαιτείται για την ανάπτυξη τής απόλυτης έννοιας. Ο Χέγκελ αντικαθιστά το στοιχείο τής «επίδειξης ισχύος» εκ μέρους τού θαυματουργού Δημιουργού με τον μόχθο, την οδύνη και την κυκλική διάρκεια ενός είδους αυτο-παρουσίασης, μέσω τής οποίας το απόλυτο φτάνει στην πλήρως εμφανισμένη ενατένιση/ανασκόπηση τού εαυτού του. Κατά συνέπεια, για τον Χέγκελ, η ολότητα τού κόσμου δεν συνίσταται παρά σε αυτήν την ιστορική διαδρομή εντός τής δαιδαλώδους πινακοθήκης τού Ενός.

Βεβαίως, η αρχική πράξη ισχύος,[2] που έχει κατ’ αυτόν τον τρόπο συσκοτιστεί, ξεμυτίζει σε κάθε επόμενη παράγραφο τού κειμένου. Θα λέγαμε μάλιστα ότι στη συσσώρευση των αυθαίρετων αυτών τοπικών διαταγμάτων έγκειται τόσο η υπομονετική κατασκευή τού οξυδερκούς αλλά ημιτελούς πλαισίου τού εγελιανού υλισμού, όσο και η κινητήρια δύναμη τού δυσκίνητου μηχανισμού τού όλου Συστήματος.

3

Ευθύς εξαρχής, ο Χέγκελ δεν περιορίζεται στο να θέσει απλώς και μόνο το «κάτι», αλλά θέτει συγχρόνως τη διαφορά ανάμεσα σε αυτό το κάτι και σε κάτι άλλο (Etwas und Anderes). Επομένως, αυτό που ομολογείται είναι ότι καμία διαλεκτική δεν είναι νοητή αν δεν προϋποθέτει τη διαίρεση. Είναι το Δύο που δίνει την έννοιά του στο Ένα, και όχι το αντίστροφο.

Φυσικά, ο Χέγκελ επιδίδεται σε κάθε είδους ακροβασίες προκειμένου να συγκαλύψει αυτή την ομολογία. Ειδικά στην πρώτη έκδοση τού 1812 — η οποία είναι περισσότερο ιδεαλιστική, διότι αντίθετα από ό,τι μερικές φορές ακούγεται, ο όψιμος Χέγκελ θα στηρίζεται ολοένα και περισσότερο σε κάποια μορφή τής αρχής τής πραγματικότητας — κάθε τι συμβαίνει ως εάν το «κάτι άλλο» να αποτελεί τη μετάθεση-μετατόπιση τού «κάτι», το κατηγορικό του γίγνεσθαι. Αλλά πρόκειται για προπέτασμα καπνού. Στην πραγματικότητα, ο Χέγκελ θα μελετήσει τη σχάση τού «κάτι» στο πλαίσιο μιας κίνησης που έχει ήδη δομηθεί στη βάση μιας πρότερης σχάσης, η οποία παραμένει, τρόπον τινά, κρυμμένη, διότι είναι κατ’ ουσίαν επαναληπτική: μιας σχάσης που επαναλαμβάνει το «κάτι» ως άλλο (ως κάτι-άλλο) στη θέση τού εαυτού του. Αυτόν ακριβώς τον ρόλο επιτελεί η εισαγωγή τής Λογικής, όπου βλέπουμε το είναι και το μη-είναι να είναι το ίδιο πράγμα τεθειμένο δύο φορές. Εδώ, διαπιστώνει ξανά κανείς ότι η διαδικασία τής σχάσης μιας κατηγορίας μπορεί να γίνει αντικείμενο «παρατήρησης», μόνο επειδή έχει ρητά ή σιωπηρά προϋποτεθεί ως δυνατότητα αυτό το πρωταρχικό ελάχιστο διαφορικό: ο διπλασιασμός τού Ενός.

Χρησιμοποίησα τη διατύπωση αυτή, ότι δηλαδή πρόκειται για το «ίδιο πράγμα» που έχει τεθεί δύο φορές, διότι η ετερότητα δεν διαθέτει εδώ κανένα ποιοτικό στήριγμα. Βρισκόμαστε, αν θέλετε, στην αυγή τού ποιοτικού, έχοντας απέναντί μας τον δομικό του σκελετό. Αυτό-εδώ θα διαφέρει από εκείνο-εκεί λόγω ακριβώς τής δήλωσης τής διαφοράς τους, λόγω τής τοποθέτησής τους μέσω τής χρήσης ενός γραμματικού δείκτη. Κάποιος μπορεί να ονομάσει αυτήν τη χρονικά απειροελάχιστη στάση [ή αναστολή] τής αντίφασης δεικτική στάση [ή συγκειμενική αναστολή]. Υπάρχει το Α, αλλά υπάρχει και το (όροι που διαβάζονται ως εξής: «το Α ως τέτοιο» και «το Α κάπου αλλού», δηλαδή, στη θέση/τόπο p που αντιστοιχείται από τον χώρο τής τοποθέτησης, δηλ. από τον P).

Πρόκειται, επομένως, για το ίδιο Α δύο φορές κατονομασμένο, δηλαδή δύο φορές τοποθετημένο, πράγμα υπεραρκετό για την αλληλοδιαφθορά των δύο όρων.

Και αυτό γιατί το Α μπορεί να εξεταστεί είτε ως προς την καθαρή, κλειστή του ταυτότητα, είτε ως προς τη δεικτική διαφορά του έναντι τής δεύτερης εμφάνισής του. Το Α είναι μεν ο εαυτός του, αλλά συγχρόνως συνίσταται και στη δύναμή του να επαναλαμβάνεται, στην αναγνωσιμότητά του σε απόσταση από τον εαυτό του, στο γεγονός ότι στον τόπο p, στον άλλο τόπο, είναι πάντα το ίδιο Α που διαβάζουμε — παρά το ότι είναι «άλλο» [διαφέρει] από τον τόπο όπου στέκεται (πράγμα που ισχύει ακόμη και όταν βρίσκεται στο πουθενά) — και αυτό για τον απλό λόγο ότι εμφανίζεται επίσης και εκεί.

Ο Χέγκελ ονομάζει αυτούς τους δύο προσδιορισμούς το κάτι-καθ’ εαυτό και το κάτι-για-το-άλλο. Το «κάτι», ως καθαρή κατηγορία, είναι η ενότητα αυτών των δύο προσδιορισμών, η κίνηση τής δυαδικότητάς τους.

Αυτό είναι απόδειξη τού ότι για να σκεφτεί κανείς διεξοδικά ένα οποιοδήποτε πράγμα, πρέπει πρώτα να το χωρίσει στα δύο.

Ποιο είναι το νόημα τού κάτι-καθ’ εαυτό και τού κάτι-για-το-άλλο; Πρόκειται ακριβώς για την καθαρή και την τεθειμένη ταυτότητα· για το γράμμα και τον χώρο όπου σημειώνεται το γράμμα· για τη θεωρία και την πράξη.

Το δεδομένο τής ελάχιστης διαφοράς (το «κάτι» και το «κάτι άλλο») ανάγεται υποχρεωτικά στον σταθερό όρο τής διαφοράς, τ.έ. στο «πράγμα», είτε αυτό είναι κάτι είτε κάτι-άλλο. Όπως επισημάνθηκε, το Α (—και εδώ, στο Α, βρίσκεται η ουσία τής όλης υπόθεσης), είναι συγχρόνως Α και , όπου το είναι ο γενολογικός όρος όσον αφορά κάθε δυνατή τοποθέτηση τού Α. Μπορεί επομένως να έχουμε κ.ο.κ., όπου τα έχουν ως πεδίο αναφοράς, για παράδειγμα, το P. Πράγματι, όπως θα δούμε στη συνέχεια, υπάρχει το άπειρο των τόπων. Το είναι το Α υπό την ενική-γενική μορφή τής τοποθέτησής του. Ωστόσο, είναι πάντοτε με αυτόν τον τρόπο (δηλαδή ως τοποθετημένο) που το Α φανερώνεται κρυπτόμενο (διότι, ως τοποθετημένο, δεν είναι πλέον μόνο ο εαυτός του, Α, αλλά είναι συγχρόνως και ο τόπος του, το . Επιπλέον, αυτό είναι κάτι που αληθεύει γενικά, για το άλβα ή βήτα πράγμα αλλά και για οποιοδήποτε εν γένει πράγμα.

Πρέπει λοιπόν να τεθεί η εξής καταστατική σχάση: .

Ο δείκτης p παραπέμπει στον χώρο τής τοποθέτησης P, στον τόπο κάθε δυνατού αναδιπλασιασμού τού Α. Σημειώστε ότι ο τόπος αυτός δεν χρειάζεται να είναι χωρικός ή γεωμετρικός: ο αναδιπλασιασμός μπορεί να είναι χρονικός ή ακόμη και πλασματικός.

Αυτό που ο Χέγκελ δεν λέει ξεκάθαρα είναι ότι, κατ’ αρχήν, το πραγματικό αρχικό αντίθετο τού «κάτι», τού Α, δεν είναι ένα άλλο πράγμα, ούτε καν το ίδιο το Α «τοποθετημένο» (το ). Όχι, το πραγματικό καμουφλαρισμένο αντίθετο τού Α είναι ο χώρος τής τοποθέτησης P, ο οποίος ακριβώς θέτει σε αντιστοιχία τον δείκτη με το «κάτι». Με άλλα λόγια, η δεδομενικότητα τού εσχασμένου Α, με τη διττή μορφή:

– τού καθαρού του είναι (Α) και

– τού τοποθετημένου-είναι του () (ή, όπως θα έλεγε ο Χάιντεγκερ, τού οντολογικού και τού οντικού του είναι),

είναι το αποτέλεσμα, επί τού Α, τής αντίφασης η οποία υφίσταται μεταξύ τής καθαρής ταυτότητάς του και τού δομημένου χώρου στον οποίο αυτό ανήκει, δηλαδή τής αντίφασης μεταξύ τού είναι του και τού Όλου. Η διαλεκτική διαιρεί το Α πάνω στη βάση τής αντίφασης μεταξύ τού Α και τού P, τής αντίφασης μεταξύ τού υπαρκτού και τού τόπου του. Είναι αυτή η αντίφαση, το κρυφό μοτίβο τής οποίας είναι μαλλάρμειο («Δεν θα έχει λάβει τόπο τίποτα, πάρεξ ο τόπος»), η οποία, ενδοβολημένη στο Α, θεμελιώνει το πραγματικό του είναι ως σχάση.

Όλα αυτά αποτελούν σε πολύ μεγάλο βαθμό μια προεικόνιση, διότι, στην πραγματικότητα, η αντίφαση μεταξύ τού Α και τού P αντιτάσσει μια δύναμη στο σύστημα των τόπων και δεν έχουμε φθάσει ακόμη σε αυτό το σημείο τής συζήτησης.

Ας μου επιτραπεί όμως εδώ να ρίξω — άπλετο — φως στην εν λόγω υπόθεση:

Το πραγματικό αντώνυμο τού προλεταριάτου δεν είναι η μπουρζουαζία, αλλά ο αστικός κόσμος, η ιμπεριαλιστική κοινωνία, συστατικό στοιχείο τής οποίας αποτελεί κατά κοινή ομολογία το προλεταριάτο και μάλιστα με τη διττή μορφή τής κύριας παραγωγικής δύναμης και τού ανταγωνιστικού πολιτικού πόλου, πράγμα το οποίο πρέπει να υπογραμμιστεί. Η περίφημη αντίφαση μεταξύ μπουρζουαζίας και προλεταριάτου είναι ένα περιορισμένο δομικό σχήμα που αδυνατεί να συλλάβει τη διαδικασία στρέψης τού Όλου, το δυναμικό διάγραμμα τής οποίας[3] καταρτίζεται από το ίδιο το προλεταριάτο ως υποκείμενο. Το να συνεχίζουμε να μιλάμε για την αντίθεση προλεταριάτου και μπουρζουαζίας είναι σαν να παίζουμε την κολοκυθιά εγκλωβισμένοι εντός των ορίων τού εγελιανού επινοήματος. Έτσι, κουβέντα να γίνεται για το «κάτι» και το «κάτι-άλλο». Και γιατί αυτό; Επειδή το σχέδιο τού προλεταριάτου, το ενδόμυχό του είναι, δεν συνίσταται στο να αντικρούει τους ισχυρισμούς τής μπουρζουαζίας ή στο να πριονίζει τα πόδια της. Το σχέδιό του δεν είναι άλλο από τον κομμουνισμό. Συνίσταται δηλαδή στην κατάργηση κάθε τόπου όπου μπορεί να εγκατασταθεί κάτι παρόμοιο με το προλεταριάτο. Το πολιτικό σχέδιο τού προλεταριάτου είναι επομένως η εξαφάνιση τού χώρου τής τοποθέτησης των τάξεων. Συνίσταται, όσον αφορά το συγκεκριμένο ιστορικό «κάτι» [δηλ. όσον αφορά το προλεταριάτο], στην εξάλειψη κάθε εν γένει δείκτη τής τάξης.

Θα μου πείτε, και τι γίνεται με τον σοσιαλισμό, όπου, στην πραγματικότητα, η μπουρζουαζία και το προλεταριάτο βρίσκονται περισσότερο από ποτέ σε πόλεμο, πόλεμο που, μεταξύ άλλων μπορεί να λάβει και τη πρωτόγνωρη μορφή των λεγόμενων πολιτιστικών επαναστάσεων; Λοιπόν, ο σοσιαλισμός δεν υπάρχει. Είναι απλώς ένα όνομα που παραπέμπει σε ένα σκοτεινό και παράδοξο σύμπλεγμα νέων συνθηκών στις οποίες η αντίθεση μεταξύ καπιταλισμού και κομμουνισμού καθίσταται κάπως ευκρινέστερη. Ο όρος «σοσιαλισμός» χαρακτηρίζει μια εμφανιζόμενη μετάλλαξη στον χώρο τοποθέτησης των τάξεων. Ο σοσιαλισμός είναι το P´ στη θέση τού P. Αν υπάρχει κάποιο σημαντικό στοιχείο στον Μαρξισμό, το οποίο ο 20ός αιώνας επιβεβαιώνει σχεδόν μέχρι αηδίας, αυτό είναι ότι δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να διογκώνουμε τη σημασία τού ζητήματος τού «σοσιαλισμού» και τής «οικοδόμησής» του. Το πραγματικό ερώτημα — ή καλύτερα το ακριβές ερώτημα — είναι ο κομμουνισμός. Αυτός είναι ο λόγος που ανέκαθεν η πολιτική επεκρέματο τού Κράτους, χωρίς να ανάγεται περιοριστικά σε αυτό. Όλα αυτά δεν μπορούν ποτέ να αναχθούν στη δυαδική φτώχεια τής αντίφασης μεταξύ των δύο όρων, τού προλεταριάτου και τής μπουρζουαζίας. Ο Μαρξισμός αρχίζει πέρα από αυτή την αντίφαση.

4

Ακολουθώντας, λοιπόν, τον Χέγκελ, θέτουμε τη σχάση , η οποία αντιπροσωπεύει το αποτέλεσμα τής πλήρως αποκρυμμένης συγκρουσιακής σχέσης που υφίσταται ανάμεσα στο Α και τον «διαμοιραστή» των θέσεων/τόπων με τους οποίους αυτό συνδέεται. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, κάθε τι που υπάρχει είναι συγχρόνως ο εαυτός του και ο εαυτός-του-σύμφωνα-με-τη-θέση του.

Ωστόσο ο Χέγκελ λέει ότι αυτό που καθορίζει τον εσχασμένο όρο, αυτό που του δίνει τη μοναδικότητα τής ύπαρξής του, δεν είναι βεβαίως το Α — ο έγκλειστος στον εαυτό του γενολογικός όρος, ο οποίος δεν επιδέχεται κανενός είδους διαλεκτικής — αλλά μάλλον το , δηλαδή το Α νοούμενο σύμφωνα με το αποτέλεσμα τής διαδικασίας δόμησης τού όλου εντός τού οποίου αυτό εγγράφεται.

Δείτε, για παράδειγμα, την εξής περίπτωση: αν η εργατική τάξη είναι διαιρεμένη στο εσωτερικό της — ακόμη και κατά τη διάρκεια των πλέον δραματικών επεισοδίων που σημαδεύουν τα μαζικά κινήματα — διαιρεμένη ανάμεσα στο προσάναμμα τής πραγματικής πολιτικής της ταυτότητας και τη λανθάνουσα διάβρωσή της από τις αστικές ή ιμπεριαλιστικές ιδέες και πρακτικές, τότε αυτό οφείλεται σίγουρα στην επίδραση τού παράγοντα εκείνου που εξακολουθεί να υπαγορεύει τη θέση τής εργατικής τάξης μέσα σε ένα (εθνικό ή παγκόσμιο) Όλο, το οποίο κυβερνάται από το κεφάλαιο και τις αυτοκρατορίες. Αυτός λοιπόν είναι ο παράγοντας που, στα πλαίσια τής πρακτικής ενότητας μιας εξέγερσης, θα συγκολλά μεταξύ τους δύο τόσο ασύμφωνους προσανατολισμούς εντός των κόλπων τής εργατικής τάξης και ο οποίος, στο πλαίσιο τής διαιρέσιμης επαφής τής εργατικής τάξης με το αντίθετό της, θα μετατρέπει την καθαρή ανάδυση τού εαυτού της σε μια διαδικασία εκκαθάρισης.[4]

Αυτό ισχύει ακόμα και στον σοσιαλισμό. Το 1967, σε όλα τα μεγάλα κινεζικά εργοστάσια, οπλισμένες φράξιες έρχονται μεταξύ τους σε σύγκρουση. Ο Μάο, λοιπόν, δηλώνει: «τίποτα το σημαντικό δεν διαιρεί την εργατική τάξη». Πρόκειται μήπως για μια διαπίστωση όσον αφορά την ύπαρξη ενός σταθερού και πάγιου τόπου; Όχι. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια Οδηγία μάχης, που υποδεικνύει ότι το προλεταριάτο πρέπει να πρωτοστατήσει στην επανάσταση και ότι αυτός είναι ο ιστορικός προσανατολισμός τον οποίο πρέπει να ακολουθήσει, προκειμένου να διασφαλιστεί η ενότητά του, με άλλα λόγια, η ίδια του η ύπαρξη (ως πολιτικό υποκείμενο).

Επομένως, το καθετί θα αυτοσχετίζεται απέχοντας από εκείνο που επέχει τη θέση τού εαυτού του.[5]

Άρα, αν έχουμε τη σχέση , τότε αυτή η σχέση θα καθορίζεται από την επίδραση που ασκείται στο A από τον χώρο P μέσω τής αντιστοίχισης ενός δείκτη. Θα γράψουμε έτσι: , πράγμα που συνιστά μια πρώτη τυποποίηση τού προσδιορισμού τής σχάσης, ένα πρώτο αλγόριθμο για την ενότητα των αντιθέτων.

Με άλλα λόγια, πρόκειται για αυτό το οποίο ο Χέγκελ αποκαλεί Bestimmung.

Ο προσδιορισμός [Bestimmung] θα διαιρείται, με τη σειρά του, από αυτό που ο ίδιος ενοποιεί. Ένα από τα ισχυρά σημεία τής διαλεκτικής είναι η κατανόηση τού τρόπου με τον οποίο το «Ένα» τής ενότητας των αντιθέτων θεμελιώνει, μέσα στο ίδιο του το είναι, την εναντιότητα.

Ας αρχίσουμε δίνοντας το εξής παράδειγμα: στη συγκεκριμένη ιστορική της έκφανση, η εργατική τάξη θα είναι πάντοτε η αντιφατική ενότητα τού εαυτού της ως προλεταριάτου και τής κάθε φορά συγκεκριμένης αστικής αναστροφής της (—που, σήμερα, αντιπροσωπεύεται από τον σύγχρονο ρεβιζιονισμό, από το ΚΚΓ, από τα συνδικάτα, καθώς και από οτιδήποτε άλλο οργανώνει την προσχώρηση τής εργατικής τάξης στην ιμπεριαλιστική κοινωνία, συμπεριλαμβανομένης και τής υιοθέτησης τής ιδέας τής διαχείρισης τής κοινωνίας αυτής προς άμεσο όφελος και για λογαριασμό τής εργατικής αριστοκρατίας, πράγμα που δικαιολογείται εν μέρει από το φαινόμενο τού κρατικο-γραφειοκρατικού καπιταλισμού). Η εν λόγω ενότητα των αντιθέτων θα προσδιορίζεται (υπό την έννοια τού εγελιανού Bestimmung) από τον εν γένει αστικό χώρο, που θα αποτελεί συγχρόνως το πεδίο τής πιθανής συγκρότησης τής ενότητας τού πολιτικά ενεργού, μαρξιστικού προλεταριάτου αλλά και τής εργατικής τάξης ως Τόπου τής νέας κρατικο-γραφειοκρατικής μπουρζουαζίας (τού ρεβιζιονισμού). Επομένως θα έχουμε: Α = “εργατική τάξη” και P = “σύγχρονη ιμπεριαλιστική κοινωνία”. Αυτό μας δίνει τη σχέση “μοντέρνος ρεβιζιονισμός” και τον αλγόριθμο , ο οποίος δηλώνει ότι το στοιχείο που προσδιορίζει σήμερα τη διαλεκτική ενεργό πραγματικότητά τού προλεταριάτου είναι το εσωτερικό του διαζύγιο από τον σύγχρονο ρεβιζιονισμό.

Αλλά τι σημαίνει εδώ «προσδιορισμός»; Δύο πράγματα:

— Αφενός μεν ότι ο μαχητικός μαρξιστικός πυρήνας τής εργατικής τάξης προσδιορίζεται από τη νέα ρεβιζιονιστική μπουρζουαζία. Πρόκειται για διαλεκτικό προσδιορισμό με την αυστηρή έννοια τού όρου, πράγμα που μπορεί να γραφτεί ως εξής: .

— Αφετέρου δε ότι, σε τελική ανάλυση, ο ρεβιζιονισμός αποτελεί, ολοένα και περισσότερο, τη συγκεκριμένη, ομοιογενή και προσαρμοσμένη στην εργατική τάξη μορφή τού γενικού αστικού και ιμπεριαλιστικού χώρου P. Στον αγώνα αυτοκάθαρσής του από το άγος τού ρεβιζιονισμού, το προλεταριάτο ξεμπροστιάζει (—αυτή είναι η αρμόζουσα διατύπωση) το μέρος τού εαυτού του που εμπλέκεται με τον ρεβιζιονισμό, αντιμετωπίζοντάς το πλέον ως αναπόσπαστο μέρος τού εξωτερικού ανταγωνιστικού όρου, ο οποίος, όπως είδαμε, δεν είναι η μπουρζουαζία, αλλά η ιμπεριαλιστική κοινωνία τής οποίας το ΚΚΓ, τα συνδικάτα κ.ο.κ. είναι οι σύγχρονοι, ενεργοί και δυναμικοί φορείς. Επομένως, ο προσδιορισμός θα επανασυσπειρώνει — θα επαναλαμβάνει — απλώς και μόνο τον χώρο τής τοποθέτησης, τη γενική ετερότητα P, όπου το p θα είναι δείκτης για το Α. Αυτό μπορεί να διατυπωθεί ως εξής: , πράγμα το οποίο αντιπροσωπεύει τρόπον τινά τον νεκρό κλάδο τής διαλεκτικής διαδικασίας, υπενθυμίζοντάς μας ότι ο προσδιορισμός τής σχάσης, δηλ. , προέρχεται από το γεγονός ότι το Α εξ-ίσταται[6] αποκλειστικά και μόνο εντός τού τόπου P. Πρόκειται λοιπόν για το αδρανές διαιρετό τμήμα τού συνολικού προσδιορισμού, ενώ το άλλο κομμάτι του (που σημειώνεται ως εξής: θα αντιπροσωπεύει, για το A, τον ενδόμυχο πυρήνα τού προσδιορισμού. Μπορούμε γενικά να πούμε ότι ο προσδιορισμός οποιουδήποτε εσχασμένου υπαρκτού είναι επιμεριστικός:

Μιλάει άραγε ο Χέγκελ για αυτούς τους νεκρούς κλάδους τής διαλεκτικής διαδικασίας; Βεβαίως. Τις αποκαλεί μάλιστα «υποτροπές» (Rückfalle). Είναι η σκιά που ρίχνει ο τόπος στην καθαρή υποβλητική του διάσταση, ενώ ο προσδιορισμός θα αντιπροσωπεύει το καινοφανές στοιχείο.

Σε αυτό λοιπόν το στάδιο, έχουμε πλέον στη διάθεσή μας τις εξής σπουδαίες διαλεκτικές έννοιες, οι οποίες μάλιστα έχουν απόλυτα γενική οντολογική εφαρμογή:

α) τη διαφορά τού πράγματος από τον εαυτό του, Α και , η οποία θα κυριαρχείται από την αντίφαση που υφίσταται μεταξύ τής δύναμης Α και τού χώρου τής τοποθέτησης P, η δεικτική περίπτωση[7] τού οποίου [χώρου], όσον αφορά το A, θα αντιπροσωπεύεται από το . Το ουσιαστικό σημείο που πρέπει να τονισθεί είναι ότι είναι η αντίφαση που κυριαρχεί επί τής διαφοράς, και όχι το αντίστροφο.

β) τη σχάση ως τη μόνη μορφή ύπαρξης κάθε εν γένει πράγματος: .

γ) τον προσδιορισμό ως ενότητα τής σχάσης, που μπορεί να νοηθεί αποκλειστικά και μόνο με βάση τον δεικτοδοτημένο όρο (και όχι με βάση τον καθαρό όρο): .

δ) τη σχάση τού προσδιορισμού που θα λαμβάνει τις ακόλουθες μορφές, ανάλογα με τον όρο στον οποίο εφαρμόζεται ο προσδιορισμός:

– προσδιορισμός τού νέου, ·

– υποτροπή: .

Η ουσία τής υποτροπής έγκειται στον χώρο τής τοποθέτησης, δηλ. στον τόπο P.

Ορολογική παρατήρηση: αν επιλέξουμε να αντιδιαστείλουμε την έννοια τής «δύναμης» από αυτήν τής «θέσης» (—επιλογή που προκρίνεται στο παρόν κείμενο), θα ενδείκνυται, εν πάση περιπτώσει, η χρήση τού όρου «χώρος τής τοποθέτησης», προκειμένου να δηλωθεί η δράση τής δομής· προτιμότερο όμως θα ήταν να εισάγουμε τον νεολογισμό «χώρο-θέσης» [=«χώρος τής τοποθέτησης»]. —Αν, αντιθέτως, χρησιμοποιήσουμε τον όρο «τόπο», που παραπέμπει περισσότερο στον Μαλαρμέ, τότε θα χρειαστεί να κάνουμε λόγο, χρησιμοποιώντας το ιδίωμα τού Λακάν, για «τοποτηρητεία» αντί για «θέση». Τότε όμως θα ήταν παράταιρο να χρησιμοποιηθεί ο όρος «δύναμη» για τον χαρακτηρισμό τής α-δομικής τοπολογικής, οπότε προτιμότερο θα ήταν να αντικατασταθεί ο όρος «δύναμη» με τον όρο «έκτοπο».

Στη γεμάτη πριονίδια αρένα τής κατηγοριακής πάλης, η διαλεκτική θα είναι το έκτοπο έναντι τού τόπου.

5

Η υποτροπή θα είναι το αδρανές αρνητικό τού αυστηρού προσδιορισμού [δηλ. τού ], μόνον εάν ο αυστηρός προσδιορισμός θα ενσωματώνει μια ειδική αντίσταση τού όρου Α, υπό την έννοια ότι ο συγκεκριμένος όρος δεν θα επιτρέπει τον εξαντλητικό του προσδιορισμό από την δεικτική του εξειδίκευση . Διαφορετικά, το θα καταποντίζεται στο . Με άλλα λόγια, θα έχουν εκδηλωθεί μόνον υποτροπές. Αυτή είναι η αρχή τού στρουκτουραλισμού σε όλες τις πιθανές εκφάνσεις του.

Αλλά ούτε εγώ ούτε ο Χέγκελ είμαστε στρουκτουραλιστές. Για παράδειγμα, εγώ πιστεύω ότι, στην ειδική μορφή τού ανταγωνιστικού του προσδιορισμού από τη νέα ρεβιζιονιστική μπουρζουαζία, το προλεταριάτο εμφανίζεται ως μια λαμπρή θετική καινοφάνεια, με τη μορφή μάλιστα ενός ολοκληρωτικά μετασχηματισμένου μαρξισμού (μαοϊσμός). Αυτό συνέβη, δειλά, στη διάρκεια τού Μάη ’68 στην Γαλλία, και, με μεγάλο ντόρο, τον Ιανουάριο 1967 στην Κίνα. Η προσιδιάζουσα στο Α εσωτερικότητα έρχεται έτσι να προσδιορίσει τον προσδιορισμό: στην Πολιτιστική Επανάσταση είναι ο εξεγερμένος λαός που, σε τελική ανάλυση, προσδιορίζει τη νέα γραφειοκρατική μπουρζουαζία, η οποία, όπως επισημάνθηκε, αντιπροσωπεύει τον ολικό προσδιορισμό τού ίδιου τού επαναστατικού ανταγωνισμού. Με την επιφύλαξη τής περίπτωσης που το νεοφανές τής διαλεκτικής διαδικασίας θα ακυρωθεί μέσω τής καθαρής υποτροπής του στον P (τον τόπο ή τον χώρο τής τοποθέτησης), είναι επομένως απαραίτητο να θέσουμε και τον προσδιορισμό τού προσδιορισμού, δηλαδή: .

Πρόκειται, λοιπόν, για μια διαδικασία στρέψης, μέσω τής οποίας η δύναμη [εργατική τάξη] επανεφαρµόζεται σε αυτό [ρεβιζιονιστική μπουρζουαζία] από το οποίο έλκει την εναντιωματική της ύπαρξη.

Με τη σειρά του, ο προσδιορισμός τού προσδιορισμού θα διαιρείται κατά τρόπο επιμεριστικό, όπως ακριβώς και ο ίδιος ο προσδιορισμός. [βλ. διάγραμμα]

Μπορεί έτσι να πρόκειται για μια απλή επανεπιβεβαίωση τής καθαρής ταυτότητας τού Α: , δηλαδή, για μια καθαρή ανάδυση τού εαυτού του, σε εναντίωση με (αλλά έξω από) τον προσδιορισμό, — και μάλιστα κατ’ αυστηρό παραλληλισμό με τη διαδικασία υποτροπής στο P [βλ. διάγραμμα, β΄ κλάδο]. Στην περίπτωση αυτή θα υπάγεται, για παράδειγμα, μια εξέγερση χωρίς μέλλον, όπου το μαχητικό τμήμα τής [γαλλικής] εργατικής τάξης θα ερχόταν αντιμέτωπο με τη νέα μπουρζουαζία τού ΚΚΓ και των συνδικάτων αποκλειστικά και μόνο εν’ ονόματι τής χαμένης τους καθαρότητας και, επομένως, με μόνο επίδικο ζήτημα την «προδοσία» τού ΚΚΓ, χωρίς, ωστόσο, να γίνεται κατανοητή η εσωτερική ιδιομορφία τού συγκεκριμένου νεοαστικού φαινομένου [τής «προδοσίας τού ΚΚΓ»]. Κάτι τέτοιο συνέβη, σε μεγάλο βαθμό, τον Μάη τού ’68, οδηγώντας αρκετούς να ονειρεύονται είτε ένα «ανακαινισμένο» ΚΚΓ, είτε μια νέα κεκαθαρμένη εργατική τάξη στα πρότυπα των μεγάλων προγόνων της τού 19ου αιώνα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η ενδόμυχη δύναμη τού Α θα επανασυσπειρώνεται με σκοπό να συμμετάσχει στην ψευδαισθητική αναπαράσταση τού δράματος τού αυτοεγκλεισμού της και τής παρεπόμενης αδυναμίας της να επωμιστεί τον προσδιορισμό.

Επομένως, θα υπάρχει η παρέκκλιση «στα δεξιά», η οποία παρεκτείνει την αντικειμενική βαρβαρότητα τού τόπου P, αναιρώντας τη δυνατότητα ύπαρξης τού νέου που ενυπάρχει στο παλιό. Αλλά θα υπάρχει και η αναπόφευκτη παρέκκλιση «στα αριστερά», η οποία θα διεκδικεί την πρωταρχική, αυθεντική καθαρότητα τής δύναμης, καθώς θα αρνείται, τρόπο τινά, να αναγνωρίσει το παλιό που ενυπάρχει στο νέο, δηλαδή, τον προσδιορισμό. Τα σχήματα για αυτές τις δύο παρεκκλίσεις είναι , και .

Αλλά εάν το ζητούμενο δεν είναι αυτή η επανεδραίωση των ουσιωδών [απ]αρχών, τότε επίδικο δεν μπορεί παρά να είναι η αποτελεσματική διαδικασία περιορισμού τού προσδιορισμού, η επενέργεια τής δύναμης πάνω στον τόπο, η διαφορική απόκλιση τού Α, που, επιστρέφοντας στον προσδιορισμό του, επιχειρεί να περιορίσει το πεδίο τής δεσμευτικής εφαρμογής τού προσδιορισμού. Θα πρόκειται, λοιπόν, για το , για την άμεση, περιοριστική εφαρμογή τής δράσης τού Α πάνω στον προσδιορισμό που το συγκροτεί.

Καθετί που ανήκει σε έναν τόπο επιστρέφει σε εκείνο το μέρος τού εαυτού του που προσδιορίζεται από τον τόπο, προκειμένου να μετατοπίσει τη θέση του, να προσδιορίσει τον προσδιορισμό του και να διασχίσει το όριό του.

Αυτή την αντι-διαδικασία ο Χέγκελ τη βαφτίζει «όριο» (Grenze), όρος που πρέπει να γίνει κατανοητός με τον ίδιο τρόπο όπως και η φράση «περιορισμός τού αστικού δικαίου» — που δεν σημαίνει τίποτε λιγότερο και τίποτε περισσότερο από τη μείωση τού χάσματος μεταξύ διανοητικής και χειρωνακτικής εργασίας, μεταξύ πόλης και υπαίθρου, μεταξύ γεωργίας και βιομηχανίας κ.ο.κ. Το όριο και ο φραγμός αποτελούν την ουσία τής εργασίας τού θετικού.

Καθετί που ανήκει σ’ ένα όλο αποτελεί φραγμό [Schranke] προς το όλο, στο βαθμό που περιέχεται σε αυτό.

Αυτός είναι ο λόγος που ο «ολοκληρωτισμός» δεν υπάρχει. Είναι απλώς μια δομική σχηματοποίηση χωρίς κανένα ιστορικό έρμα. Πρόκειται ουσιαστικά για την ιδέα ότι σε αυτό τον κόσμο υπάρχουν μονάχα η δεσμευτική δεξιά υποτροπή και ο ανίσχυρος αυτοκτονικός αριστερισμός. Είναι η διπλοβάρδια τού και τού , δηλαδή, τού P και τού Α στην αδρανή τους εξωτερικότητα.

Το Κράτος και η πλέμπα.

Αλλά οι πραγματικοί όροι κάθε ιστορικής ζωής αντιπροσωπεύονται μάλλον από το , δηλ. τον προσδιορισμό, και από το , το όριο· όροι μέσω των οποίων, από τη μια μεριά, το Όλο θα καταφάσκει τον εαυτό του χωρίς να ολοκληρώνεται και, από την άλλη, το στοιχείο θα εμπεριέχεται σ’ αυτό [το όλο], χωρίς να αυτοκαταργείται.

---

[1] [δηλ. το παράδοξο πώς το «ένα» ως ένα μπορεί να υπερισχύει τού απείρου-πολλαπλού]
[2] η δημιουργία τού κόσμου]
[3] [στρέψης]
[4] [ασύμφωνους προσανατολισμούς-δρόμους: αναφέρεται στους δύο δρόμους τού Μάο, τον αντιδραστικό και τον «άλλο» δρόμο.]
[5] [ή «Το καθετί αυτοσχετίζεται διαφέροντας από τον εαυτό του εξαιτίας τού τόπου όπου βρίσκεται»]
[6] [ex-siste: αποχωρίζεται από τον εαυτό του, διαιρούμενο και κατ’ αυτόν τον τρόπο αποκτά ύπαρξη]
[7] [ή δεικτική εξειδίκευση]

 

«Κοινή Ευρώπη»-Ντ.Λοζούρντο

Ντ. Λοζούρντο, Αναθεωρητισμός στην Ιστορία, Κεφ. 4
[«Αποσχιστικός Πόλεμος μεταξύ των Λευκών», «Διεθνής Εμφύλιος», «Αμερικανικός Αιώνας» & «Δεύτερος Τριακονταετής Πόλεμος»] [το κείμενο σε pdf]

4.2. Το δράμα τής γερμανικής κουλτούρας: Από τον Βέμπερ στους Νόλτε & Χίλγκρουμπερ

Κάνοντας τον απολογισμό τού δεύτερου τριακονταετή πολέμου, διαπιστώνουμε τη δυσμενή θέση στην οποία είχε περιέλθει η γερμανική κουλτούρα. Απέναντι σε μια παράδοση που, στα μάτια τουλάχιστον ενός οξυδερκούς παρατηρητή, χαρακτηρίζεται από κρίσιμα διακυβεύματα τόσο από υλικής όσο και από γεωπολιτικής πλευράς, η στροφή προς το πνεύμα ενός μάλλον ιστοριογραφικού αν όχι καθαρά πολιτικού ρεβανσισμού συνεχίζει να εμφανίζεται ανθεκτική. Πριν ακόμη σιγήσουν τα όπλα, ο Βέμπερ χλεύαζε τον υποτιθέμενο δημοκρατικό παρεμβατισμό τής Αντάντ, επισημαίνοντας ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες, την χώρα που ανέλαβε στο εξής να ηγηθεί των συμμαχικών δυνάμεων στην σταυροφορία τους ενάντια στη Γερμανία, οι μαύροι όχι μόνο στερούνταν κάθε πολιτικού δικαιώματος αλλά υπόκειντο σε ένα λεπτομερέστατο καθεστώς φυλετικού διαχωρισμού και σε αυστηρές νομοθετικές απαγορεύσεις όσον αφορά τη σύναψη μεικτών φυλετικών γάμων.[33] Τη στιγμή μάλιστα που θα ξεκινήσει η συζήτηση για την πολεμική «ευθύνη» με αφορμή τη συνθήκη των Βερσαλλιών, ο Βέμπερ θα υπογραμμίσει την ύπαρξη μιας ισχυρής «ιδεολογίας πολέμου» ακόμη και στις ΗΠΑ — και μάλιστα μεταξύ των «επιφανέστερων στρωμάτων τής “νέας Αμερικής”». Έτσι, το 1904, ήταν ένας διακεκριμένος αμερικανός ερευνητής που έδωσε κύρος στην ευρύτατα διαδεδομένη αλλά ωστόσο «εντελώς εσφαλμένη θεωρία για την υποτιθέμενη αναγκαιότητα ενός πολέμου για το εμπόριο»· στο βιβλίο τού Βέμπλεν, στο οποίο αναφέρεται ο Βέμπερ:

θα μπορούσε να διαβάσει κανείς το πασίχαρο συμπέρασμα ότι πλησίαζε ο καιρός που η πολεμική επίλυση των διαφορών που ανακύπτουν στον τομέα τού παγκοσμίου εμπορίου θα αντιμετωπιζόταν εκ νέου ως μια έλλογη υπόθεση [a sound business view], πράγμα που θα είχε ως συνέπεια την επαναφύπνιση τού φιλοπόλεμου πνεύματος και την αντικατάσταση τού άθλιου κυνηγιού των δολαρίων από ένα αίσθημα αξιοπρέπειας.[34]

Δεν είναι τυχαίο που ο Βέμπερ ήταν μεταξύ των πρώτων που επισήμαναν την έλευση τού «αμερικανικού αιώνα» — όπως θα αποκληθεί, δύο δεκαετίες αργότερα, το φαινόμενο αυτό τής ακαταμάχητης ανόδου μιας νέας δύναμης προσηλωμένης στον στόχο τής «οικονομικής υπεροχής» και τής «παγκόσμιας ηγεμονίας» κατά το πρότυπο τής αρχαίας Ρώμης.[35]

Παρ’ όλ’ αυτά η βούληση απομυθοποίησης τής κοινότοπης μανιχαϊκής ερμηνείας τής πρώτης παγκόσμιας σύρραξης στην οποία προβαίνουν οι νικητές τού πολέμου δεν συνοδεύεται από κανένα αυτοκριτικό απολογισμό τής ιστορίας τού γερμανικού ιμπεριαλισμού, τής οποίας γνώστης ήταν δίχως άλλο ο Βέμπερ, αφού ήδη στα τέλη τού 19ου αιώνα είχε προβλέψει με βεβαιότητα το επικείμενο τέλος τού «διαλείμματος τού φαινομενικά ειρηνικού ανταγωνισμού» μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων.[36] Με το ενδιαφέρον του στραμμένο στον αγώνα ενάντια στον τσαρισμό, ο μεγάλος κοινωνιολόγος εξακολουθεί αντιθέτως να υποστηρίζει το γερμανικό σκεπτικό: η ίδια η γερμανική σοσιαλδημοκρατία δεν συμμεριζόταν, άλλωστε, την εκτίμηση ότι «ο πόλεμος ενάντια σε ένα τέτοιο σύστημα ήταν ένας δίκαιος πόλεμος»;[37] Ο αγώνας για τη «συντριβή τού τσαρισμού» δεν μπορούσε επομένως παρά να είναι ένας «καλός πόλεμος».[38] Αν και αντικείμενο αποδοκιμασίας, καθόσον ασκείται από τις δυνάμεις τής Αντάντ, ο δημοκρατικός παρεμβατισμός εμφανίζεται ως πλήρως νομιμοποιημένος στην περίπτωση τής ανατολικής εκστρατείας τής αυτοκρατορίας τού Γουλιέλμου τού Β΄. Στο τέλος όμως η εν λόγω ιδεολογία διαψεύδεται από τον ίδιο τον Βέμπερ, όταν δηλώνει ότι «έχουμε συντρίψει τον τσαρισμό, αλλά η αντιπαράθεσή μας με την Ανατολή δεν θα λάβει ποτέ τέλος».[39] Εν προκειμένω, η αιωνιότητα τής διαπάλης μοιάζει να παραπέμπει, όχι τόσο στα χαρακτηριστικά ενός συγκεκριμένου πολιτικού συστήματος, όσο στην γεωπολιτική ή, ακόμη χειρότερα, στο μοτίβο τής αιώνιας αντίθεσης μεταξύ σλάβων και γερμανών. Εν πάση περιπτώσει, εκείνο που υπονοείται είναι ότι ο πόλεμος εναντίον τής Γαλλίας, μιας χώρας που ανέκαθεν ενδιαφερόταν να έχει «έναν αδύναμο γείτονα»,[40] δεν χρειάζεται καν να καταστεί αντικείμενο αυτοκριτικού αναστοχασμού — πόσο δε μάλλον ο επιβεβλημένος και δίκαιος πόλεμος εναντίον τής Ρωσίας: «Το δυστύχημα για μας ήταν ότι ο πόλεμος αυτός εξελίχθηκε σε πόλεμο εναντίον τής Δύσης, εναντίον τού αγγλοσαξωνικού κόσμου».[41]

Είναι αλήθεια ότι εν μέσω τής διαμάχης που ξέσπασε για την «ευθύνη» και τις «φρικαλεότητες» τού πολέμου ο Βέμπερ δεν θα διστάσει να καταγγείλει τον «προφανώς παράνομο» και απάνθρωπο «αγγλικό ναυτικό αποκλεισμό» που προκάλεσε «επτακόσια πενήντα χιλιάδες περίπου» θύματα μεταξύ τού αμάχου γερμανικού πληθυσμού.[42] Και όμως, η βαθύτερή του πρόθεση από πλευράς ιστοριογραφίας και πολιτικής συνίσταται στη θεραπεία τού ατυχούς σχίσματος ανάμεσα στη Γερμανία και τις αγγλοσαξωνικές χώρες και στην αποκατάσταση τής ενότητας τού πολιτισμένου κόσμου, θέτοντας, για το σκοπό αυτό, στο εδώλιο των κατηγορουμένων την τσαρική και μετέπειτα μπολσεβίκικη Ρωσία. Η ίδια τάση συναντάται αργότερα και στον Σμιτ, ο οποίος, ήδη από τα πρώτα χρόνια τού μεσοπολέμου, θα καταδικάσει τον αγγλικό «θαλάσσιο πόλεμο» και «ναυτικό αποκλεισμό» ως μορφές ολικού πολέμου που καταργούν την «ηπειρωτική διάκριση μεταξύ εμπολέμων και αμάχων» και πλήττουν αδιακρίτως «το σύνολο τού πληθυσμού τής ζώνης στην οποία επιβάλλεται ο αποκλεισμός».[43] Κατά τη δεύτερη μεταπολεμική περίοδο, ο Σμιτ θα επαναλάβει την καταγγελία του αυτή, όσον αφορά ειδικότερα τις πολεμικές επιδόσεις τού αγγλοαμερικανικού αεροστόλου, υποστηρίζοντας ότι δυνητικά επρόκειτο για έναν «καθαρά εξοντωτικό πόλεμο».[44] Εντούτοις, ο γερμανός δημοσιολόγος θα επιρρίψει, κατ’ ανάλογο τρόπο, το μεγαλύτερο μερίδιο τής ευθύνης για την εμφάνιση τού ολικού πολέμου, όπως επίσης και για τις γενοκτονίες και τις σφαγές που σημάδεψαν τον 20ο αιώνα, στην επαναστατική παράδοση, τής οποίας επιστέγασμα ήταν η μπολσεβίκικη οκτωβριανή επανάσταση. Σύμφωνα με τον Σμιτ, το σφάλμα των δυτικών εχθρών τής Γερμανίας συνίστατο κυρίως στο ότι έθεσαν σε κρίση το jus publicum europeum [ευρωπαϊκό δημόσιο δίκαιο], διακυβεύοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την ενότητα τού πραγματικά πολιτισμένου κόσμου.

Θα μπορούσε κανείς να διαβάσει και τις κριτικές αναφορές τού Νόλτε στα γεγονότα τής Δρέσδης ή την εκτίμησή του για την ύπαρξη μιας «σαφούς και απροκάλυπτης γενοκτονικής» πρόθεσης εκ μέρους τού Τσέρτσιλ, όταν ο τελευταίος δήλωνε, σε ομιλία του το 1941, ότι:

Υπάρχουν σήμερα λιγότεροι από 70 εκ. κακοήθεις ούννοι, εκ των οποίων ορισμένοι είναι ιάσιμες περιπτώσεις, ενώ άλλοι είναι, για να το πω απλά, για σκότωμα· πολλοί εξ αυτών συμμετέχουν ήδη ενεργά στην καταπίεση των αυστριακών, των τσέχων, των πολωνών, των γάλλων και πολλών άλλων ιστορικών, αρχαίων φυλών, τις οποίες λεηλατούν και καταδυναστεύουν.[45][i]

Προς επίρρωση τής θέσης του, ο γερμανός ιστορικός θα αποδώσει τη λέξη «others» που χρησιμοποιεί ο Τσέρτσιλ ως «die Anderen», έτσι ώστε το υποτιθέμενο νόημα να είναι ότι θα έπρεπε να εξοντωθούν όλοι οι υπόλοιποι γερμανοί εκτός από τους ελάχιστους που θα μπορούσαν να «ανανήψουν». Και όμως, για μια ακόμη φορά και παρά την μάλλον ακραία αυτή υπερβολή (δεδομένου τού ότι, όπως προκύπτει από τα συμφραζόμενα, ο άγγλος πολιτικός είχε πράγματι κατά νου ένα σχέδιο μαζικής εκκαθάρισης των «ούνων»), ο Νόλτε θα εστιάσει τα πυρά του στην ασιατική και μπολσεβίκικη βαρβαρότητα. Η σύγκλιση των πολλαπλών οπτικών ανάλυσης τού δεύτερου τριακονταετή πολέμου με κοινό πλέον παρονομαστή την κατηγορία τού διεθνούς εμφυλίου επιτελείται σε συνάρτηση με την απόδειξη τής πρότασης ότι η μοναδική γνήσια αντίφαση των υπό εξέταση δεκαετιών είναι αυτή τής σύγκρουσης ανάμεσα στη Δύση συνολικά (συμπεριλαμβανομένης εδώ και τής Γερμανίας) και τον κομμουνισμό. Ως εκ τούτου, όμως, καθίσταται δυσεξήγητο το γεγονός τής μη εμπλοκής τής Σοβιετικής Ένωσης στην παγκόσμια σύρραξη πριν από την έναρξη τής επιχείρησης Μπαρμπαρόσα. Εν προκειμένω, ο γερμανός ιστορικός επιχειρεί να παρακάμψει τη δυσκολία αυτή επισημαίνοντας απλώς τον «παράδοξο» χαρακτήρα των εν λόγω εξελίξεων.[46]

Στο ίδιο πλαίσιο μπορούμε να εντάξουμε και τον Α. Χίλγκρουμπερ, ο οποίος είναι αλήθεια ότι εφιστά την προσοχή στο ότι ήταν η αγγλική κυβέρνηση που πίεζε για τη «μαζική μεταφορά πληθυσμών από τα ανατολικογερμανικά εδάφη και τη Σουδητία», καθώς και στο ότι η ιδέα τής «εκτόπισης στη Σιβηρία των γερμανών τής Ανατολικής Πρωσίας και τής Άνω Σιλεσίας» διατυπώθηκε το πρώτον από τον άγγλο υφυπουργό Σάρτζεντ. Ο γερμανός ιστορικός μάλιστα θα σκιαγραφήσει το πορτραίτο ενός Στάλιν που ενδίδει, με μισή καρδιά, «στις πιέσεις τού Μπένες [;] για τη βίαιη μετακίνηση των γερμανών σουδητών από το έδαφος τής ανασυσταθείσης Τσεχοσλοβακίας».[47] Ωστόσο, οι λεπτομέρειες αυτές αποδεικνύονται ασήμαντες, όταν έρχεται η στιγμή τού γενικού απολογισμού. Ξανά και ξανά, η «βαρβαρότητα» εντοπίζεται εκτός τής Δύσης — στους κόλπους τής οποίας η Γερμανία προσδοκά να γίνει ξανά δεκτή με όλες τις πρέπουσες τιμές. Εδώ αναγνωρίζουμε την κοινή κατευθυντήρια γραμμή τού φαινομένου τού γερμανικού αναθεωρητισμού στο σύνολό του. Τα εγκώμια και οι ευχαριστίες εκ μέρους τού Νόλτε κάθε άλλο παρά εμποδίζουν τον Φυρέ, όταν ασχολείται με τη συγγραφή τής ιστορίας τού 20ού αιώνα, να ταυτιστεί με την εμπειρία των πρωταγωνιστών τής αντι-γερμανικής σταυροφορίας. Και, όπως συμβαίνει και με τις συγκρούσεις μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, βλέπουμε και εδώ να επιχειρείται, στο μέτρο τού δυνατού, η δημιουργική ανασύνθεση των διαφόρων ρευμάτων τού αναθεωρητισμού στη βάση τής αποκατάστασης τής ενότητας τής Δύσης και τής καταγγελίας τού ανατολίτικου-μπολσεβίκικου Οκτώβρη.

Εκείνο λοιπόν που προέχει είναι να ξαναγραφεί η ιστορία τής ΕΣΣΔ. Πρόσφατα δε κυκλοφόρησαν και βιβλία που επιχειρούν να δείξουν ότι η επιχείρηση Μπαρμπαρόσα προηγήθηκε μόλις τής επίθεσης που είχε προγραμματιστεί από τον Στάλιν κατά τής Γερμανίας.[48] Αυτή όμως η θέση κινδυνεύει να υπονομεύσει μια από τις βασικές κατηγορίες τού κατηγορητηρίου εναντίον τής μπολσεβίκικης επανάστασης, που, όπως μας πληροφορεί ο Φυρέ, θα οδηγούσε στην εγκαθίδρυση ενός καθεστώτος το οποίο θα τιμούσε μέχρι τέλους τη συμμαχία του με τον Χίτλερ. Πιθανώς για να αποφύγει αντιφάσεις αυτού τού είδους, ο ιστορικός αναθεωρητισμός προκρίνει μια διαφορετική επιχειρηματολογική στρατηγική. Επιχειρείται επομένως να δειχθεί ότι ο πόλεμος τής ΕΣΣΔ εναντίον τής Γερμανίας είναι ανάλογος με αυτόν που εξαπέλυσε το Γ΄ Ράιχ με την επιχείρηση Μπαρμπαρόσα· υποστηρίζεται έτσι ότι η σοβιετική πολεμική αντεπίθεση στο έδαφος τής ανατολικής Ευρώπης προκαλεί αδιακρίτως θύματα μεταξύ των κρατουμένων πολέμου και τού άμαχου πληθυσμού. Πέραν τής κατανοητής επιθυμίας για εκδίκηση, τα δεδομένα αυτά μοιάζουν να παραπέμπουν, σύμφωνα με τον Χίλγκρουμπερ, στον εγγενώς «βάρβαρο» χαρακτήρα «τής σοβιετικής αντίληψης για τον τρόπο διεξαγωγής τού πολέμου».[49]

Ο a priori χαρακτήρας τής δήλωσής αυτής συνδέεται άμεσα με το γεγονός ότι ο ιστορικός δεν επιχειρεί καν να προβεί σε μια συγκριτική ανάλυση με τα τεκταινόμενα στα άλλα μέτωπα τού Β΄ ΠΠ ή με τη συμπεριφορά που επέδειξαν τα αντι-μπολσεβίκικα ρωσικά στρατεύματα που, σε συνεργασία με τους Ναζί, έσπειραν τον τρόμο σε περιοχές όπως η Καρνία.[50][ii] Κυρίως όμως απουσιάζει κάθε μορφή συγκριτικής ανάλυσης με τη συμπεριφορά τού τσαρικού στρατού στην ανατολική Πρωσία είκοσι χρόνια πριν, κατά τη διάρκεια τής πρώτης παγκόσμιας σύρραξης. Στις 23 Αυγούστου τού 1914, ένας συνεργάτης τού Λούντερντορφ σημειώνει στο ημερολόγιό του: «Δεν υπήρξε και, αναμφίβολα, δεν θα υπάρξει ποτέ ξανά άλλος πόλεμος σαν αυτόν, όπου οι συγκρούσεις έφθασαν σε πρωτόγνωρα επίπεδα κτηνώδους βίας. Οι ρώσοι κατακαίουν και καταστρέφουν τα πάντα στο διάβα τους».[51] Ομοίως, στο έργο τού Χίλγκρουμπερ, απουσιάζει κάθε προσπάθεια αυτοκριτικού στοχασμού όσον αφορά τη συμβολή που είχε ήδη παράσχει η προχιτλερική Γερμανία στην ερμηνεία μέσα από ένα φυλετικό πρίσμα τής πάλης μέχρι θανάτου που εκτυλισσόταν στην Ανατολή. Στις παραμονές τού πρώτου παγκοσμίου πολέμου ο Γουλιέλμος ο Β΄ βλέπει να διαγράφεται στον ορίζοντα «η τελική μάχη ανάμεσα στους σλάβους και τους γερμανούς»· «δεν πρόκειται καθόλου για ένα μείζον πολιτικό πρόβλημα, αλλά για ένα καθαρά φυλετικό ζήτημα […]. Το ερώτημα πλέον είναι αν, στην Ευρώπη, θα ανήκει κανείς ή όχι στη γερμανική φυλή».[52] Οι πολεμικοί στόχοι προς επίτευξη είναι επίσης πρωτοφανείς. Το Β΄ Ράιχ επιδιώκει να «προκαλέσει τη διάσπαση τής Ρωσίας, προκειμένου να απωθηθεί ο ανατολικός γείτονας στα προγενέστερα σύνορα, όπως αυτά είχαν διαμορφωθεί προ τής βασιλείας τού Μεγάλου Πέτρου».[53] Μετά την ειρήνη τού Μπρεστ-Λίτοβσκ και το ξέσπασμα τού εμφυλίου, ιθύνοντες κύκλοι τής βιλχελμιανής αυτοκρατορίας στοιχημάτιζαν όχι μόνο σε μια ενδεχόμενη μελλοντική επέκταση των εδαφικών κατακτήσεων, αλλά ακόμη και στην ολοκληρωτική αποσύνθεση τής Ρωσίας. Για τον Γουλιέλμο τον Β΄, «δεν [υπήρχε] καμία δυνατότητα για ειρήνη μεταξύ σλάβων και γερμανών».[54] Αυτό ακριβώς το πρόγραμμα κληρονόμησε και ριζοσπαστικοποίησε ο Χίτλερ.

Η θέση, άλλωστε, τού Χίλγκρουμπερ διαψεύδεται και από τα κείμενα και τις πηγές που περιέχονται στον συλλογικό τόμο στον οποίο παραπέμπει.[55] Υπήρξαν βέβαια κάποια περιστατικά σφαγών, αλλά συγχρόνως απευθύνθηκαν εκκλήσεις από τις πολιτικές και στρατιωτικές αρχές προς τους στρατιώτες, προκειμένου να αντιμετωπισθούν με αξιοπρέπεια και σεβασμό οι αιχμάλωτοι πολέμου και ο άμαχος πληθυσμός και να αποφευχθούν «συμπεριφορές ανάρμοστες για τον Κόκκινο Στρατό»· διαβάζουμε, επί παραδείγματι, για τις επανειλημμένες παραινέσεις και συστάσεις όσον αφορά τον διαχωρισμό των καλών από τα σάπια μήλα στο εχθρικό στράτευμα, δεδομένου ότι «καθήκον μας είναι να φροντίσουμε ώστε ο γερμανός στρατιώτης να συμπαραταχθεί στο πλευρό τού Κόκκινου Στρατού». Θα μπορούσε ακόμη κανείς να μείνει απλώς στη διαπίστωση τού επιμελητή τού εν λόγω συλλογικού τόμου, ότι δηλαδή οι άνωθεν εντολές βρίσκονταν σε προφανή αναντιστοιχία με την πραγματική συμπεριφορά στα πεδία των μαχών και τα κατεχόμενα εδάφη.[56] Παραμένει, ωστόσο, το γεγονός ότι τις πρώτες μέρες τού Φεβρουαρίου τού 1945 οι σοβιετικές αρχές κατέβαλαν «κάθε προσπάθεια για να μετριάσουν το εκδικητικό μένος των στρατιωτών τους», οι οποίοι, διασχίζοντας «ορισμένες από τις πλέον κατεστραμμένες από τον δεύτερο τριακονταετή πόλεμο περιοχές»,[57] βρέθηκαν μπροστά σε ένα θέαμα που, όπως θα δούμε στη συνέχεια, θα κάνει τον Ρούσβελτ να πει ότι «διψάει για το αίμα των γερμανών». Όσον δε αφορά τους σοβιετικούς στρατιώτες, είναι αδιαμφισβήτητη η σημασία τού κινήτρου τής προσωπικής εκδίκησης που επιδίωκαν να πάρουν οι νεοσύλλεκτοι χωρικοί — ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό των οποίων είδαν συγγενικά τους πρόσωπα να εκτελούνται, να βασανίζονται ή να εκτοπίζονται ως δούλοι των κατακτητών. Δεν τίθεται καν θέμα ύπαρξης σχεδίου πολιτικής εξόντωσης. Για παράδειγμα, είναι κάθε άλλο παρά τυχαίο το ότι «οι πράξεις βαρβαρότητας που διεπράχθησαν από τους ρώσους» αντιμετωπίσθηκαν συχνά από το στρατιωτικό επιτελείο με αυστηρότατα μέτρα καταστολής, όπως ήταν η καταδίκη των υπευθύνων σε ποινές υπηρεσίας στα «πειθαρχικά τάγματα».[58]

Από την άλλη, όμως, πλευρά, ο ίδιος ο Χίλγκρουμπερ επισημαίνει το γεγονός ότι «η ιδέα μιας εθνοφυλετικής ανασύνθεσης τής περιοχής» πρωτοεμφανίστηκε «στη διάρκεια των εθνοτικών διαμαχών στην περιφέρεια τής Ευρώπης», ήδη κατά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο[59] και, επομένως, σε χρονικό σημείο προγενέστερο τής οκτωβριανής επανάστασης. Υπάρχει κάποιος άλλος λόγος για την προαναφερθείσα αναφορά στη «σοβιετική αντίληψη για τον τρόπο διεξαγωγής τού πολέμου» πέραν τής ιδεολογικής προκατάληψης βάσει τής οποίας επιχειρείται η εξίσωση τής ναζιστικής με την κομμουνιστική «βαρβαρότητα»; Ωστόσο, στην πραγματικότητα, η σαφής διαφορά μεταξύ των όρων τής σύγκρισης προκύπτει από την εικόνα που σκιαγραφεί ο ίδιος ο γερμανός ιστορικός: ο Χίτλερ επιδίωκε να «οικοδομήσει στα ερείπια τής ΕΣΣΔ μια γερμανική αυτοκρατορία μέσω τής εξαφάνισης τής μπολσεβίκικης άρχουσας τάξης, τού μαζικού αποδεκατισμού τού σλαβικού πληθυσμού και τής συστηματικής εξόντωσης των εβραίων»·[60] ο «πραγματικός αγώνας για επιβίωση» στον οποίο υποχρεώθηκε να επιδοθεί η ΕΣΣΔ ώθησε τον Στάλιν να «ενισχύσει την ασφάλεια τής χώρας μέσω τής επέκτασης προς δυσμάς τής σοβιετικής επικράτειας, πράγμα που κατά κάποιο τρόπο συνεπαγόταν την αναστροφή ή ανατροπή τής πολιτικής δημιουργίας “υγειονομικού κλοιού” που είχε πρωτοεφαρμοστεί τη διετία 1919-20 με σαφώς εχθρικές προθέσεις έναντι τής ΕΣΣΔ»[61]. Είναι προφανές ότι ο σκοπός τής ένταξης τής Γερμανίας στη σφαίρα επιρροής τής Μόσχας, για την επιδίωξη τού οποίου χρησιμοποιήθηκαν, ομολογουμένως, σκληρότατα μέσα, δεν έχει καμία σχέση με το χιτλερικό σχέδιο περιαγωγής των «ιθαγενών» τής ανατολικής Ευρώπης στο καθεστώς των ερυθρόδερμων τής Βορείου Αμερικής.

Δεν έχει νόημα να κατηγορεί κανείς το καθεστώς που γεννήθηκε από την οκτωβριανή επανάσταση για το ότι αποδύθηκε σε έναν αγώνα που έλαβε τα χαρακτηριστικά τού διεθνούς εμφυλίου πολέμου και, συγχρόνως, σε έναν πόλεμο φυλετικής εξολόθρευσης. Αυτές οι δύο μορφές σύγκρουσης διαφέρουν ριζικά, καθόσον βασίζονται σε διαφορετικούς τύπους «αποπροσδιορισμού» [déspécification][iii] που δεν πρέπει να συγχέονται μεταξύ τους. Παραμένει βέβαια το γεγονός ότι το όριο ανάμεσα στον ηθικοπολιτικό και τον νατουραλιστικό «αποπροσδιορισμό» είναι ασταθές και ευμετάβλητο και ότι ορισμένες δηλώσεις και εκκλήσεις, το περιεχόμενο των οποίων στόχευε στην απανθρωποποίηση τού γερμανικού λαού στο σύνολό του, υπερέβησαν το όριο αυτό. Εδώ όμως γίνεται αισθητό το βάρος τής παλιότερης πολιτικο-πολιτισμικής παράδοσης και όχι τής υποτιθέμενης πολεμικής ιδεολογίας τής οκτωβριανής επανάστασης. Θα δούμε στη συνέχεια ότι οι Σοβιετικοί κατέβαλαν συστηματικές προσπάθειες προκειμένου να πάρουν με το μέρος τους όσο το δυνατόν περισσότερους στρατιώτες, αξιωματικούς και ακόμα και στρατηγούς τού εχθρικού στρατού. Το ξέσπασμα τού εμφυλίου στη Γερμανία προϋπόθετε τον κάθετο διχασμό τής χώρας και όχι τη μονολοθική αντιμετώπισή της ως μιας ενιαίας μάζας καταδικασμένης σε εξαφάνιση. Ακόμη και από τον ίδιο τον Νόλτε αναγνωρίζεται «ένα προτέρημα στον σοβιετικό κομμουνισμό»:

Κατά τη διάρκεια τού πολέμου, [ο κομμουνισμός] υιοθέτησε για μικρό μόνο διάστημα την αποκαλούμενη σήμερα «ρατσιστική» θεώρηση («Σλάβοι εναντίον Γερμανών»), πριν ασπαστεί εκ νέου την αντίληψη ότι ο γερμανικός λαός αποτελούνταν από εθνικοσοσιαλιστές ή φασίστες, από αντιφασίστες, από μη εθνικοσοσιαλιστές και τέλος από αντι-εθνικοσοσιαλιστές. Το περί ου ο λόγος «υποκείμενο» συγκροτούνταν στη βάση τού εθνικο-σοσιαλισμού ή και στη βάση τού μονοπωλιακού κεφαλαίου που υποκρυπτόταν πίσω από αυτόν. Πρόκειται για τη διαμόρφωση μιας μάλλον ιστορικής αντίληψης, την ίδια μάλιστα στιγμή που στη Δύση, όλως παραδόξως, εμφανιζόταν μια θεώρηση που αποτελούσε, κατά κάποιο τρόπο, πιστό αντίγραφο τής προσφιλούς στον εθνικοσοσιαλισμό αντίληψης, σύμφωνα με την οποία οι λαοί αποτελούσαν τα μόνα υποκείμενα. Η πολεμική φιλολογία των συμμάχων απέπνεε την ίδια αίσθηση υποστηρίζοντας, για παράδειγμα, ότι υπάρχει μια ευθεία γραμμή που οδηγεί από τον Αρμίνιο στον Χίτλερ ή από τον Λούθηρο στον Χίτλερ κ.ο.κ.[62]

Με τη σειρά της, η ιστορικός Ντέμπορα Ε. Λίπσταντ, υιοθετώντας θέσεις διαμετρικά αντίθετες από αυτές τού αναθεωρητισμού, έρχεται να καταδικάσει τους κομμουνιστές, επειδή δίδαξαν ότι «οι φασίστες (και όχι οι γερμανοί) ήταν εκείνοι που σκότωναν τους κομμουνιστές (και όχι τους εβραίους)», αναιρώντας έτσι το «χαρακτηριστικά εβραϊκό στοιχείο τής τραγωδίας» που διαδραματίστηκε στο Γ΄ Ράιχ.[63] Όπως θα δούμε στη συνέχεια, πρόκειται για έναν προβληματικό, αν όχι εντελώς αυθαίρετο, ισχυρισμό. Τουλάχιστον εδώ αναγνωρίζεται, έστω και με τίμημα την ανωτέρω ιδιαίτερα αρνητική αξιολογική κρίση, ότι η μαρξιστική διδασκαλία όσον αφορά την ανάλυση τού συγκεκριμένου παρεμπόδισε ή απέτρεψε την ταύτιση των γερμανών με τους ναζί.

Δίνοντας έμφαση στα αντικειμενικά γνωρίσματα τού ιμπεριαλισμού, ο Λένιν είχε αρνηθεί να καταλογίσει την αποκλειστική ευθύνη για το ξέσπασμα τού Α΄ ΠΠ στη Γερμανία βάσει τής καθαρά ανεδαφικής κατασκευής ενός υποτιθέμενα φιλοπόλεμου γερμανικού λαού που, στη συντριπτική του πλειοψηφία και καθ’ όλη την ιστορική του διαδρομή, χαρακτηριζόταν από άκρατο μιλιταρισμό. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεγονός ότι, κατά τη σύναψη τής ειρήνης τού Μπρεστ-Λιτόφσκ, που ο Λένιν καταδίκασε ως ληστρική, ο μπολσεβίκος ηγέτης συνέκρινε την πάλη τής νέας σοβιετικής δημοκρατίας ενάντια στον ιμπεριαλισμό με τον αγώνα ενάντια στην εισβολή και κατοχή τού στρατού τού Ναπολέοντα, που είχε στο παρελθόν διεξάγει η Πρωσία, κάτω όμως από την ηγεσία των Χοεντσόλερν, χωρίς όμως την ίδια στιγμή να διστάσει να χαρακτηρίσει τον ίδιο τον Ναπολέοντα «πειρατή που δεν διέφερε σε τίποτα από τους σημερινούς Χοεντσόλερν».[64] Η διαχωριστική γραμμή μεταξύ αντίδρασης και προόδου, όπως και μεταξύ των δυνάμεων τής ειρήνης και τού πολέμου, δεν μπορεί να καθοριστεί άπαξ και διαπαντός και, εν πάση περιπτώσει, δεν δύναται ποτέ να ταυτιστεί με κάποια εθνικά σύνορα. Επομένως, είναι αναγκαία κάθε φορά η συγκεκριμένη ανάλυση τής συγκεκριμένης κατάστασης. Και ενώ αρχικά ο Λένιν θα επικαλεστεί — την ίδια ακριβώς ώρα που ο στρατός τού Γουλιέλμου κατάγει περιφανείς νίκες — το ενδεχόμενο εθνικοαπελευθερωτικών πολέμων ενάντια στον γερμανικό ιμπεριαλισμό ακόμη και εντός τής Ευρώπης, δεν θα διστάσει, στη συνέχεια, να καταγγείλει την εθνική καταπίεση την οποία υφίσταται ο γερμανικός λαός. Είτε εξαιτίας των οικονομικών ρητρών που περιελήφθησαν στη συνθήκη των Βερσαλιών, είτε επειδή, μέσω τής ρήτρας ενοχής, καταλογίστηκε στη Γερμανία η πλήρης ευθύνη για τον πόλεμο, η εν λόγω συνθήκη εμφανίζεται στα μάτια τού μπολσεβίκου ηγέτη ως εξαιρετικά εκδικητική και βάρβαρη, ακόμη και εν συγκρίσει με εκείνη τού Μπρεστ-Λιτόφσκ. Στην πραγματικότητα, δεν είναι παρά έκφραση τής ίδιας ιμπεριαλιστικής αρπακτικότητας, την οποία οι δυνάμεις τής Αντάντ θεωρούν, αδίκως, ότι συνιστά εγγενές χαρακτηριστικό των γερμανών ή καλύτερα των ούννων. Στο λενινιστικό εννοιολογικό σύμπαν δεν έχει θέση η φυλετική ταυτοποίηση των γερμανών ως ούννων ή ως βανδάλων, μια μορφή φυλετικοποίησης που, όπως θα δούμε, αντιθέτως, εξαπλώνεται στις τάξεις των δυτικών εχθρών τής Γερμανίας.

Από μια άλλη άποψη, η επαναστατική ρήξη διαιρεί στα δύο την ίδια τη ρωσική ιστορία: οι πρώτες φασιστικές συμμορίες, οι επονομαζόμενες «λευκές φρουρές», παρομοιάζονται από τον Λένιν με τις μαύρες εκατονταρχίες, τις ένοπλες συμμορίες τής αντίδρασης στην τσαρική Ρωσία. Διδασκόμενος από τη συγκεκριμένη ιστορική εμπειρία, ο Κίροφ, λίγο μετά την άνοδο τού Χίτλερ στην εξουσία, θα αποκηρύξει «τον γερμανικό φασισμό, με τον αντισημιτισμό του, την ιδεολογική του εμμονή στις διώξεις και τα πογκρόμ, την αντίληψη περί ανώτερων και κατώτερων φυλών» ως ιδεολογικό απόγονο των «μαύρων εκατονταρχιών».[65] Η χιτλερική εισβολή δεν αρκεί για να γεφυρωθεί το ρήγμα που υπέστη η ρωσική ιστορία. Παρά τις ανείπωτες απώλειες και καταστροφές που προκλήθηκαν από την επίθεση και παρά το ότι το επιθετικό εγχείρημα φαίνεται να χαρακτηρίζεται από ένα στοιχείο συνέχειας που ανάγεται στο απώτερο παρελθόν των τευτόνων ιπποτών, τους οποίους εξάλλου επικαλείται ρητά ο «Αγών μου»,[66] ο Στάλιν δεν είναι καθόλου πρόθυμος να προβεί στη φυλετικοποίηση και τη συλλήβδην καταδίκη τού γερμανικού λαού. Όπως δηλώνει τον [Φεβρουάριο] τού 1942:

Θα ήταν γελοίο να ταυτίσουμε την χιτλερική κλίκα με τον γερμανικό λαό ή με το γερμανικό κράτος. Η ιστορική εμπειρία δείχνει ότι οι Χίτλερ έρχονται και φεύγουν, αλλά το γερμανικό κράτος, ο γερμανικός λαός μένει. Η δύναμη τού Κόκκινου Στρατού έγκειται στο γεγονός ότι δεν τρέφει, δεν μπορεί να τρέφει κανένα φυλετικό μίσος για κανέναν λαό, ούτε ακόμη και για τον γερμανικό λαό. [67][iv]

Επομένως, η στάση τού Στάλιν δείχνει πόσο ελάχιστα ήταν διατεθειμένος να ταυτίσει την ιστορία τής Γερμανίας με αυτή τού Γ΄ Ράιχ, πράγμα που, ωστόσο, δεν τον εμπόδισε, όταν απηύθυνε μια φλογερή έκκληση για εθνική ενότητα στον «πατριωτικό αγώνα» ενάντια στον εισβολέα, να καταδικάσει το ναζιστικό καθεστώς ως συνέχεια, από πλευράς ορισμένων ουσιωδών πτυχών, τού τσαρικού καθεστώτος που κατέρρευσε μετά τη ρωσική επανάσταση:

Το χιτλερικό καθεστώς είναι ουσιαστικά αντίγραφο τού αντιδραστικού εκείνου καθεστώτος που υπήρχε στη Ρωσία με τον τσαρισμό. Είναι γνωστό, πως οι χιτλερικοί με την ίδια προθυμία καταπατούν τα δικαιώματα των εργατών, τα δικαιώματα των διανοουμένων και τα δικαιώματα των λαών, όπως τα καταπατούσε το τσαρικό καθεστώς, πως με την ίδια προθυμία οργανώνουν μεσαιωνικά πογκρόμ κατά των Εβραίων, όπως τα οργάνωνε και το τσαρικό καθεστώς.
Το χιτλερικό κόμμα είναι κόμμα των εχθρών των δημοκρατικών ελευθεριών, κόμμα τής μεσαιωνικής αντίδρασης και των πιο φανατικών πογκρόμ.

Δεν πρόκειται για κάποιο μεμονωμένο περιστατικό· οι ναζί στιγματίζονται διαρκώς ως «πρωταγωνιστές των πογκρόμ», ενώ επίσης υπογραμμίζεται ότι επιχειρούν, εις μάτην, να συγκαλύψουν ή να εξωραΐσουν τον «πογκρομιστικό, αντιδραστικό τους χαρακτήρα».[68] Ανεξάρτητα από την όποια ηθικο-πολιτική αξιολόγηση τού Στάλιν, δεν παύει να ισχύει το γεγονός ότι, στη βάση τής λενινιστικής διδασκαλίας, ο σοβιετικός ηγέτης επισήμανε ότι οι γενεσιουργές αιτίες και οι συγκεκριμένες εκφάνσεις τού πολέμου «δεν μπορούν να αναχθούν στην ιδιοσυγκρασία των γιαπωνέζων ή των γερμανών».[69] Όταν, προς το τέλος τού πολέμου, ο συγγραφέας Έρενμπουργκ, σε μια στιγμή αδυναμίας, δήλωσε ότι οι γερμανοί ήταν «όλοι τους ίδιοι», η Πράβδα παρενέβη καταδικάζοντας απερίφραστα τις στερεοτυπικές αυτές αντιλήψεις και υπενθυμίζοντας την προαναφερθείσα δήλωση τής 23ης Φεβρουαρίου τού 1942 τού σοβιετικού ηγέτη.[70] Δεν αποκλείεται βεβαίως η στάση αυτή να υπαγορεύτηκε για λόγους προπαγάνδας ή, εξίσου πιθανό, να ήταν απόρροια διπλωματικών υπολογισμών. Ωστόσο, αυτό δεν ακυρώνει ούτε στο ελάχιστο τη σημασία της.

4.3 Το δράμα τής γερμανικής κουλτούρας: Από τον Σουμπέτερ στον Χάμπερμας

Δίπλα στην ιστοριογραφική και πολιτισμική παράδοση που έλκει την καταγωγή της από το έργο τού Νόλτε και τού Χίλγκρουμπερ εμφανίζεται στη Γερμανία και μια άλλη, φαινομενικά αντίθετη προς αυτή προσέγγιση, η οποία βαυκαλίζεται με την ιδέα ότι, υιοθετώντας δουλικά την ιδεολογία των νικητών, συμβάλλει στην προαγωγή τής ειρηνικής και δημοκρατικής αναγέννησης τής χώρας. Στις ηττημένες Κεντρικές Αυτοκρατορίες, τα πρώτα χρόνια αμέσως μετά τον πόλεμο, οι φιλελεύθεροι κύκλοι, καθώς και οι κύκλοι που ήταν ιδεολογικά συγγενείς με τη μερίδα εκείνη τής σοσιαλδημοκρατίας που αφενός μεν ήθελε να ξεχαστεί η ψήφος της υπέρ των πολεμικών πιστώσεων, αφετέρου δε ήταν αποφασισμένη να πολεμήσει την επιρροή τού Λένιν, φάνηκαν να υιοθετούν το σκεπτικό τού «δημοκρατικού παρεμβατισμού» τής Αντάντ. Ενώ λοιπόν ο μεγάλος ρώσος επαναστάτης εντόπιζε τις αιτίες τού Α΄ ΠΠ στην αντικειμενική διαλεκτική τού καπιταλισμού και τον ανταγωνισμό μεταξύ των μεγάλων καπιταλιστικών δυνάμεων, βλέπουμε τώρα τον Κάουτσκι και τον Χίλφερντιγκ να υπογραμμίζουν τις ριζικές διαφορές που υφίστανται μεταξύ τού αγγλοσαξωνικού κόσμου και τής Γερμανίας: από τη μια μεριά καταβάλλεται προσπάθεια να δημιουργηθεί μια εξιδανικευμένη εικόνα των υποτιθέμενα «φιλειρηνικών» αγγλοσαξωνικών χωρών, με ειδική μάλιστα αναφορά στον αμερικανό πρόεδρο Γουίλσον, ενώ, από την άλλη, η Γερμανία στιγματίζεται ως η μόνη γνήσια κοιτίδα τού μιλιταρισμού, αλλά και ως η έδρα τής λατρείας τού κράτους και τής σύμφυτης με αυτό «βούλησης», η οποία κατευθύνεται «προς την κατάφαση και ενίσχυση τής ισχύος του».[71]

Στη συνέχεια, η εν λόγω θεώρηση θα τύχει πληρέστερης «επιστημονικής» επεξεργασίας στο έργο τού Γιόζεφ Σουμπέτερ, που είχε διατελέσει υπουργός οικονομικών τής Αυστρίας από το 1919 έως το 1920. Σύμφωνα με τον Σουμπέτερ, ο ιμπεριαλισμός, αντί να αποτελεί το «ανώτατο στάδιο τού καπιταλισμού», όπως υποστήριζε ο Λένιν, δεν είναι παρά έκφραση τής επιβίωσης προκαπιταλιστικών σχηματισμών και τής συναφούς «στενότητας πνεύματος». Ως αδιαμφισβήτητη απόδειξη για τον εν λόγω ισχυρισμό χρησιμοποιείται το παράδειγμα των ΗΠΑ, οι οποίες μπόρεσαν, με ήπια μέσα, να εντάξουν στη σφαίρα επιρροής τους τον Καναδά, το Μεξικό, καθώς και άλλες αχανείς ζώνες τού δυτικού ημισφαιρίου, παραμένοντας πάντα πιστές στον ειρηνικό τους προσανατολισμό. Πρόκειται, λοιπόν, για μια διαφωτιστική περιγραφή και απεικόνιση τής εξωτερικής πολιτικής μιας μεγάλης δύναμης που, κατά την περίοδο που εξετάζει ο Σουμπέτερ, δεν διστάζει να ανάγει σε θεωρητικό δόγμα την αναγκαιότητα και τον επωφελή χαρακτήρα τής πολιτικής τής «ράβδου» [big stick policy]. Καθίσταται, εποµένως, προφανές ότι οι επανειλημμένες στρατιωτικές επιχειρήσεις και επεμβάσεις των ΗΠΑ στη Λατινική Αμερική δεν θεωρούνται ότι υπάγονται στην κατηγορία τού πολέμου. Ο μεγάλος οικονομολόγος και κοινωνιολόγος δεν υποψιάζεται καν ότι ακριβώς στο στοιχείο αυτό τής μη υπαγωγής εντοπίζεται από τον Λένιν η καταδικαστέα αλαζονεία που χαρακτηρίζει τον ιμπεριαλισμό, ο οποίος προκάλεσε και εξακολουθεί να προκαλεί «μια ολόκληρη σειρά πολέμων, που δεν θεωρούνταν πόλεμοι, γιατί συχνά ήταν μόνο μακελειό, όπου τα ευρωπαϊκά και τα αμερικανικά ιμπεριαλιστικά στρατεύματα, οπλισμένα με τα πιο σύγχρονα όπλα εξόντωσης, εξολόθρευαν τους άοπλους και ανυπεράσπιστους κατοίκους των αποικιακών χωρών».[72]

Θα ήταν εύκολο κανείς να συγκρίνει τη θέση τού Σουμπέτερ με τον πολύ πιο ρεαλιστικό ιστορικό απολογισμό των αγγλοσαξώνων συγγραφέων. Χαρακτηριστικά διαφορετική και απαλλαγμένη από τέτοιες προκαταλήψεις είναι η στάση που υιοθετεί ο Κίσινγκερ, όταν πραγματεύεται την πολιτική των ΗΠΑ στην Λατινική Αμερική. Είδαμε, εξάλλου, ότι ο Βέμπλεν, με τον οποίο ασχολήθηκε ο Βέμπερ, προσπάθησε να κατανοήσει τη σχέση ανάμεσα στην κατάκτηση των διεθνών αγορών και την εθνική καπιταλιστική οικονομία. Πίσω από αυτή την ανάλυση βρίσκεται η εμπειρία τής στενής σύνδεσης μεταξύ τής βιομηχανικής ανάπτυξης και τής διάδοσης τού «πολεμοχαρούς πνεύματος» στις ΗΠΑ. Το 1895, ο επιφανής αμερικανός γερουσιαστής Χένρι Κάμποτ Λοτζ, αφού εκθείασε τις αρετές τής χώρας του, η οποία είχε αναλάβει πρωταγωνιστικό ρόλο στην υλοποίηση ενός προγράμματος «κατάκτησης, αποικισμού και επέκτασης που δεν [είχε] προηγούμενο μεταξύ των εθνών τού 19ου αιώνα», απαίτησε να υπάρξει μια νέα ισχυρή ώθηση προς τα εμπρός:

Μεταξύ τού Ρίο Γκράντε και τού Αρκτικού Ωκεανού πρέπει να κυματίζει η σημαία μίας και μόνης χώρας […]. Για τη διασφάλιση τής εμπορικής κυριαρχίας μας στον Ειρηνικό, πρέπει να θέσουμε υπό τον έλεγχό μας τα νησιά τής Χαβάης και να διατηρήσουμε την επιρροή μας στη Σαμόα.[73]

Εδώ βλέπουμε να αναγγέλλεται η έλευση τού «αμερικανικού αιώνα», που θα σημάνει τη σταδιακή αντικατάσταση τής ηγεμονίας τής Μεγάλης Βρετανίας από εκείνη των ΗΠΑ, τόσο από πλευράς βιομηχανικής ανάπτυξης, όσο και από πλευράς αποικιακής εξάπλωσης. Στα μέσα τού 19ου αιώνα, ο βρετανός φιλελεύθερος Ρίτσαρντ Κόμπντεν διατυπώνει τις εξής αυτοκριτικές παρατηρήσεις:

Είμαστε η πλέον μαχητική και επιθετική κοινωνία που υπήρξε ποτέ από την εποχή τής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Από την επανάσταση τού 1688 και μετά, έχουμε ξοδέψει πάνω από 1,5 δις [στερλίνες] σε πολέμους που κανένας τους δεν έγινε στις ακτές μας ή για την υπεράσπιση των σπιτιών και των οικογενειών μας […]. Η εριστικότητά μας είναι ένα στοιχείο που ποτέ δεν διέφυγε τής προσοχής όλων όσων ασχολήθηκαν με τον εθνικό μας χαρακτήρα.[74][v]

Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι, στους προαναφερθέντες συγγραφείς και σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στην περίπτωση τού Σουμπέτερ, δεν υπάρχει κανένας κραυγαλέος εξωραϊσμός τού αγγλοσαξωνικού κόσμου και τής αναπτυγμένης βιομηχανικής κοινωνίας. Ο Σουμπέτερ, μάλιστα, ισχυρίζεται ότι η εγγενώς ειρηνική φύση τού αμερικανικού καπιταλισμού συνάγεται αβίαστα από την υποτιθέμενη άρνηση τής χώρας αυτής να συγκροτήσει «επαγγελματικό στρατό»· όπως όμως γνωρίζουμε, η χώρα που ο αυστροαμερικανός συγγραφέας επέλεξε ως πρότυπο διαθέτει σήμερα τεράστια στρατιωτική ισχύ, πράγμα που της επιτρέπει να χρησιμοποιεί τις υπηρεσίες επαγγελματιών στρατιωτών έτοιμων να επέμβουν οπουδήποτε στον κόσμο ή να βομβαρδίσουν οποιαδήποτε χώρα, ώσπου να την στείλουν πίσω στη «λίθινη εποχή». Δεν είναι όμως αυτό το εντυπωσιακότερο στοιχείο. Υποχρεωμένος να αναγνωρίσει τη δραστηριοποίηση κάθε άλλο παρά φιλειρηνικών δυνάμεων εντός των ίδιων των ΗΠΑ, ο Σουμπέτερ ισχυρίζεται, προκειμένου να παρακάμψει τη δυσκολία αυτή, ότι η αιτία τού φαινομένου δεν είναι άλλη από την ύπαρξη «προκαπιταλιστικών καταλοίπων» που συνδέονται με τα μεταναστευτικά ρεύματα από τις πλέον καθυστερημένες χώρες τής Ευρώπης![75] Στον πυρήνα, λοιπόν, τής «επιστημονικής» αυτής ερμηνείας τού ιμπεριαλισμού βρίσκονται μια σειρά εθνικά στερεότυπα, που εξάλλου βρίθουν από κραυγαλέες αντιφάσεις. Αρκεί μόνο να σκεφτεί κανείς ότι οι ευρωπαίοι μετανάστες εντάχθηκαν μαζικά στις γραμμές τού σοσιαλιστικού και φιλειρηνικού κινήματος που αναπτύχθηκε στις ΗΠΑ, καθώς και ότι, όταν κατήγγειλε την επεκτατική πολιτική τής χώρας του στα μέσα τού 19ου αιώνα, ο Κόμπτεν έθεσε στο στόχαστρο τον «εθνικό χαρακτήρα» των άγγλων, που, όπως γνωρίζουμε, απετέλεσαν τον πρωταρχικό εθνοτικό κορμό τής αμερικανικής δημοκρατίας.

Θα έλεγε λοιπόν κανείς ότι η ανάλυση και αξιολόγηση από τον Σουμπέτερ τού αμερικανικού καπιταλισμού στηρίζεται μάλλον στην αυτο-απολογητική εικόνα που η χώρα αυτή συνηθίζει να προβάλει προς τα έξω με σκοπό τον εξωραϊσμό τής παρουσίας και τής δράσης της στη διεθνή πολιτική σκηνή, παρά στην αντικειμενική πραγματικότητα των πολιτικών και κοινωνικών της σχέσεων. Παρόμοιες εκτιμήσεις μπορούν να προβληθούν και σε σχέση με άλλους συγγραφείς, όπως ο Χάγιεκ, ο Μίζες και ο Πόπερ (όλοι τους επίσης διανοούμενοι αυστριακής καταγωγής που, έχοντας εκπληρώσει την επιθυμία τους να μετοικήσουν σε χώρες τού αγγλοσαξωνικού κόσμου, δεν έπαψαν ποτέ να τον εκθειάζουν με τον φανατικό ζήλο των νεοφώτιστων). Για να αντιληφθούμε περί τίνος πρόκειται, αρκεί να αντιπαραβάλουμε τις απόψεις τους για τον ρόλο τής Μεγάλης Βρετανίας και των ΗΠΑ στους δύο παγκοσμίους πολέμους με τις σχετικές εκτιμήσεις συγγραφέων όπως ο Τέιλορ και ο Κίσινγκερ — για να μην αναφερθούμε καν στον Κέινς, που εξέφρασε κατά καιρούς την περιφρόνησή του απέναντι ακόμη και στον Γουίλσον!

Το φαινόμενο τής εσωτερίκευσης τής ιδεολογίας των νικητών τού πολέμου συνεχίζει, κατά κάποιο τρόπο, να έχει αντίκτυπο στη σύγχρονη γερμανική ιστοριογραφία. Η σημαντική μονογραφία τού Φριτς Φίσερ, η οποία δημοσιεύτηκε τη δεκαετία τού εξήντα, έχει το προτέρημα ότι καταρρίπτει μια για πάντα τον ευσεβή μύθο τής σταδιακής και ανεπαίσθητης ολίσθησης τού Β΄ Ράιχ στην τραγωδία τής πρώτης παγκόσμιας σύρραξης. Ωστόσο, ο ιστορικός επιμένει να θεωρεί ότι ο ιμπεριαλισμός είχε μία και μοναδική έκφανση, δείχνοντας να μην καταλαβαίνει ότι η Γερμανία (συμπεριλαμβανομένης εδώ και τής χιτλερικής Γερμανίας), που, βέβαια, δεν ήταν η μοναδική ιμπεριαλιστική δύναμη,[76] αντιμετώπιζε πάντα με θαυμασμό και φθόνο το παράδειγμα τής βρετανικής αυτοκρατορίας. Ο Χάμπερμας κινείται στο ίδιο πλαίσιο. Η οξεία του πολεμική εναντίον τού ιστορικού αναθεωρητισμού αναπτύσσεται στο όνομα τού εκθειασμού των «δυτικών μορφών ζωής».[77] Άθελά του ο γερμανός φιλόσοφος συναντά εδώ τον Νόλτε, που, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον, συνέδεσε το όνομά του με τη προσπάθεια κατάδειξης τού ασιατικού ή ανατολικού χαρακτήρα τού ναζισμού. Και, για μια ακόμη φορά, βλέπουμε, τόσο στη μια όσο και στην άλλη περίπτωση, να πραγματοποιείται η απώθηση ή αποσιώπηση τής επιρροής που άσκησε η δυτική και κυρίως η αγγλοσαξωνική αποικιακή παράδοση στον χιτλερικό πόλεμο εξόντωσης και τα ιμπεριαλιστικά σχέδια τής ναζιστικής Γερμανίας.

4.4. Ο Πόλεμος στην Ασία: Λευκοί & Έγχρωμοι Πληθυσμοί

Ενώ από τη μια μεριά ο Χίλγκρουμπερ καταγγέλλει τον «βάρβαρο» τρόπο με τον οποίο διεξήγαγαν τον πόλεμο οι σοβιετικοί, από την άλλη ο Νόλτε υποχρεώνεται να αναγνωρίσει ότι τα φαινόμενα φυλετικοποίησης τού γερμανικού λαού ήταν περισσότερο διαδεδομένα στους δυτικούς εχθρούς τής Γερμανίας από ό,τι στην ΕΣΣΔ. Σύμφωνα με τον ιστορικό, πρόκειται για «προτέρημα» εγγενές στην έννοια και πρακτική τού διεθνούς εμφυλίου πολέμου και, γενικότερα, στην επαναστατική παράδοση, η οποία όμως στιγματίζεται από τον ίδιο ως πηγή κάθε κακού. Σε περιπτώσεις, λοιπόν, όπου η παράδοση αυτή έχει μικρή ή καθόλου επιρροή, η διαδικασία τού νατουραλιστικού «αποπροσδιορισμού» τού εχθρού θα συναντά ελάχιστα προσκόμματα, κάτι που επαληθεύτηκε στη διάρκεια τού αμερικανοϊαπωνικού πολέμου. Είναι γνωστά τα εγκλήματα πολέμου που διεπράχθησαν από τους Ιάπωνες, οι οποίοι, σε αντίποινα για τους μαζικούς και αδιάκριτους βομβαρδισμούς των πόλεών τους, ξεσπούσαν πάνω στους αιχμαλώτους πολέμου, στέλνοντάς τους στο απόσπασμα ή, συχνότερα, μετατρέποντάς τους σε δούλους καταδικασμένους να πεθάνουν μαζικά από την εξάντληση και τις στερήσεις κατά την κατασκευή στρατιωτικών έργων.[78] Ας ρίξουμε όμως τώρα μια ματιά σε ένα ελάχιστα γνωστό κεφάλαιο τής ιστορίας. Η ιδεολογία που ενέπνεε τους αμερικανούς στρατιώτες περιγράφεται ως εξής: «το 90% εξ αυτών» θεωρούσαν ως «ισχυρότερα κίνητρα: α) τον εθνικισμό […], [και] β) τη φυλετική προκατάληψη» έναντι των εχθρών, που τους ενέτασσαν στην ίδια κατηγορία με τους «νέγρους» και τους οποίους συχνά αποκαλούσαν «τσακάλια», «πιθηκάνθρωπους» ή «υπάνθρωπους», στερώντας τους έτσι συστηματικά την ανθρώπινη υπόστασή τους.[79] Εναντίον αυτών των «υπανθρώπων», που, σύμφωνα με πλήθος δημοσιευμάτων τού αμερικανικού τύπου, συνιστούσαν «φυλετική απειλή», έπρεπε να διεξαχθεί ένας πολύ σκληρός «φυλετικός πόλεμος» — ο οποίος, πριν ακόμη λάβει χώρα η επίθεση στο Περλ Χάρμπορ, είχε χαρακτηρισθεί ως «ανηλεής» από τον τότε στρατηγό (και μετέπειτα υπουργό εξωτερικών) Τζορτζ Κ. Μάρσαλ.[80]

Ας δούμε τώρα τι συνέβαινε στο μέτωπο σύμφωνα με την εικόνα που μας δίνουν δύο αμερικανοί ιστορικοί, οι οποίοι, ας σημειωθεί, έχουν ελάχιστη σχέση με τον ιστορικό αναθεωρητισμό:

Οι πεζοναύτες διασκέδαζαν χρησιμοποιώντας ως στόχο σκοποβολής τους ιάπωνες που τους πλησίαζαν για να παραδοθούν και ένιωθαν μεγάλη ικανοποίηση βλέποντας τα θύματά τους να πέφτουν στο έδαφος και να σφαδάζουν, ενώ τους τύλιγαν οι φλόγες των ναπάλμ. Τα ιαπωνικά κρανία δεν ήταν τα μόνα περιζήτητα τρόπαια: μεγάλη ζήτηση είχαν και τα χρυσά δόντια, που μερικές φορές τα αφαιρούσαν από το στόμα των ζωντανών θυμάτων τους χρησιμοποιώντας τη λαβή των μαχαιριών Κα-Μπαρ, που ήταν μέρος τού εξοπλισμού των πεζοναυτών.[81]

Αυτή είναι η οπτική των ιστορικών. Ας ακούσουμε όμως τι έχει να μας πει ένας πολεμικός ανταποκριτής τής εποχής:

Πυροβολήσαμε εν ψυχρώ αιχμαλώτους πολέμου, καταστρέψαμε νοσοκομεία, σφυροκοπήσαμε σκάφη και λέμβους διάσωσης· σκοτώσαμε ή κακομεταχειριστήκαμε τον άμαχο πληθυσμό και δώσαμε τη χαριστική βολή στους τραυματίες τού εχθρού· ρίξαμε σε λάκκους τους ημιθανείς μαζί με τους νεκρούς και, στον Ειρηνικό, βράσαμε τα κρανία τους, για να φτιάξουμε μπιμπελό για τις φιλενάδες μας, ενώ τα κόκαλα τού εχθρού κατέληξαν να γίνουν χαρτοκόπτες.[82]

Πεπεισμένος ότι «το κρανίο των ιαπώνων βρισκόταν περίπου 2.000 χρόνια πίσω σε εξέλιξη σε σχέση με το δικό μας», ένας διακεκριμένος ανθρωπολόγος έκρινε σκόπιμο να πληροφορήσει σχετικά τον αμερικανό πρόεδρο.[83] Πρόκειται για «ανακάλυψη», που, όπως πληροφορούμαστε, συνέβαλε στη χαλάρωση των συνηθισμένων αναστολών: «Θα ήταν ανάρμοστο ή ίσως και ιερόσυλο να μεταχειριστεί κάποιος με τον ίδιο τρόπο το κρανίο ενός γερμανού ή ενός ιταλού ή, με άλλα λόγια, το κρανίο ενός “λευκού”». Ο επικεφαλής τού αμερικανικού στόλου στον Ειρηνικό υποχρεώθηκε, εκ των υστέρων, να παρέμβει για να βάλει τέλος και να αποτρέψει στο μέλλον την επανάληψη παρόμοιων περιστατικών σε βάρος των «κίτρινων».[84]

Δεδομένης τής ύπαρξης τού φαινομένου τού νατουραλιστικού «αποπροσδιορισμού» τού εχθρού, γίνεται κατανοητή η εμφάνιση σχεδίων που έτειναν να λάβουν τον χαρακτήρα γενοκτονίας. Ως ο μετριοπαθέστερος μεταξύ των εμπνευστών παρόμοιων σχεδίων αποδεικνύεται ο Φραγκλίνος Ρούσβελτ, ο οποίος για κάποιο διάστημα έπαιζε με την ιδέα τής αναγκαστικής στείρωσης («τους βάζουμε να περάσουν μέσα από ένα στενό διάδρομο και …. μπιζζζ … ακούγεται ο ήχος τής ηλεκτρικής συσκευής») ή με την ιδέα τής «αναγκαστικής υβριδοποίησής τους με τους ιθαγενείς των νότιων θαλασσών, ούτως ώστε να εξαλειφθεί η ιαπωνική βαρβαρότητα». Ο γιος του Έλιοτ, πολύ πιο ευφάνταστος σε σύγκριση με τον πατέρα του, πρότεινε τον βομβαρδισμό τής εχθρικής χώρας «για να μειωθεί στο μισό ο άμαχος πληθυσμός».[85] Δεν έλειψαν βέβαια και ορισμένες ριζοσπαστικότερες ή δελεαστικότερες προτάσεις. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα δημοσκόπησης που πραγματοποιήθηκε τον Νοέμβριο τού 1944, το 13 τοις εκατό των αμερικανών συμφωνούσαν με την ολοκληρωτική εξολόθρευση τού ιαπωνικού λαού· στο ερώτημα τι έπρεπε να γίνει με τη γονατισμένη και εξουθενωμένη ασιατική χώρα, μια ομάδα αξιωματικών, ειδικά εκπαιδευμένων για να αναλάβουν τη μελλοντική στρατιωτική διακυβέρνηση τής χώρας, έδωσαν την εξής απάντηση: «οι “κίτρινοι μπάσταρδοι” έπρεπε να αφεθούν να πεθάνουν από την πείνα».[86] Τέλος, ο πρόεδρος τής «War Manpower Commission»[vi] Πολ Β. Μακ Νατ τάχθηκε υπέρ μιας τρόπο τινά τελικής λύσης στο ιαπωνικό πρόβλημα, απαιτώντας την «ολική εξόντωση τού ιαπωνικού πληθυσμού».[87]

Το ερώτημα που πρέπει να τεθεί είναι αν υπάρχει σχέση ανάμεσα στο φαινόμενο τής φυλετικοποίησης και την εκστρατεία μαζικών βομβαρδισμών που εξαπέλυσαν οι αμερικανικές δυνάμεις με αποκορύφωμα την καταστροφή τής Χιροσίμα και τού Ναγκασάκι. Με δεδομένη την εξάπλωση τού μίσους ενάντια στους «κίτρινους» πριν ακόμη από τα γεγονότα τού Περλ Χάρμπορ και την επίσημη έναρξη τού πολέμου, δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι τα σχέδια και οι προβλέψεις τού στρατηγού Τζορτζ Κ. Μάρσαλ, όσον αφορά τον επικείμενο «ανηλεή» πόλεμο, περιελάμβαναν και τη διεξαγωγή μαζικών και αδιάκριτων εμπρηστικών βομβαρδισμών, με δηλωμένο σκοπό την καταστροφή των εύφλεκτων κατασκευών από ξύλο και χαρτόνι στις πυκνοκατοικημένες ιαπωνικές πόλεις. Στην πραγματικότητα, αυτού τού είδους τα σχέδια ανάγονται στις αρχές τής δεκαετίας τού ’30. Στη διάρκεια τού πολέμου, χρησιμοποιήθηκαν εκτός από εμπρηστικές βόμβες και βόμβες βραδείας ανάφλεξης, με αντικειμενικό σκοπό τη δυσχέρανση τού έργου των επιχειρήσεων διάσωσης.[88] Κατά τη στιγμή τής λήψης τής απόφασης για τη χρήση πυρηνικών όπλων, ο Τρούμαν θα προσπαθήσει να καταπνίξει τις επικριτικές φωνές και τις ηθικές του αναστολές λέγοντας τα εξής: «όταν έχω να κάνω με ζώα, οφείλω να συμπεριφερθώ αναλόγως»· «οι ιάπωνες διεξήγαγαν τον πόλεμο με τρόπο σκληρό, βάρβαρο και φαύλο».[89]

Το χρώμα τού δέρματος διαδραμάτισε βεβαίως καίριο ρόλο στις αμοιβαίες διαδικασίες φυλετικοποίησης. Ωστόσο, ο παράγοντας αυτός δεν πρέπει να ιδωθεί μεμονωμένα ή να απολυτοποιηθεί. Ενώ, από τη μια μεριά, η Ιαπωνία καλεί σε αγώνα ενάντια στις «λευκές αυτοκρατορίες»,[90] εντούτοις τα σοβαρότερα πολεμικά της εγκλήματα στρέφονται εναντίον των «κίτρινων» κορεατικών και κινεζικών πληθυσμών, οι οποίοι έχουν την επιπλέον ατυχία να αντιμετωπίζονται ως αποικιακοί λαοί, που η μοίρα τους είναι να υποδουλωθούν, να υποχρεωθούν σε καταναγκαστική εργασία ή να υποβληθούν σε πειράματα βακτηριολογικού πολέμου.[91] Ωστόσο, η ιδεολογία και η συμπεριφορά των αμερικανών παραπέμπει επίσης στην αποικιακή παράδοση. Οι κίτρινοι εχθροί εξομοιώνονται με τους μαύρους και τους ερυθρόδερμους και κατατάσσονται στους έγχρωμους πληθυσμούς. Η «χειροτεχνία» με υλικά τα κρανία ή τα κόκαλα των νεκρών εχθρών φέρνει στο νου τον πόλεμο εναντίον των αμερινδών, όταν ακόμα και ο ίδιος ο πρόεδρος Τζάκσον μοίραζε παρόμοια αναμνηστικά στις «κυρίες τού Τενεσί».[92] Ο αμερικανός ιστορικός Φάσελ, στον οποίο αναφέρθηκα επανειλημμένα, παρομοιάζει την ιδεολογία των ΗΠΑ κατά τον πόλεμο στην Ασία με την πολεμική ιδεολογία τού Γ΄ Ράιχ κατά τη διάρκεια τής εκστρατείας στην Ανατολική Ευρώπη· πράγματι, όπως θα δούμε στη συνέχεια, ήταν ο ίδιος ο Χίτλερ που εξομοίωνε τους πολωνούς και ρώσους «ιθαγενείς» με τους ερυθρόδερμους τής Αμερικής.

4.5 Ηθική οργή και φυλετικοποίηση τού εχθρού

Ας εξετάσουμε τώρα ορισμένα χαρακτηριστικά τού πολέμου στο δυτικό μέτωπο. Από το 1914 και μετά, η Γερμανία βρέθηκε στο στόχαστρο μιας εκστρατείας ηθικο-πολιτικού «αποπροσδιορισμού» στη βάση τής αντίληψης ότι αποτελούσε τον κατ’ εξοχήν φορέα τού αυταρχισμού και τού μιλιταρισμού τού «παλαιού καθεστώτος». Ωστόσο, το εν λόγω μοτίβο, που, σε τελική ανάλυση, παραπέμπει στην επαναστατική παράδοση ( — και αφήνοντας κατά μέρος τη συζήτηση, η οποία αναπτύσσεται σε συνάρτηση με το επαναστατικό κύμα τού 1789 και, στη συνέχεια, τού 1917, για το κατά πόσον είναι θεμιτή ή εφικτή η «εξαγωγή τής επανάστασης») συνυπάρχει αντιφατικά με το μοτίβο κατά το οποίο οι ευθύνες για τον πόλεμο επιρρίπτονται στις βαρβαρικές ορδές των «γότθων» ή στους «απογόνους των ούννων και των βανδάλων».[93] Ανάλογες εκτιμήσεις μπορούν να διατυπωθούν και για την πολεμική ιδεολογία των ΗΠΑ: η ιδέα τής δημοκρατικής σταυροφορίας υποκαθίσταται συχνά από τον προσδιορισμό των γερμανών είτε ως «ούννων», είτε ως «βαρβάρων» που αψηφούν τον «πολιτισμό», είτε τέλος ως απολίτιστων αγρίων που κατατάσσονται σε κατηγορία χαμηλότερη και από αυτή των «ερυθρόδερμων τής Αμερικής ή των μαύρων φυλών τής Αφρικής».[94]

Η συνύπαρξη και εναλλαγή τού ηθικο-πολιτικού και νατουραλιστικού «αποπροσδιορισμού», όπως επίσης και η τάση μεταλλαγής μεταξύ των δύο αυτών μορφών «αποπροσδιορισμού», καθίστανται πιο έκδηλες κατά τη διάρκεια τής δεύτερης παγκόσμιας σύρραξης. Ενδεικτικά μπορεί εδώ να αναφερθεί η δριμύτατη καταγγελία των εγκλημάτων των «ούννων» εκ μέρους τόσο τού Τσέρτσιλ,[95] όσο και τού Αϊζενχάουερ.[96] Ο δεύτερος, μάλιστα, θα γράψει τα εξής στη γυναίκα του: «Θεέ μου, πόσο μισώ τους γερμανούς».[97] Το μίσος του είναι «αιώνιο»[98] και ασίγαστο: «σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να επιτρέψουμε στους γερμανούς να αποποιηθούν την ευθύνη τους, τον ρόλο τους στα τραγικά γεγονότα που σημάδεψαν την υφήλιο».[99] Ο μελλοντικός αμερικανός πρόεδρος συνεχίζει με την κάθε άλλο παρά ασήμαντη επισήμανση ότι, εν προκειμένω, πρόκειται για «εξατομικευμένη [!] ευθύνη» που, ωστόσο, βαρύνει κάθε άτομο που ανήκει στο γερμανικό έθνος.[100] Το ηθικό πάθος ρίχνει λάδι στη φωτιά τής αγανάκτησης και τού μίσους: «Ο γερμανός είναι άγριο θηρίο». Επιπλέον, από ό,τι φαίνεται, η εισαγωγή διακρίσεων στο εσωτερικό τού καταραμένου αυτού έθνους θεωρείται αδιανόητη και ανεπίτρεπτη: «Θα τους κάνουμε να το πληρώσουν ακριβά, μόλις παρουσιαστεί η κατάλληλη ευκαιρία»·[101] «πρέπει να τους αντιμετωπίσουμε με σκληρότητα».[102] Παρόμοια ήταν και η εν γένει στάση τού αμερικανικού επιτελείου στρατού, που θεωρούσε ως δεδομένο ότι «οι γερμανοί είναι όλοι τους ένοχοι, αν και ορισμένοι είναι περισσότερο ένοχοι από τους υπόλοιπους»· αυτό ήταν το σκεπτικό τής πολιτικής που συνίστατο στην αντιμετώπιση «όλων των γερμανών ως λεπρών»[103] και τής αρχικής απαγόρευσης που αφορούσε την ανάπτυξη σχέσεων συμπάθειας μεταξύ των στρατευμάτων κατοχής και τού πληθυσμού τής ηττημένης χώρας.[104]

Ο ηθικός φανατισμός φαίνεται να έπαιξε κάποιο ρόλο και στη σύλληψη τού σχεδίου Μοργκεντάου [1944] (υπουργού των οικονομικών των ΗΠΑ), που προέβλεπε την ολοκληρωτική διάλυση τού βιομηχανικού συστήματος τής Γερμανίας και, στη συνέχεια, τη μετατροπή τής οικονομίας της σε «αγροτο-ποιμενική». Από τη μια μεριά, το σχέδιο αυτό ανταποκρινόταν σε συγκεκριμένους οικονομικούς στόχους, δεδομένου ότι, αφενός, η ΕΣΣΔ εξέταζε τη δυνατότητα να λάβει στην κατοχή της σημαντικό μέρος τού γερμανικού βιομηχανικού εξοπλισμού (ως αποζημίωση για τις υλικές ζημιές και τη βιομηχανική αποδιάρθρωση που υπέστη κατά τη διάρκεια τού πολέμου) και, αφετέρου, η Αγγλία εμφανιζόταν έτοιμη να αδράξει την ευκαιρία για να εκτοπίσει έναν επικίνδυνο ανταγωνιστή από τη διεθνή αγορά. Από την άλλη, όμως, μεταξύ των εκπροσώπων τής αμερικανικής κυβέρνησης δεν έλειπαν και εκείνοι που επιθυμούσαν ο γερμανικός πληθυσμός να φτάσει στο «κατώτατο επίπεδο διαβίωσης», προκειμένου έτσι «να εξιλεωθεί για τα αμαρτήματά του» και για «τα δεινά που προκάλεσε στα θύματά του».[105]

Έχοντας προηγηθεί η πλήρης αποσιώπηση των ανηλεών διώξεων στις οποίες υπέβαλε τους εσωτερικούς του αντιπάλους το Γ΄ Ράιχ, η ηθική αγανάκτηση στρέφεται πλέον συνολικά κατά τού γερμανικού λαού, γεγονός το οποίο καθίσταται δυνατό μόνο μέσω τής σύμφυρσης τού ηθικού και τού νατουραλιστικού «αποπροσδιορισμού» — στο μέτρο, λοιπόν, που ο εχθρός μπορεί να θεωρηθεί συλλήβδην ένοχος, καταλήγει σταδιακά να ενσαρκώνει μια «παράδοση» ή μια «φυλή», που η συμπεριφορά και η διαγωγή της παραπέμπει όχι τόσο στην ιστορία όσο στην ίδια τη φύση. Είδαμε ήδη τον Τσέρτσιλ να αποκαλεί υποτιμητικά τους γερμανούς «κακοήθεις ούννους» και, ενώ, στη συνδιάσκεψη τής Γιάλτας, ο Φραγκλίνος Ντελάνο Ρούσβελτ θα πει αναφερόμενος στα ναζιστικά εγκλήματα ότι «διψάει περισσότερο από ποτέ για το αίμα των γερμανών»,[106] θα καταλήξει να επαναφέρει στο προσκήνιο μια πρόταση, που, χωρίς ο ίδιος να το γνωρίζει, είχε διατυπωθεί από έναν επιφανή αμερικανό ιερωμένο κατά τη διάρκεια τού Α΄ ΠΠ.[107] Πιο συγκεκριμένα, ο αμερικανός πρόεδρος θα δηλώσει τα εξής:

Πρέπει να είμαστε σκληροί απέναντι στη Γερμανία και με αυτό εννοώ ολόκληρο τον γερμανικό λαό και όχι μόνο τους ναζί. Πρέπει να ευνουχίσουμε τον γερμανικό λαό ή να προσπαθήσουμε, τουλάχιστον, να βρούμε κάποιο τρόπο, ώστε να εμποδιστούν να αναπαράγουν ανθρώπους που θα συμπεριφέρονται με τον ίδιο τρόπο όπως και πριν.[108][vii]

Η ιδέα αυτή τού «ευνουχισμού» αποτελεί ξεκάθαρα το αποκορύφωμα τής διαδικασίας φυλετικοποίησης τού εχθρού. Επομένως, δεν μπορεί κανείς παρά να κατανοήσει την αγανάκτηση που εξέφρασε εν προκειμένω ο Μπενεντέτο Κρότσε. Όπως είχε ήδη επισημάνει ο ιταλός φιλόσοφος κατά τη διάρκεια τού Α΄ ΠΠ, η θεώρηση τού πολέμου υπό την οπτική γωνία τής σύγκρουσης μεταξύ «γερμανισμού» και «λατινικότητας» δεν αποβάλλει τον απεχθή χαρακτήρα της, ακόμη και αν επιχειρηθεί από την πλευρά των ιταλών (ή/και των αγγλογάλλων) η αλλαγή τού προσήμου τής σχετικής αξιολογικής κρίσης: η ιδέα τής συλλήβδην καταδίκης των γερμανών ως «απόκληρου λαού» είναι «εξίσου ανόητη» με την εξύμνησή του ως «περιούσιου λαού».[109] Κατά τον Β΄ ΠΠ ο φιλόσοφος υπογραμμίζει μεν τον «ιστορικό χαρακτήρα» τού «κακού» που ενσαρκώνει το ναζιστικό καθεστώς και ιδεολογία, ταυτοχρόνως όμως επισημαίνει ότι όσοι προτείνουν το μέτρο των αναγκαστικών «στειρώσεων» μιμούνται ουσιαστικά «το παράδειγμα, που έδωσαν οι ίδιοι οι ναζί».[110] Πράγματι, στην περίοδο τού Γ΄ Ράιχ, μια σειρά από προγράμματα ή προτάσεις σχετικά με τη «μαζική στείρωση των εβραίων» είχαν προηγηθεί τής υιοθέτησης τής «τελικής λύσης» τού εβραϊκού ζητήματος.[111]

Προσδίδοντάς του μόνιμα, αν όχι αιώνια, χαρακτηριστικά και απαγορεύοντας την εισαγωγή διακρίσεων στο εσωτερικό τού αντίπαλου έθνους, ο νατουραλιστικός «αποπροσδιορισμός» τού εχθρού στρώνει τον δρόμο σε μορφές βίας που τείνουν να πάρουν τον χαρακτήρα γενοκτονίας. Στην συγκεκριμένη μάλιστα περίπτωση, υπάρχει πιθανώς σχέση ανάμεσα στα προαναφερθέντα φαινόμενα φυλετικοποίησης και την απόφαση τής βρετανικής κυβέρνησης και γενικού επιτελείου στρατού να προχωρήσουν σε αεροπορικούς βομβαρδισμούς που είχαν ως στόχο να προκαλέσουν όσο το δυνατόν περισσότερα θύματα μεταξύ τού άμαχου γερμανικού πληθυσμού μέσω τής συστηματικής καταστροφής, κατά κύριο λόγο, των λαϊκών συνοικιών (δηλαδή των περιοχών με τη μεγαλύτερη αστική πυκνότητα).[112] Μεταξύ των πρωτεργατών τής εφαρμογής τού σχεδίου αυτού, βρίσκουμε έναν από τους πλέον ένθερμους θιασώτες τής σταυροφορίας εναντίον των «κακοήθων ούννων», τον Ουίνστον Τσέρτσιλ, ο οποίος δεν φαίνεται να πτοείται από το γεγονός ότι μετά το τέλος τού Α΄ ΠΠ είχε καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια, προκειμένου να προσαχθούν ως εγκληματίες πολέμου στη δικαιοσύνη οι γερμανοί πιλότοι οι οποίοι είχαν λάβει μέρος σε επιχειρήσεις βομβαρδισμών συγκριτικά μικρότερης κλίμακας.[113] Ανάλογες εκτιμήσεις ισχύουν όσον αφορά και τον Ρούσβελτ, ο οποίος, το 1939, είχε καλέσει τα εμπόλεμα μέρη να απέχουν από τη «βάρβαρη και απάνθρωπη» πρακτική των βομβαρδισμών κατά τού αμάχου πληθυσμού·[114] κατά τη διάρκεια, ωστόσο, τού τελικού σταδίου τού ολικού πολέμου, ο αμερικανός πρόεδρος θα προκαλέσει μαζικές και αδιάκριτες καταστροφές πολύ μεγαλύτερης έκτασης από εκείνες που ο ίδιος είχε αποδοκιμάσει στο παρελθόν.

Οι ολέθριες συνέπειες τής φυλετικοποίησης τού εχθρού συνεχίζουν να είναι αισθητές και μετά το πέρας τού πολέμου. Πρόσφατα, ο καναδός ιστορικός Τζέιμς Μπακ κατηγόρησε τον Αϊζενχάουερ ότι καταδίκασε σε θάνατο από την πείνα και τις στερήσεις χιλιάδες γερμανούς αιχμαλώτους πολέμου και ζήτησε για τον λόγο αυτό να καταστραφούν τα μνημεία που ανεγέρθηκαν προς τιμήν τού αμερικανού στρατηγού και πολιτικού. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο διευθυντής τού Κέντρου Αϊζενχάουερ τού Πανεπιστημίου τής Νέας Ορλεάνης, αν και υπερασπίστηκε την υστεροφημία τού μεγάλου ανδρός διαψεύδοντας τις σοβαρότερες από τις διατυπωθείσες κατηγορίες, παραδέχτηκε τελικά ότι:

Κατά την άνοιξη και το καλοκαίρι τού 1945 σημειώθηκαν εκτεταμένα περιστατικά κακομεταχείρισης των γερμανών αιχμαλώτων πολέμου, οι οποίοι ξυλοκοπούνταν, στερούνταν επαρκών ποσοτήτων πόσιμου νερού, λάμβαναν πενιχρό συσσίτιο, υποχρεώνονταν να ζουν στην ύπαιθρο, χωρίς κατάλυμα και χωρίς επαρκή ιατρική φροντίδα· εμποδιζόταν επίσης η επικοινωνία τους με τον έξω κόσμο και τους παρακρατούνταν η αλληλογραφία· σε ορισμένες περιπτώσεις, για να ξεγελάσουν την πείνα τους, οι αιχμάλωτοι έφτιαχναν «ζωμό» βράζοντας χόρτα.[115]

Ωστόσο, η εικόνα που περιγράφουν οι φύλακες των στρατοπέδων συγκέντρωσης, οι οποίοι, σύμφωνα με τις δηλώσεις τους, έγιναν «μάρτυρες φρικαλεοτήτων», είναι πολύ πιο τραγική:

Δεν υπήρχε έλλειψη νερού, αφού βρισκόμαστε δίπλα στο Ρήνο· αυτό που συνέβαινε ήταν ότι δεν τους δίναμε αρκετό νερό. Κάποιοι από αυτούς, τρελαμένοι από τη δίψα, σέρνονταν κάτω από το συρματόπλεγμα και έτρεχαν στο ποτάμι, μέσα από τα χωράφια μέρα μεσημέρι, ενώ τους πυροβολούσαν οι αμερικανοί δεσμοφύλακες.
Ένας φίλος που δούλευε στην κουζίνα τού στρατοπέδου μού έδειξε τις άφθονες προμήθειες τροφίμων και παραδέχτηκε ότι οι κρατούμενοι θα μπορούσαν να σιτίζονται καλύτερα. Όταν δοκίμασα να τους προσφέρω, πάνω από το συρματόπλεγμα, λίγο από το συσσίτιο που μου περίσσεψε, απειλήθηκα με φυλάκιση. Διαμαρτυρήθηκα σχετικά στους υπευθύνους αξιωματικούς, οι οποίοι με πληροφόρησαν ότι υπήρχε άνωθεν εντολή για την επιβολή καθεστώτος πείνας και ότι το εν λόγω μέτρο αποτελούσε γενικότερη πολιτική επιλογή.

Το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει ένας άλλος αυτόπτης είναι το εξής: «Μερικές φορές ξεπεράσαμε τα όρια τής πολιτισμένης συμπεριφοράς και τελικά, σε κάποιο βαθμό, γίναμε ίδιοι με αυτούς που πολεμούσαμε».[116]

Ενώ το μοτίβο τής δημοκρατικής σταυροφορίας παραπέμπει ως ένα βαθμό στην επαναστατική παράδοση, ο προσδιορισμός τού εχθρού ως βαρβαρικού φύλου έλκει την καταγωγή του από μια διαφορετική παράδοση που θέτει στο στόχαστρο τους ίδιους τους επαναστάτες, καθόσον αυτοί περιγράφονται από τους αντιπάλους τους ως «τούρκοι», ως «άγριοι» ή ακόμα και ως «βάρβαροι εισβολείς» που απειλούν να καταστρέψουν τον πολιτισμό. Από τη μια μεριά, λοιπόν, μετά την εξέγερση τού Ιούνη τού 1848, οι επαναστατημένοι εργάτες εμφανίζονται στα μάτια μιας πολύ μεγάλης μερίδας τής κοινής γνώμης ως «γότθοι» και «βάνδαλοι», σύμφωνα τουλάχιστον με την προαναφερθείσα παρατήρηση τού Τοκβίλ. Από την άλλη όμως μεριά, στη διάρκεια τού δεύτερου τριακονταετούς πολέμου, βλέπουμε τους ίδιους τους γερμανούς να μεταμορφώνονται πλέον σε «βανδάλους», «γότθους» και «ούννους». Ο «αποπροσδιορισμός» αυτής τής μορφής, που δημιουργεί ένα γεωγραφικό, ανθρωπολογικό ή εθνικό χάσμα εχθρότητας ανάμεσα στον εαυτό και τον άλλο, φτάνει στο αποκορύφωμά του με τη στάση που υιοθετείται απέναντι στους πληθυσμούς που κατοικούν στις ζώνες τής αποικιακής επέκτασης. Επιπλέον, καθώς εμφανίζονται στο προσκήνιο νέες οξύτατες αντιπαραθέσεις, το φαινόμενο τής φυλετικοποίησης αγγίζει πλέον και τους άμαχους πληθυσμούς των πολιτισμένων χωρών. Έτσι, από τη μια μεριά, βλέπουμε τους αμερικανούς, με μακρά εμπειρία στις εκστρατείες κατά των νέγρων και των ερυθροδέρμων, να απαξιώνουν χωρίς ιδιαίτερες αναστολές τους ιάπωνες ως «κίτρινους», ενώ, από την άλλη, βλέπουμε να αναπτύσσεται στην Ευρώπη μια πολύ πιο ενδιαφέρουσα και πολύπλοκη διαλεκτική. Κατά τη διάρκεια των πρώτων μηνών τού δεύτερου παγκόσμιου πολέμου, ο Τσέρτσιλ — έχοντας αποκαλέσει τον Χίτλερ «Αττίλα» — καλεί τους Ιταλούς να αρνηθούν να συμμαχήσουν με τη Γερμανία, δείχνοντας ανυπακοή στα κελεύσματα τού Μουσολίνι: «Στον τελευταίο πόλεμο κατά των βάρβαρων ούννων ήμαστε στο ίδιο στρατόπεδο […]. Ένας και μόνον άνδρας υποχρεώνει σήμερα εσάς, τους κληρονόμους και συνεχιστές τής αρχαίας Ρώμης, να συμπαραταχθείτε με τους βάρβαρους ειδωλολάτρες».[117][viii] Ενώ, λοιπόν, στις αρχές τού δεύτερου τριακονταετούς πολέμου, ο άγγλος πολιτικός πίστευε ότι η βαρβαρότητα ενδημούσε αποκλειστικά στον εξωευρωπαϊκο κόσμο και πιο συγκεκριμένα στις αποικιακές περιοχές, τώρα όμως θεωρεί ότι αυτή ενσαρκώνεται στους «ούννους», που ήδη από τη ρωμαϊκή εποχή συνιστούν διαρκή απειλή για τον πολιτισμό. Γίνεται έτσι κατανοητό το περιεχόμενο μιας πινακίδας που χρησιμοποιήθηκε προς το τέλος τού Β΄ ΠΠ και η οποία προειδοποιούσε τους στρατιώτες που επρόκειτο να εισέλθουν στην ηττημένη πλέον Γερμανία από τα ολλανδογερμανικά σύνορα ότι: «Εδώ τελειώνει ο πολιτισµένος κόσµος».[118] Δεδομένου ότι η χάραξη των ορίων μεταξύ πολιτισμού και βαρβαρότητας είναι αποτέλεσμα μονομερούς διακήρυξης, παραμένει πάντα ανοικτό το ενδεχόμενο να υποβιβαστούν στην κατηγορία των βαρβάρων οι λαοί και οι χώρες που έχουν εμπλακεί σε έναν ανηλεή πόλεμο: η ιδεολογία που διαμορφώνεται με σκοπό τη νομιμοποίηση και την αποθέωση των πολεμικών επιχειρήσεων σε βάρος των «βαρβάρων» καταλήγει να εμφανίζεται και να εφαρμόζεται ακόμη και στο εσωτερικό τής καπιταλιστικής μητρόπολης.

Η εν λόγω διαδικασία διευκολύνεται από το γεγονός ότι, ακόμη και εν καιρώ ειρήνης, η οριοθέτηση τού πολιτισμένου κόσμου συντελείται με ποικίλους και συχνά αντιφατικούς τρόπους. Το γεγονός αυτό επισημαίνεται και από τον ίδιο τον Σμιτ, όταν, αφήνοντας κατά μέρος τη συνήθη καταγγελτική ρητορική εναντίον τής επαναστατικής παράδοσης, υποχρεώνεται να αναφερθεί στο δόγμα Μονρόε και στη γεωπολιτική κοσμοθεώρηση που θεμελιώνεται σε αυτό. Ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνεται η Αμερική το όριο ανάμεσα στον πολιτισμό και τη βαρβαρότητα αντιβαίνει στις αντιλήψεις των ευρωπαίων ηγετών και στοχαστών. Ο πολιτισμός εξακολουθεί μεν να ταυτίζεται με τη Δύση, αλλά η Δύση μετατοπίζεται τώρα στην άλλη πλευρά τού Ατλαντικού:

Κατά τρόπο παράδοξο, η έννοια τού δυτικού ημισφαιρίου λαμβάνει πολεμική χροιά, εξαιρώντας από το πεδίο εφαρμογής της την Ευρώπη, την αρχαία Δύση. Αρνητικό σημείο αναφοράς αποτελεί πλέον όχι η παλιά Ασία ή η Αφρική, αλλά η παλιά Δύση. Η νέα Δύση διεκδικεί για τον εαυτό της τον τίτλο τής γνήσιας Δύσης, τής αληθινής Ευρώπης.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο, «η παλιά Ευρώπη» τίθεται εκτός πολιτισμού, όπως ακριβώς συμβαίνει και με την περίπτωση τής Ασίας και τής Αφρικής, με τις οποίες πλέον μοιράζεται κοινή μοίρα.[119]

Αρκεί εδώ να αναφερθεί ότι, στο αποχαιρετιστήριο διάγγελμά του, ο Τζορτζ Ουάσιγκτον είχε καλέσει τους συμπολίτες του να μην εμπλακούν στο πλέγμα «των ανταγωνισμών, των φιλοδοξιών, των συμφερόντων, των αντιφατικών βλέψεων και των απρόβλεπτων συγκρούσεων»[120][ix] των ευρωπαϊκών δυνάμεων, των οποίων τη συμπεριφορά παρομοίασε με εκείνη των ερυθροδέρμων:

[Τ]ην ίδια στιγμή που όλα σχεδόν τα έθνη τής Ευρώπης συγκλονίζονται από πολέμους και ταραχές, παντού στον τόπο μας επικρατεί ειρήνη και ηρεμία — με εξαίρεση ορισμένες περιοχές στα δυτικά μας σύνορα, όπου οι Ινδιάνοι μάς προκαλούν κάποια προβλήματα, για την αντιμετώπιση των οποίων έχουν ήδη ληφθεί τα κατάλληλα σωφρονιστικά μέτρα.[121][x]

Η τάση εξοβελισμού τής Ευρώπης από τον πολιτισμένο κόσμο επανεμφανίζεται κατά τον πόλεμο τού 1812 εναντίον των Άγγλων. Πέραν τής κατηγορίας ότι στον πόλεμο κατά των αποικιών δεν είχαν διστάσει να χρησιμοποιήσουν τη βοήθεια των «άγριων» αμερικανικών φυλών (—κατηγορία, που, ας σημειωθεί, είχε διατυπωθεί στο κείμενο τής Διακήρυξης τής Ανεξαρτησίας), οι Άγγλοι κατηγορούνται τώρα από τον Μάντισον για το ότι οι πρακτικές στις οποίες καταφεύγουν δεν διαφέρουν καθόλου από εκείνες των «απολίτιστων» ερυθροδέρμων, όπως άλλωστε αποδεικνύεται από τους ναυτικούς βομβαρδισμούς, που προκαλούν αδιακρίτως θύματα, μεταξύ των οποίων και γυναικόπαιδα.[122]

Η εν λόγω τάση εξακολουθεί να γίνεται αισθητή κατά τον δεύτερο τριακονταετή πόλεμο. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι, στις εβδομάδες και μήνες που ακολουθούν το ξέσπασμα τού Α΄ ΠΠ, οι αποδοκιμασίες στρέφονται εναντίον όλων ανεξαιρέτως των εμπολέμων, που, όπως επισημαίνεται σε κύριο άρθρο τής εφημερίδας Times στις 2 Αυγούστου 1914, «έχουν περιπέσει στην κατάσταση των πρωτόγονων φυλών».[123] Στην ομιλία που εκφωνεί στις 26 Οκτωβρίου 1916, ο Γουίλσον καταγγέλλει για μια ακόμα φορά το «ευρωπαϊκό πολιτικό σύστημα στο σύνολό του», που με τη μορφή ενός «πολύπλοκου πλέγματος συμμαχιών και συμφωνιών, ενός σκοτεινού δικτύου κατασκοπείας και σκευωριών, […] ενέπλεξε» σε έναν καταστροφικό πόλεμο «ολόκληρη την ανθρώπινη οικογένεια».[124][xi] Στη συνέχεια, καθώς αρχίζει να διαγράφεται η προοπτική τής αμερικανικής επέμβασης στο πλευρό τής Αντάντ, οι καταγγελίες εστιάζονται αποκλειστικά στους γερμανούς, οι οποίοι, όπως είδαμε, αποκαλούνται απαξιωτικά «ούννοι» και «βάρβαροι» και θεωρούνται χειρότεροι και από τους «ερυθρόδερμους τής Αμερικής και τις μαύρες αφρικανικές φυλές». Μια ανάλογη διαλεκτική θα αναπτυχθεί και κατά τη διάρκεια τού Β΄ ΠΠ. Ακόμη και τον Απρίλιο τού 1939, ο Φραγκλίνος Ντελάνο Ρούσβελτ εξακολουθούσε να κατηγορεί συλλήβδην τις ευρωπαϊκές χώρες για το ότι δεν μπόρεσαν να βρουν άλλες μεθόδους επίλυσης των διαφορών τους από εκείνες που χρησιμοποιούσαν «οι ούννοι και οι βάνδαλοι πριν από χίλια πεντακόσια χρόνια»· ευτυχώς, όμως, χάριν στον «τυπικά αμερικανικό θεσμό» τής παναμερικανικής ένωσης, που περιελάμβανε όλες τις χώρες τής «αμερικανικής οικογένειας», «οι δημοκρατίες τού δυτικού κόσμου [Western World]», τουτέστιν τής αμερικανικής ηπείρου, κατάφεραν να προάγουν «τον κοινό τους πολιτισμό στο πλαίσιο ενός συστήματος ειρήνης» και να προστατεύσουν τη «δύση» από τη σκληρή μοίρα που επιφυλάχθηκε στον «παλιό κόσμο».[125] Μετά την είσοδο τής Αμερικής στον πόλεμο, ο Ρούσβελτ επικεντρώνει τα πυρά του αποκλειστικά στη Γερμανία, χωρίς να ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για την ύπαρξη διαφοροποιήσεων στο εσωτερικό τής χώρας, όπως άλλωστε φαίνεται και από την προαναφερθείσα πρότασή του όσον αφορά την «αναγκαστική στείρωση» τού γερμανικού λαού.

4.6 Αποσχιστικός Πόλεμος των Λευκών στη Δύση, Αποικιακός Πόλεμος στην Ανατολή

Κατά τις δεκαετίες που προηγήθηκαν των δύο παγκοσμίων πολέμων, οι χώρες τής Δύσης επαίρονταν για το ότι ανήκαν όλες στην ίδια οικογένεια χωρών — ή ακόμα και στην ίδια φυλή ή την ίδια οικογένεια φυλών, ο προαιώνιος προορισμός των οποίων ήταν να υποτάξουν τις λοιπές «κατώτερες» φυλές· υπήρχε, λοιπόν, μια «ανώτερη, επεκτατική φυλή» ή μια «αυτοκρατορική φυλή» (για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια τού Θίοντορ Ρούσβελτ και τού Τόμας Μακόλεϊ αντίστοιχα),[126-7] η οποία προσδιοριζόταν είτε ως «νορδική» είτε ως «άρια» είτε, ακόμη, ως «τευτονική». Ένας διακεκριμένος άγγλος εθνολόγος, γράφοντας το 1842, σημειώνει ότι «κατά σχεδόν γενική παραδοχή, το συλλογικό σώμα των ευρωπαϊκών εθνών [είναι] ινδοευρωπαϊκής ή άριας καταγωγής»· δέκα περίπου χρόνια αργότερα, ένας απολογητής τού βρετανικού ιμπεριαλισμού θα πλέξει το εγκώμιο των άγγλων και των γερμανών, που αποτελούν «τα δύο μεγάλα παρακλάδια τής τευτονικής φυλής».[128] Το 1899, ο βρετανός υπουργός αποικιών Τζόζεφ Τσάμπερλεν θα απευθύνει έκκληση στις ΗΠΑ και τη Γερμανία για τη σύναψη μιας τριμερούς «τευτονικής» συμμαχίας.[129] Έπρεπε να μεσολαβήσει το ξέσπασμα τού Α΄ ΠΠ για να μετατραπούν οι εν λόγω έννοιες από όργανα εξύμνησης εν χορώ τής Ευρώπης και τής Δύσης (και προπαντός των ηγέτιδων δυτικών δυνάμεων) σε όργανα «αδελφοκτόνου» πάλης. Στις ΗΠΑ, μετά την εμπλοκή τής χώρας στον πόλεμο κατά τής Γερμανίας, ο όρος «τεύτονας» χάνει τις θετικές συνδηλώσεις που είχε αποκτήσει μέχρι τότε σε ευρείς κύκλους διανοουμένων και πολιτικών και μετατρέπεται στο εξής σε προσβολή στρεφόμενη κατά τού εχθρού.[130]

Ο διχασμός στους κόλπους τής Ευρώπης, τής Δύσης και τής άριας φυλής προκαλεί έντονες αποδοκιμασίες και βαθιές απογοητεύσεις. Ενώ μαίνεται ο πόλεμος, δεν λείπουν τα παραδείγματα γερμανών συγγραφέων που εκφράζουν τη λύπη τους για το ότι γίνονται μάρτυρες τόσο μιας αιματηρής σύγκρουσης μεταξύ «δύο αδελφών εθνών γερμανικής καταγωγής» όσο και τής «συναδέλφωσης μεταξύ τής ινδογερμανικής Μεγάλης Βρετανίας και τής μογγολικής Ιαπωνίας».[131] Ιδιαίτερα αλγεινή εντύπωση προκαλεί η παρουσία στο πλευρό των συμμάχων τής Αντάντ και, κατόπιν, στις τάξεις τού στρατού κατοχής στη Γερμανία μαύρων στρατιωτών, οι οποίοι κατηγορούνται για τη ροπή τους προς την ακολασία. Η εκδικητική μανία των νικητών θα φτάσει, άραγε, μέχρι την αναγκαστική «μιγαδοποίηση» των ηττημένων; Ακολουθεί σωρεία διαμαρτυριών με αποδέκτες τα πολιτισμένα κράτη και την Αγία Έδρα τού Βατικανού για την πρωτόγνωρη αυτή παραβίαση τής αλληλεγγύης μεταξύ των λευκών εθνών και των επιταγών τής φυλετικής (και κοινωνικής) ιεραρχίας:

Η Γερμανία βλέπει, με φρίκη και αποτροπιασμό, να απειλείται η καθαρότητα τού αίματός της […]· μολύνουν το αίμα μας, βεβηλώνουν την ιερότητα τού αίματός μας, για να μας μετατρέψουν σε λαό μιγάδων, καθώς για χρόνια ολόκληρα το αίμα μας θα αναμειγνύεται με το αίμα των πλέον πρωτόγονων φυλών. Μια τέτοια προσβολή δεν θα γίνει ποτέ ανεκτή! Οι υπόλοιποι λαοί τής Ευρώπης, που τουλάχιστον ως προς το ζήτημα αυτό έχουν χάσει κάθε αίσθημα ευρωπαϊκής αλληλεγγύης, δεν είναι σε θέση να κατανοήσουν τον κίνδυνο που θα διέτρεχε ολόκληρη η Ευρώπη, εάν η Γερμανία κατοικούνταν από έναν ασεβή, προλεταροποιημένο και μιγαδοποιημένο λαό.

Το κείμενο τής έκκλησης, με τίτλο «κραυγή απόγνωσης των γερμανίδων γυναικών», ζητά να δοθεί άμεσα τέλος σε έναν τέτοιου είδους φυλετικό εμφύλιο πόλεμο:

Με καλυμμένη την κεφαλή, παρουσιαζόμαστε ενώπιον σας, άνδρες και γυναίκες τής λευκής φυλής, και δείχνοντάς σας την σπαραγμένη μας καρδιά, […] σας καλούμε να υψώσετε μαζί μας τη δική σας φωνή διαμαρτυρίας και αγανάκτησης ενάντια στην απολίτιστη φυλή που στο πρόσωπό μας εξευτελίζει την παγκόσμια φυλή των λευκών.[132]

Η εν λόγω θεματική γνωρίζει μεγάλη διάδοση και στην άλλη όχθη τού Ατλαντικού. Ο Λόθροπ Στόνταρντ — το έργο τού οποίου θα γίνει γρήγορα παγκοσμίως γνωστό, αποσπώντας μάλιστα τα εγκώμια δύο αμερικανών προέδρων, τού Γ. Χάρντινγκ και τού Χ. Χούβερ — εκφράζει τη θλίψη και την απογοήτευσή του για τον «εμφύλιο» ή «αποσχιστικό πόλεμο μεταξύ των λευκών» ή ακόμη για τον «νέο πελοποννησιακό πόλεμο» τού «λευκού πολιτισμού».[133] Σύμφωνα με τον συγγραφέα, πρόκειται για έναν αδελφοκτόνο αγώνα, που, μέσω τής διάρρηξης τής «λευκής αλληλεγγύης» και τού σπαραγμού, κατά κύριο λόγο, τής Ευρώπης, «τής χώρας των λευκών, τής καρδιάς τού λευκού κόσμου», συνιστά «αυτοκτονία για τη λευκή φυλή». Όπως συνέβη και στην περίπτωση τού καθαυτό πολέμου απόσχισης των νότιων πολιτειών, ο οποίος οδήγησε στη μαζική κατάταξη των μαύρων στις τάξεις τού στρατού τής Ένωσης, έτσι και ο Α΄ ΠΠ κατέστησε αναγκαία τη μεγάλης κλίμακας χρήση εκ μέρους τής Αντάντ έγχρωμων στρατευμάτων. Αυτός ο διχασμός τού λευκού πολιτισμένου κόσμου και το συνακόλουθο φαινόμενο τής κατάργησης των συνόρων μεταξύ πολιτισμού και βαρβαρότητας φτάνουν στο απόγειό τους με την εμφάνιση τού μπολσεβικισμού, ο οποίος, καθώς επιδιώκει τη συγκρότηση μιας παγκόσμιας συμμαχίας με τους αποικιακούς λαούς εναντίον τής Δύσης και των Λευκών, ενισχύοντας, κατ’ αυτόν τον τρόπο, την «ανερχόμενη πλημμυρίδα των έγχρωμων λαών», θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως «ο αποστάτης, ο προδότης στις τάξεις μας, έτοιμος ανά πάσα στιγμή να παραδώσει τα κλειδιά τού φρουρίου» και, επομένως, ως «θανάσιμος εχθρός τού πολιτισμού και τής φυλής μας».[134]

Ο Σπένγκλερ καταλήγει στο ίδιο συμπέρασμα και καταγγέλλει την «υποδαύλιση μίσους κατά τής Ευρώπης» και «τής λευκής ανθρωπότητας», στην οποία σημαντικό ρόλο παίζουν οι μπολσεβίκοι, που όχι μόνο έχουν συμμαχήσει με τους «έγχρωμους πληθυσμούς τού πλανήτη», αλλά, στην πραγματικότητα, αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι τους. Ο γερμανός συγγραφέας θα ασχοληθεί συστηματικά με την ιστορική αναδόμηση τής ολέθριας αυτής αλληγορίας με πρώτο ιστορικό σταθμό την αναζήτηση εκ μέρους τής Αγγλίας τής βοήθειας των ερυθροδέρμων (μοτίβο που, όπως ήδη αναφέρθηκε, πρωτοεμφανίζεται με την αμερικανική Διακήρυξη τής Ανεξαρτησίας)· επόμενο σταθμό αποτελεί η σύναψη συμμαχίας μεταξύ των γάλλων ιακωβίνων και των μαύρων τής Αϊτής, στο όνομα των «ανθρωπίνων δικαιωμάτων»· έπεται η χρήση από τους συμμάχους τής Αντάντ έγχρωμων στρατευμάτων,[135] ενώ, τέλος, η μπολσεβίκικη επανάσταση θα σημάνει το αποκορύφωμα τής όλης αυτής διαδικασίας.

Οι εν λόγω στάσεις και αντιλήψεις ασκούν επιρροή και στον Χίτλερ, ο οποίος στο «Μάιν Καμπφ» εξαγγέλλει ένα πρόγραμμα αποικιακής επέκτασης στην ευρωπαϊκή ανατολή, για την αποφυγή, ακριβώς, ενός αδελφοκτόνου πολέμου με τη Μεγάλη Βρετανία. Όπως μάλιστα παρατηρεί σε συνέντευξή του σε βρετανό δημοσιογράφο λίγο μετά την άνοδο των ναζί στην εξουσία, ο Α΄ ΠΠ αποτέλεσε τραγωδία για τα «δύο γερμανικά έθνη». Ένα χρόνο αργότερα, συνομιλώντας με έναν άλλο βρετανό δημοσιογράφο, ο Φύρερ διατυπώνει την ιδέα ότι «οι γερμανικοί λαοί, όπως οι δικοί μας, πρέπει να είναι φίλοι μεταξύ τους, για τον απλό και μόνο λόγο ότι αυτό υπαγορεύουν τα φυσικά τους ένστικτα. Το ναζιστικό κίνημα θα θεωρούσε φυλετικό έγκλημα τον πόλεμο μεταξύ Γερμανίας και Αγγλίας». Το 1937, η «Ντέιλι Μέιλ» θα δημοσιεύσει επιστολή τού Χίτλερ, με την οποία αυτός εκθειάζει «τη ναυτική ισχύ και την ιστορικά μοναδική αποικιακή στάση και νοοτροπία τής Μεγάλης Βρετανίας» και διατυπώνει την επιθυμία του για τη σύναψη βρετανογερμανικής συμφωνίας, στην οποία θα μπορούσε αργότερα «να προσχωρήσει και το αμερικανικό έθνος», ούτως ώστε να κρατηθεί ψηλά η σημαία τής «λευκής φυλής».[136] Αυτή την έννοια έχει και η εξύμνηση εκ μέρους τού Ρόζενμπεργκ των «δημιουργικών αξιών» και «τού εν γένει πολιτισμού τού δυτικού κόσμου» ή ακόμη των «γερμανικο-δυτικών αξιών», που πρέπει να σωθούν από το «χάος των λαών».[137]

Μην μπορώντας να αποφύγει τον πόλεμο στη Δύση, ο Φύρερ δηλώνει ότι θα συμμορφωθεί ουσιωδώς με τις επιταγές τού jus publicum europeum κατά τις πολεμικές επιχειρήσεις εναντίον τής Γαλλίας, τής Αγγλίας και των ΗΠΑ (— ας σημειωθεί παρενθετικά ότι το θέμα τής καταστολής τού αντάρτικου απαιτεί ιδιαίτερη ανάλυση λόγω των συναφών διεθνοδικαιικών ζητημάτων), ενώ, ταυτόχρονα, επιχειρεί να προσδώσει θεωρητικό επίχρισμα στον πόλεμο εξόντωσης κατά των «ιθαγενών» τής αποικιακής αυτοκρατορίας που προτίθεται να οικοδομήσει. Έτσι, από τη μια μεριά, ασκεί κριτική στην Αγγλία (η οποία, σε αντίθεση με τη Γερμανία, είχε πλούσια ιστορική εμπειρία από τις επεμβάσεις της σε βάρος «ξένων» βαρβαρικών λαών) για τους βομβαρδισμούς αστικών περιοχών και τη μη συμμόρφωσή της προς τους «παραδεδεγμένους κανόνες που ρυθμίζουν τη διεξαγωγή τού πολέμου μεταξύ ίσων», ενώ, από την άλλη, δηλώνει ότι δεν αποδίδει «καμιά σημασία στην αντιμετώπιση και έκβαση, από πλευράς δικαίου, τού πολέμου στην Ανατολή»[138] Κι αυτό γιατί πρόκειται για έναν ξεκάθαρα αποικιακό πόλεμο εναντίον των «βαρβάρων». Μετά την ολοκλήρωση τής κατάκτησης και τής αποίκισης των νέων εδαφών, θα είναι αναγκαία η δημιουργία «ενός τεράστιου αναχώματος για την απόκρουση των μαζών τής κεντρικής Ασίας».[139] Το πάθος για την ενότητα των γερμανικών εθνών, από το οποίο εξακολουθεί να διαπνέεται η πολιτική τού Γ΄ Ράιχ, δεν είναι παρά η άλλη όψη τής φυλετικής αντιπαράθεσης με την Ανατολή, κατά τον ίδιο ακριβώς τρόπο που ο ακραίος νατουραλιστικός αποπροσδιορισμός τού «ασιατικού» εχθρού εμποδίζει, παρά τον ολικό χαρακτήρα τού πολέμου, την πλήρη εκδήλωση τού φαινομένου τού νατουραλιστικού αποπροσδιορισμού τού «δυτικού» εχθρού, που, παρά ταύτα, εξακολουθεί να θεωρείται ότι ανήκει στον πολιτισμένο κόσμο.

Με τη λήξη τού πολέμου ο Χίμλερ παραδίδεται στον «φυλετικά συγγενή εχθρό», τους αγγλοσάξωνες, που δεν παύουν να αποτελούν «τμήμα τής νορδικής φυλετικής οικογένειας». Το ηγετικό στέλεχος τής ναζιστικής συμμορίας είναι πιθανό να έτρεφε την ψευδαίσθηση ότι θα τον αντιμετώπιζαν με κατανόηση,[140] αφού, σε τελική ανάλυση, ο πόλεμος που εξαπέλυσε το Γ΄ Ράιχ στράφηκε κυρίως εναντίον τής Ανατολής και των «ιθαγενών» της. Η εν λόγω στάση έχει μακρά ιστορία πίσω της. Έχει επισημανθεί επανειλημμένα το γεγονός τής «χρήσης δύο μέτρων και δύο σταθμών σε σχέση με τον αμερικανικό τρόπο διεξαγωγής τού πολέμου», ανάλογα με το αν οι εχθροί ήταν λευκοί ή ερυθρόδερμοι. Η αντίληψη αυτή εκδηλώθηκε και στον πόλεμο μεταξύ Βορείων και Νοτίων. Ωστόσο, παρά την σφοδρότητά του, ο εμφύλιος αυτός πόλεμος δεν μπορεί με κανένα τρόπο να συγκριθεί ή να εξισωθεί με τις διαδοχικές εκστρατείες εξόντωσης που, την ίδια περίοδο, εξαπολύοντο εναντίον των εξεγερμένων ινδιάνικων πληθυσμών, οι οποίοι, στην πραγματικότητα, δεν αποτελούσαν κίνδυνο για την ασφάλεια τής Ένωσης. Εν προκειμένω, οι ρητές διαταγές προς τα στρατεύματα ήταν να μην πιάνουν αιχμαλώτους· στην «επονείδιστη σφαγή στο Σαντ Κρικ» το φθινόπωρο τού 1864, τα θύματα ήταν κυρίως γυναικόπαιδα.[141] Η αλήθεια, όμως, είναι ότι η εφαρμογή «δύο μέτρων και σταθμών» αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα τής ιστορίας ολόκληρου τού δυτικού κόσμου. Το γεγονός ότι το στοιχείο αυτό είναι ιδιαίτερα προφανές στην περίπτωση των ΗΠΑ οφείλεται απλώς και μόνο στην παρουσία αποικιακών πληθυσμών στο μητροπολιτικό έδαφος τής χώρας. Η εν λόγω πρακτική θα φτάσει στο απόγειο της κατά την περίοδο τού Γ΄ Ράιχ: η κατά το μάλλον ή ήττον «ιπποτική» μονομαχία στη Δύση, σύμφωνα πάντα με την εκπεφρασμένη ευχή των ναζί στο πλαίσιο τού διαρκούς και ολέθριου εμφυλίου μεταξύ των λευκών, συνδέεται αναπόσπαστα με την αποικιακή εκστρατεία εξόντωσης των βαρβάρων που έχουν τεθεί εκτός τού πολιτισμένου κόσμου.

4.7 Ολικός Πόλεμος και «Βάρβαροι»

Έτσι, βλέπουμε να καταρρέει κάτω από το βάρος των αντιφάσεών του ο ισχυρισμός τού Σμιτ (αλλά και γενικότερα τού ιστορικού αναθεωρητισμού), κατά τον οποίον η ευθύνη για την εμφάνιση τού ολικού πολέμου πρέπει να αποδοθεί στην επαναστατική πολιτική παράδοση και κυρίως στο γεγονός τής κήρυξης τού διεθνούς εμφυλίου πολέμου. Πρόκειται για μια απαράδεκτη ερμηνευτική κατασκευή όχι μόνο για τον λόγο ότι, σε περιόδους οξείας κρίσης, μια πληθώρα συντηρητικών και αντιδραστικών διανοουμένων απηύθυναν εκκλήσεις για σταυροφορίες, αλλά και για τον πρόσθετο λόγο ότι η κρίση στην οποία περιήλθε το jus publicum europeum και το jus in bello οφείλεται, όχι τόσο στον ιδεολογικό φανατισμό και το συνακόλουθο φαινόμενο τού ηθικοπολιτικού «αποπροσδιορισμού», όσο κυρίως στην αιφνίδια είσοδο των «βαρβάρων» στο προσκήνιο τής ιστορίας. Άκρως ενδεικτικά είναι τα όσα συνέβησαν κατά τη διάρκεια τού αμερικανικού εμφυλίου. Καθώς ο πόλεμος παρατείνεται και καθώς οι συγκρούσεις γίνονται όλο και σκληρότερες, αυξάνεται αλματωδώς ο αριθμός των μαύρων από τον Βορρά και τον Νότο που συρρέουν στις τάξεις των Βορείων. Ως πρόεδρος τής Συνομοσπονδίας, ο Τζέφερσον Ντέιβις καλεί την παγκόσμια κοινή γνώμη των Λευκών να εκφράσει την αγανάκτηση και την οργή της για το σκάνδαλο τής μαζικής στράτευσης στο πλευρό τής Ένωσης των βαρβάρων, μελών μιας «υποδεέστερης φυλής», ενώ συγχρόνως αρνείται να θεωρήσει ως αιχμαλώτους πολέμου τους συλληφθέντες μαύρους στρατιώτες, όπως επίσης και τους λευκούς αξιωματικούς που έχουν τεθεί επικεφαλής έγχρωμων στρατιωτικών μονάδων και οι οποίοι, εκ τού λόγου τούτου, βρίσκονται αντιμέτωποι με τη θανατική ποινή για το έγκλημα τής υποκίνησης σε εξέγερση των σκλάβων.[142]

Επιστρέφουμε τώρα στη θεματική τού αποσχιστικού πολέμου μεταξύ των λευκών, ο οποίος, όπως είδαμε, προκάλεσε αποτροπιασμό κυρίως στην αμερικανική και γερμανική κοινή γνώμη εξαιτίας τής συμμετοχής έγχρωμων στρατευμάτων σε έναν πόλεμο μεταξύ πολιτισμένων λαών. Παρά το γεγονός ότι οι διεθνοδικαιικοί θεσμοί κατάφεραν να επιβιώσουν τής δοκιμασίας τού Μεγάλου Πολέμου, το σύστημα τού jus publicum europeum θα περιέλθει σε βαθιά κρίση κατά τη διάρκεια τού Β΄ ΠΠ. Όπως έγινε και με τους μαύρους τής Συνομοσπονδίας, έτσι και στην περίοδο τού Γ΄ Ράιχ ο «ιθαγενής» πληθυσμός τής Ανατολικής Ευρώπης θα τεθεί εκτός διεθνούς νομιμότητας· συγχρόνως, η μεταχείριση που επιφυλάχθηκε στους λευκούς διοικητές των έγχρωμων μονάδων δεν μπορεί παρά να φέρει στον νου τη μεταχείριση από το ναζιστικό καθεστώς των πολιτικών επιτρόπων τού Κόκκινου Στρατού, των σοβιετικών και κομματικών στελεχών, καθώς επίσης και των εβραίων, οι οποίοι θεωρούνταν ως οι εγκέφαλοι τού μπολσεβίκικου συστήματος και επομένως υπάγονταν στην ίδια κατηγορία με τους προηγούμενους. Ως εκ τούτου, διαπιστώνουμε ότι η καταστροφικότερη κρίση τού συστήματος τού jus publicum europeum σημειώθηκε στην Ανατολή, με πρωταγωνιστή τη χώρα που βρέθηκε στην πρώτη γραμμή τής «άριας επανάστασης».

Το παράδειγμα τού αμερικανικού εμφυλίου είναι σημαντικό και για άλλον έναν λόγο. Επιδιώκοντας να κάμψουν την αντίσταση των Νοτίων, τα στρατεύματα τής Ένωσης καταστρέφουν συστηματικά τις σοδιές, ενώ δεν διστάζουν να πυρπολούν ακόμη και πόλεις. Εκείνο όμως που πρέπει να επισημανθεί είναι ότι «η πορεία τού Σέρμαν προς τη θάλασσα είχε τις ρίζες της στις εκστρατείες εναντίον των Ινδιάνων κατά την αποικιακή και την επαναστατική περίοδο» — εκστρατείες από τις οποίες αναδείχθηκαν «τα στελέχη, όπως και το νέο στρατιωτικό δόγμα, που θα χρησιμοποιηθούν αργότερα στις ιμπεριαλιστικές περιπέτειες των ΗΠΑ στη Λατινική Αμερική και στις Φιλιππίνες».[143] Με άλλα λόγια, σε περιόδους έντονων συγκρούσεων μεταξύ των μελών τού δυτικού κόσμου, οι μορφές πολέμου που χρησιμοποιούνται παραδοσιακά εναντίον των βαρβάρων τείνουν να εμφανίζονται και στους κόλπους τού πολιτισμένου κόσμου. Φαίνεται, μάλιστα, ότι κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων μαζικής εξόντωσης εναντίον των «ιθαγενών» τής ανατολικής Ευρώπης ο Χίτλερ, εμπνεόμενος από το παράδειγμα τού Σέρμαν,[144] επικαλέστηκε ρητά το προηγούμενο τού πολέμου εναντίον των ερυθροδέρμων.

Επομένως, μπορούμε τώρα να δούμε κάτω από νέο φως την κατηγορία που διατύπωσε ο Σμιτ εναντίον τής επαναστατικής παράδοσης, ότι, δηλαδή, κατέστρεψε το jus publicum europeum — τα όρια και τις αρχές που οφείλουν να διέπουν κάθε σύγκρουση μεταξύ των πολιτισμένων λαών. Αυτή η θεματική έχει πίσω της μακρά παράδοση που θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι ανάγεται στον ίδιο τον Πλάτωνα, ο οποίος διακρίνει μεταξύ καθαυτό «πολέμου» και «στάσεως», δηλαδή μεταξύ τού απεριόριστου πολέμου ανάμεσα σε έλληνες και βαρβάρους (οι οποίοι, σε περίπτωση ήττας, δύνανται να θανατωθούν ή και να στερηθούν τής ελευθερίας τους) και τού εμφυλίου πολέμου μεταξύ ελλήνων (η διεξαγωγή τού οποίου, αν δεν μπορεί να αποφευχθεί, πρέπει πάντα να υπόκειται σε συγκεκριμένους περιορισμούς, όπως την απαγόρευση τής θανάτωσης ή τής υποδούλωσης των ηττημένων). Η ένοπλη αντιπαράθεση με τους ομόαιμους «συγγενείς» οφείλει να υπακούει σε διαφορετικούς κανόνες απ’ ό,τι ο ολικός πόλεμος εναντίον ενός όλως διόλου ξένου και βαρβάρου «γένους».[145] Με τη σειρά του, ο Κικέρωνας διακρίνει αυστηρά μεταξύ ενός πολέμου όπου διακυβεύεται η ηγεμονία ανάμεσα σε ανταγωνιστές [competītōrēs], των οποίων οι σχέσεις χαρακτηρίζονται από αλληλοσεβασμό και αλληλοεκτίμηση, και έναν πόλεμο που διεξάγεται ανάμεσα σε ολικούς εχθρούς [inimīcōs] και όπου το μόνο διακύβευμα είναι η επιβίωση· στη δεύτερη περίπτωση, για παράδειγμα, ανήκει ο πόλεμος εναντίον των Κίμβρων και των Τευτόνων, όπου το ζητούμενο ήταν «ποιος θα επιζήσει και όχι ποιος θα κυριαρχήσει» (uter esset, non uter imperaret). Στο πλαίσιο αυτό, ενώ η εκ θεμελίων καταστροφή τής Καρχηδόνας ή τής Νουμαντίας δεν φαίνεται να εγείρει κανένα πρόβλημα, η ανάλογη τύχη τής Κορίνθου προξενεί επιφυλάξεις, διότι επρόκειτο για μια ελληνική πόλη που κατοικούνταν από ένα πολιτισμένο λαό (πέρα από το ότι η Ελλάδα πρωτοστατούσε στον αγώνα εναντίον των «βαρβάρων» από τον καιρό ήδη τού Τρωικού πολέμου).[146]

Στη συνέχεια, η πανελλήνια κοινότητα τού Πλάτωνα μετασχηματίζεται στη respublica christiana τού Εράσμου, ο οποίος αποδίδει τον όρο «πόλεμος» ως «bellum» και τον όρο «στάσις» ως «seditio» (με τη δεύτερη έννοια να εξακολουθεί να υποδηλώνει την απαίτηση εφαρμογής όσο το δυνατόν αυστηρότερων περιορισμών στον τρόπο διεξαγωγής τού πολέμου).[147] Ωστόσο, αργότερα, ο αββάς ντε Σαιν-Πιερ έρχεται να διατυπώσει τον παράτολμο στόχο τής εδραίωσης μιας διαρκούς ειρήνης στο εσωτερικό τής χριστιανικής κοινότητας, με τη διευκρίνηση ότι τα ευρωπαϊκά κράτη θα είναι, τότε, σε θέση να εκμεταλλευτούν «τις ευκαιρίες να καλλιεργήσουν το στρατιωτικό πνεύμα και τις δεξιότητες» στον αγώνα τους εναντίον των «τούρκων», των «κουρσάρων τής Αφρικής» και των «ταρτάρων».[148] Μερικές δεκαετίες αργότερα, ο Φίχτε αποδοκιμάζει τον Ναπολέοντα, επειδή προκάλεσε με τους πολέμους του τη διάσπαση τής ενότητας τής «κοινής Ευρώπης», τής «μόνης αληθινής πατρίδας» των «χριστιανών ευρωπαίων»:[149] θα ήταν προτιμότερο ο γάλλος κοντοτιέρος να είχε διοχετεύσει τον επεκτατικό δυναμισμό του εκτός «τού βασιλείου τού πολιτισμού», εκεί δηλαδή όπου υπήρχε «περίσσεια βαρβάρων» που έπρεπε να συντριβούν με τη βία και τον πόλεμο, πράγμα που θα επέτρεπε και την εκτόνωση τής ζωτικότητας τής «ευρωπαϊκής νεολαίας» σε υγιή και δημιουργικά κανάλια.[150] Τέλος, στα κείμενα τού Σμιτ, η πανελλήνια κοινότητα, η respublica christiana και η «κοινή Ευρώπη» μετασχηματίζονται στη «δυτική κοινότητα», η οποία έχει πλέον ως συνδετικό ιστό το jus publicum europeum και όχι βέβαια τη «διαρκή ειρήνη»· ομοίως, ο πλατωνικός «πόλεμος» και η ερασμική έννοια τού «bellum» επανεμφανίζονται με τη μορφή τού ασύμμετρου πολέμου εξόντωσης, που σύμφωνα με τον Σμιτ θα πρέπει να αποφεύγεται πάση θυσία στο εσωτερικό και μόνον τού πολιτισμένου κόσμου, ενώ η «στάσις» ή η seditio αντιστοιχεί τώρα στον «συμμετρικό» πόλεμο-μονομαχία, ο οποίος δεν πρέπει ποτέ να μετατραπεί στο είδος εκείνο τής «εμφύλιας» πάλης όπου όλα τα χτυπήματα επιτρέπονται και που συνήθως συνοδεύεται από εκκλήσεις για σταυροφορία, προκαλώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο διχασμό στο εσωτερικό τής δυτικής-ευρωπαϊκής κοινότητας ή και των κρατών που την αποτελούν. Σύμφωνα με τον γερμανό πολιτειολόγο, η επαναστατική παράδοση, η οποία, παρασυρμένη από το πάθος τού καθολικού, αντιπαρέρχεται ή σκόπιμα καταστέλλει τις ιστορικές και γεωγραφικές ιδιαιτερότητες τού «νόμου τής γης», αμαυρώνεται από το γεγονός ότι καταργεί ή καθιστά ασαφή τη διάκριση μεταξύ πολιτισμένων και βαρβάρων με αποτέλεσμα και τη συσκότιση των ορίων μεταξύ στάσεως και πολέμου, seditio και bellum, συμμετρικού και ασύμμετρου πολέμου εξόντωσης.

Ο Σμιτ θα επικαλεστεί και τον «μεγάλο και γενναίο διανοητή τού παλαιού καθεστώτος», τον Ζοζέφ Ντε Μεστρ, που ομοίως καταδικάζει τη γαλλική επανάσταση για το ότι συνέβαλε στον εκβαρβαρισμό και εκφυλισμό τού «ιπποτικού ευρωπαϊκού πολέμου», στον οποίο «εμπλέκονταν πολεμιστές, που πολεμούσαν πρόσωπο με πρόσωπο, και ποτέ τα ίδια τα έθνη». Ο προσφιλής στον γερμανό πολιτειολόγο συγγραφέας εκθειάζει επίσης «τον πολεμικό οίστρο και την αιμοδιψία των [παλαιών] μαχητών», ενώ όπως φαίνεται θεωρεί δικαιολογημένη και την εξόντωση των ινδιάνων, «των εκφυλισμένων αυτών ανθρώπων», τους οποίους οι «Ευρωπαίοι» αρνούνταν εύλογα να αναγνωρίσουν ως «ομοίους» τους. Η θρηνολογία για την εξαφάνιση τού ιπποτικού πολέμου αφορά αποκλειστικά και μόνο το τμήμα εκείνο τού πλανήτη που καταυγάζεται από το «θείο πνεύμα»· κατά τα άλλα, όπως καθίσταται σαφές στο πλαίσιο τής «διαρκούς σφαγής» που ανήκει στο «ευρύτερο σχέδιο» τής θείας οικονομίας, υπάρχουν «ορισμένα έθνη» που ο «εξολοθρευτής άγγελος» πασχίζει με κάθε τρόπο να βυθίσει στο αίμα.[151] Το γεγονός όμως παραμένει ότι, στον θλιβερό απολογισμό που καταγράφει ο «Νόμος τής Γης» όσον αφορά την ιστορική εμφάνιση των πολέμων εξολόθρευσης, δεν υπάρχει χώρος για οποιαδήποτε κριτική εξέταση των αποικιακών πολέμων εξολόθρευσης, συμπεριλαμβανομένου και τού πολέμου που εξαπέλυσε ο Χίτλερ εναντίον των «ιθαγενών» τής Ανατολικής Ευρώπης.

Η αποβολή από τους κόλπους τής Ευρώπης συνεπάγεται και την αποβολή από τους κόλπους τού χριστιανισμού (πρόκειται ακριβώς περί αφορισμού). Δεδομένου ότι, όπως διευκρινίζει ο Σμιτ, η «διάκριση μεταξύ πολιτισμένων και μη- ή ημι-πολιτισμένων λαών» συνιστά «εκκοσμίκευση τής διάκρισης μεταξύ χριστιανικών και μη λαών»,[152] συμβαίνει συχνά ο πόλεμος εναντίον των βαρβάρων στα μέσα τού 20ού αιώνα να παίρνει κυριολεκτικά τη μορφή θρησκευτικού πολέμου· έτσι, για παράδειγμα, ο Εμίλ Μπουτρού εκφράζει την αποδοκιμασία του για το γεγονός ότι η Γερμανία «δεν έχει ακόμη πλήρως ασπαστεί τη χριστιανική διδασκαλία τής αγάπης και τής καλοκαγαθίας»,[153] ενώ, όπως ήδη αναφέρθηκε, ο Τσέρτσιλ καλεί σε αγώνα εναντίον των γερμανών (ή των ούνων), τους οποίους αποκαλεί «βάρβαρους ειδωλολάτρες».

Στο έργο τού Σμιτ, η καταδίκη τής επαναστατικής παράδοσης, η οποία σύμφωνα πάντα με τον γερμανό νομικό κατάργησε τη διαφορά ή τη διάκριση μεταξύ πολιτισμού και βαρβαρότητας, πηγαίνει χέρι-χέρι με την καταδίκη των αποικιακών επαναστάσεων: η φιγούρα τού παρτιζάνου, που εμπνέεται από τον μαρξισμό και συμμετέχει ενεργά στον απελευθερωτικό, αντιαποικιακό αγώνα, ευθύνεται, ούτε λίγο ούτε πολύ, «για την κατάρρευση τού παλιού ευρωκεντρικού κόσμου, που ο Ναπολέων θέλησε να διασώσει και τον οποίο το Συνέδριο τής Βιέννης ήλπιζε να αποκαταστήσει»,[154] ενώ άμεση συνέπεια τής κατάρρευσης αυτής είναι και ο μαρασμός τού «jus publicum europeum, ενός, δηλαδή, καθαρά ευρωκεντρικού διεθνούς δικαίου».[155]

---

[i] «There are less than seventy million malignant Huns – some of whom are curable and others killable – many of whom are already engaged in holding down Austrians, Czechs, Poles, French, and the many other ancient races they now bully and pillage.»
[ii] Αναφέρεται στους Κοζάκους που το 1944 εγκαταστάθηκαν στην Καρνία, στη βορειοδυτική Ιταλία.
[iii] Άρνηση τής ανθρώπινης ιδιότητας.
[iv] πβ. G.Roberts, Stalin’s Wars, σελ. 116.
[v] [Since the revolution of 1688 we have expended more than fifteen hundred millions of money upon wars, not one of which has been upon our own shores, or in defence of our hearths and homes. […] [Τ]his pugnacious propensity has been invariably recognised by those who have studied our national character.]
[vi] «Πολεμική Επιτροπή Ανθρώπινου Δυναμικού».
[vii] «We have got to be tough with Germany and I mean the German people not just the Nazis. We either have to castrate the German people or you have got to treat them in such a manner so they can’t just go on reproducing people who want to continue the way they have in the past» [Η συγκεκριμένη δήλωση φέρεται να έγινε στον Μοργκεντάου].
[viii] «In the last war against the barbarous Huns we were your comrades […]. It is all one man [who …] has arrayed the trustees and inheritors of ancient Rome upon the side of the ferocious pagan barbarians».
[ix] «Why by interweaving our destiny with that of any part of Europe, entangle our peace and prosperity in the toils of European ambition, rivalry, interest, humor or caprice?» [17/09/1796]
[x] «[W]hile in Europe, wars or commotions seem to agitate almost every nation, peace and tranquillity prevail among us, except on some parts of our western frontiers, where the Indians have been troublesome, to reclaim or chastise whom proper measures are now pursuing». [28/07/1791]
[xi] «There has been growing up in Europe […] an interlacing of alliances and understandings, a complex web of intrigue and spying, that presently was sure to entangle the whole of the family of mankind on that side of the water in its meshes».

---

33. Weber, 1988, σελ. 354.
34. Weber, 1971, σελ. 495 & 585; Weber, 1988, σελ. 44.
35. Mommsen, 1974, σελ. 92-93.
36. Για τον Βέμπερ και τον ιμπεριαλισμό, δες Losurdo, 1993, σελ. 176-180.
37. Weber, 1971, σελ. 492.
38. Στο Mommsen, 1993, σελ. 711.
40. Weber, 1971, σελ. 492.
41. Weber, 1988, σελ. 356.
42. Weber, 1971, σελ. 494.
43. Schmitt, 1988, σελ. 238; Schmitt, 1985a, σελ. 382 και επ.
44. Schmitt, 1991a, σελ. 423.
45. Churchill, 1974, σελ. 6384 (ομιλία τής 27ης Απριλίου 1941)· πβ. Nolte, 1987a, σελ. 503.
46. Canfora, 1992, σελ. 96.
47. Hillgruber, 1991, σελ. 439.
48. Hoffmann, 1995, σελ. 18-64.
49. Hillgruber, 1990, σελ. 45; πβ. επίσης Hoffmann, 1995.
50. Rigoni Stern, 1996.
51. Gilbert, 1994.
52. Fischer, 1965, σελ. 33.
53. Ibid., σελ. 139.
54. Ibid., σελ. 743.
55. Hillgruber, 1990, σελ. 78, σημ. 9.
56. Zayas, 1984, σελ. 287-289.
57. Mayer, 1990, σελ. 436.
58. Duffy, 1991, σελ. 273-275.
59. Hillgruber, 1990, σελ. 71.
60. Ibid., σελ. 53.
61. Ibid., σελ. 63.
62. Στο Schmidt-Stein, 1993, σελ. 29.
63. Lipstadt, 1993, σελ. 7.
64. Lénine, 1958, τομ. XXVII, σελ. 191 & 102 [πβ. «Report On Ratification Of The Peace Treaty March 14» & «The Junius Pamphlet»
65. Στο Tucker, 1990, σελ. 258.
66. Hitler, 1939, σελ. 154.
67. Staline, 1972, σελ. 50 [«Order of the Day»]. Είναι αστήρικτη η θέση ότι «στη διάρκεια τού Β΄ ΠΠ» ο Στάλιν δήλωσε ότι «ο γερμανικός λαός στο σύνολό του είναι εχθρός τού σοσιαλισμού και των σοβιετικών λαών»: πβ. Rosdolsky, 1964, σελ. 149, υποσ. 11.
68. Staline, 1972, σελ. 28-29 & 137 [«Ομιλία τού Στάλιν στην πανηγυρική συνεδρίαση για την επέτειο τού Μεγάλου Οχτώβρη, το 1941»]. Χωρίς να παραθέτει κανένα στοιχείο που να τεκμηριώνει τον ισχυρισμό του, ο Φυρέ δηλώνει ότι «ήδη από την αρχή τής εμφάνισης τού χιτλερισμού, ο Στάλιν δεν έδειξε την παραμικρή συμπάθεια προς τους Εβραίους.» (Furet, 1995, σελ. 621-622). Στην πραγματικότητα, αναφορικά με την υπό εξέταση περίοδο, η καταδίκη τού αντισημιτισμού παίζει σημαντικό ρόλο όχι μόνο στην εν γένει στη διαμόρφωση των θέσεων των σοβιετικών ηγετών, αλλά και ειδικά σε σχέση με την τραγωδία τού Κατίν, όπου οι πολωνοί αξιωματικοί εκτελέστηκαν ως «αντισημίτες». Τυφλωμένος ίσως από το αντικομμουνιστικό του μένος, ο αναθεωρητής ιστορικός φαίνεται να συγχέει ανεπίτρεπτα τις διαφορετικές φάσεις από τις οποίες διήλθαν οι σχέσεις μεταξύ τής Σοβιετικής Ένωσης και τού εβραϊκού κόσμου. Κατά το τέλος τού πολέμου, η ΕΣΣΔ έχαιρε ιδιαίτερα μεγάλης εκτίμησης μεταξύ των «σιωνιστών σε ολόκληρο τον κόσμο», σε σημείο που αυτοί οι τελευταίοι να «ενθουσιάζονται με κάθε τι ρωσικό»· πρόκειται για διαπίστωση τής Χ. Άρεντ, η οποία, ακόμα και τον Μάιο τού 1948, εξέφραζε τη δυσαρέσκειά της για τον προσοβιετικό προσανατολισμό τού σιωνιστικού κινήματος που, ελαφρά τη καρδία, στηλίτευε τον «αντισημιτισμό» τής Μεγάλης Βρετανίας και καταδίκαζε τις ΗΠΑ ως «ιμπεριαλιστική δύναμη».
69. Staline, 1972, σελ. 192.
70. Deutscher, 1969, σε. 755· Boffa, 1979, τόμ.11, σελ. 273-274.
71. Losurdo, 1987b, σελ. 101-102.
72. Lénine, 1958, τόμ. XXXI, σελ. 222· τόμ. XXIV, σελ. 422-23. [«Εισήγηση για τη διεθνή κατάσταση και τα βασικά καθήκοντα τής κομμουνιστικής διεθνούς»]
73. Στο Millis, 1989, σελ. 27.
74. Στο Pick, 1994, σελ. 33.
75. Schumpeter, 1974, σελ. 76 & 79-80.
76. Fischer, 1965.
77. Habermas, 1987, σελ. 164.
78. Markusen-Kopf, 1995, σελ. 170· La Forte-Marcello, 1993.
79. Fussell, 1991, σελ. 177-178 & 152-153.
80. Markusen-Kopf, 1995, σελ. 191 & 165.
81. Fussell, 1991, σελ. 155.
82. Stannard, 1992, σελ. 252.
83. Ibid., σελ. 252.
84. Fussell, 1991, σελ. 152-153.
85. Στο Thomas, 1988, σελ. 891 & 585.
86. Friedman-Lebard, 1991, σελ. 95.
87. Markusen-Kopf, 1995, σελ. 190.
88. Ibid., σελ. 165, 173 & 178.
89. Alperovitz, 1995, σελ. 563-564.
90. Morgenstern, 1991, σελ. 101.
91. Harris, 1994.
92. Fussell, 1991, σελ. 177-178 & 152-153· Stannard, 1992, σελ. 252.
93. Losurdo, 1992, σελ. 347-348.
94. Gabriel, 1986, σελ. 394-399.
95. Harbutt, 1986, σελ. 28.
96. Ambrose, 1992, σελ. 31.
97. Bischof-Ambrose, 1992, σελ. 25.
98. Eisenhower, 1948, σελ. 470.
99. Ibid., σελ. 287.
100. Ambrose, 1992, σελ. 33 (η έμφαση δική μου).
101. Bacque, 1993, σελ. 35-36.
102. Ibid., σελ. 21.
103. Bischof-Ambrose, 1992, σελ. 12.
104. Ambrose, 1992, σελ. 33-34.
105. Σύμφωνα με τη σαφώς προκλητική δήλωση τού τότε υπουργού πολέμου Χ.Λ. Στίμσον· πβ. Stimson-Bundy, 1971, σελ. 571-579.
106. Bacque, 1993, σελ. 27.
107. Canedy, 1990, σελ. 10-11.
108. Bacque, 1993, σελ. 21.
109. Croce, 1950, σελ. 75 & 64.
110. Croce, 1993, σελ. 157-158.
111. Breitman, 1993, σελ. 184 & 199-200.
112. Veale, 1979, σελ. 18-19· Irving, 1992, σελ. 44 και επ.
113. Schmid, 1974, σελ. 322.
114. Johnson, 1989, σελ. 470.
115. Ambrose, 1991, σελ. 35.
116. The New York Times Book Review, 1991, σελ. 26-27· πβ. επίσης Adams, 1995, σελ. 217. Η έλλειψη αυτοκριτικού στοχασμού όσον αφορά το φαινόμενο τής φυλετικοποίησης τού εχθρού εξηγεί την επανειλημμένη παρουσίαση ιστορικών αναλύσεων στο πλαίσιο των οποίων εξακολουθεί να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο η τάση ενοχοποίησης ενός ολόκληρου λαού. Ως παράδειγμα μπορεί να αναφερθεί η περίπτωση ενός δημοφιλούς αμερικανού ιστορικού, ο οποίος ορίζει τον αντισημιτισμό και, πιο συγκεκριμένο, τον «δολοφονικό αντισημιτισμό» ως «γενικό χαρακτηριστικό γνώρισμα τού γερμανικού λαού». Με την απάλειψη από τον ιστορικό πίνακα των δεδομένων που αφορούν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, τη μαζική αποδημία προς αποφυγή των διώξεων και τον ανήλεη προληπτικό εμφύλιο πόλεμο που εξαπέλυσε ο ναζισμός με σκοπό, μεταξύ άλλων, την αποφυγή τής επανάληψης τής επανάστασης τού Νοέμβρη, η πρόθεση παρουσίασης ενός αδυσώπητου κατηγορητηρίου τείνει να μετατραπεί στο αντίθετό της: ο Χίτλερ εμφανίζεται να πρωταγωνιστεί σε μια «ειρηνική επανάσταση στην οποία συμμετέχει οικειοθελώς ο γερμανικός λαός» (στην πραγματικότητα, πρόκειται για ένα επίμονο μοτίβο τής προπαγάνδας τού Τρίτου Ράιχ, που, κατά παράδοξο τρόπο, αναπαράγεται άκριτα στο εν λόγω βιβλίο). Ο αμερικανός ιστορικός υπογραμμίζει με κάθε ευκαιρία το γεγονός τής ύπαρξης μαζικής συναίνεσης στη Γερμανία όσον αφορά τις αντιεβραϊκές διώξεις που αποκορυφώθηκαν με την «τελική λύση». Όμως, τότε, εύλογα θα αναρωτιόταν κανείς τι είδους και ποιας έκτασης ήταν η συναίνεση που εκφράστηκε στις ΗΠΑ σε σχέση με τους εγκλεισμούς σε στρατόπεδα συγκέντρωσης πολιτών ιαπωνικής καταγωγής, τη ρίψη ατομικών βομβών στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι, καθώς και για τις προτάσεις συστηματικών εκκαθαρίσεων ή ολικής εξόντωσης σε βάρος τού «κίτρινου» εχθρού. Οπωσδήποτε η απλή πρόθεση διαφέρει ουσιαστικά από την αποπεράτωση τού εγκλήματος τής γενοκτονίας. Ωστόσο, εν τη απουσία οποιασδήποτε συγκριτικής ανάλυσης, η στάση αδιαλλαξίας τού αμερικανού ιστορικού όχι μόνο στερείται αξίας από τη σκοπιά τής ιστοριογραφίας, αλλά ακόμη και αν αντιμετωπιστεί με όρους ατομικής αγανάκτησης, αποδεικνύεται τελικά ανειλικρινής και αναξιόπιστη (πβ. Goldhagen, 1996, σελ. 454-456, 49 και επ. και σποράδην).
117. Churchill, 1965, σελ. 687-689 (ραδιοφωνικό μήνυμα στις 23/12/1940).
118. Bischof-Ambrose, 1992, σελ. 17.
119. Schmitt, 1991a, σελ. 381.
120. Washington, 1988, σελ. 525.
121. Ibid., σελ. 555.
122. Στο Commager, 1963, τόμ. 1, σελ. 208-209.
123. Στο Gabriel, 1986, σελ. 388.
124. Στο Schmitt, 1991a, σελ. 348.
125. Στο Commager, 1963, τόμ. II, σελ. 414.
126. Roosevelt, 1951, τόμ. 11, σελ. 377 & 620· Roosevelt, 1901, σελ. 251 & 275.
127. Στο Charmley, 1993, σελ. 424.
128. MacDougall, 1982, σελ. 120 & 98.
129. Στο Kissinger, 1994, σελ. 186.
130. Gosset, 1965, σελ. 341.
131. Ernst Haeckel, όπως παρατίθεται στο Buchner-Baumgart, 1976, τόμ. VII, σελ. 417.
132. Fattorini, 1991, σελ. 47-50.
133. Stoddard, 1925, σελ. 7-8 & 153· αναφορά στην κολακευτική αξιολόγηση εκ μέρους τού προέδρου Χάρντινγκ γίνεται στην αρχή τής γαλλικής μετάφρασης· για την εκτίμηση που έτρεφε ο Χούβερ προς το πρόσωπο τού Στόνταρντ, πβ. Kühl, 1994, σελ. 61.
134. Ibid., σελ. 7-8, 159, 173 & 193-195.
135. Spengler, 1933, σελ. 150.
136. Kilzer, 1994, σελ. 122-123.
137. Alfred Rosenberg, 1937, σελ. 81-82.
138. Hitler, 1952, τόμ. 1, σελ. 92 και τόμ. 11, σελ. 325 (συνομιλίες που έλαβαν χώρα στις 26-27 Οκτωβρίου 1941 και στις 6 Σεπτεμβρίου 1942).
139. Hitler, 1989 [1952], σελ. 69, 237 & 449 (συνομιλίες στις 9-10 Σεπτεμβρίου 1941 και στις 23 Απριλίου και 21 Ιουλίου 1942).
140. Breitmann, 1993, σελ. 9.
141. Grimsley, 1995, σελ. 18.
142. Du Bois, 1992, σελ. 113-114.
143. Slotkin, 1994, σελ. 304 & 322.
144. Kilzer, 1994, σελ. 53 & 185.
145. Πολιτεία, V, 469 c – 471 b.
146. De officiis, I, 35-38, et III, 99.
147. Érasme, 1992, σελ. 912 και επ.
148. Σύμφωνα, τουλάχιστον, με τη συνθετική παρουσίαση τής μελέτης του με τίτλο «Projet pour rendre la paix perpétuelle en Europe» από τον Ρουσό (Rousseau, 1959, τόμ. III, σελ. 585-586).
149. Fichte, 1971, vol. VII, σελ. 204-205.
150. Ibid., τόμ. XI, σελ. 426.
151. Maistre, 1984, τόμ. IV, σελ. 83 και τόμ V, σελ. 18-28· Schmitt, 1981, σελ. 41.
152. Schmitt, 1988, σελ. 163.
153. Boutroux, 1926, σελ. 234.
154. Schmitt, 1981, σελ. 41.
155. Schmitt, 1991a, σελ. 29.

---

Βιβλιογραφία

Adams, Michael C. C., 1995: Retelling the Tale: Wars in Common Memory, in Gabor S. Boritt éd., War Comes Again. Comparative Vistas on the Civil War and World War II, avec une introduction de David Eisenhower, New York-Oxford, Oxford University Press.
Ambrose, Stephen E., 1991: «Ike and the Disappearing Atrocities», The New York Times Book Review, 24 février.
—, 1992: «Eisenhower and the Germans», in Günther Bischof-Stephen E. Ambrose éd., Eisenhower and the German POW’s. Facts against Falsehood, Baton Rouge-Londres, Louisiana State University Press.
Alperovitz, Gar, 1995: The Decision to Use the Atomic Bomb and the Architecture of an American Myth, New York, Knopf.
Bacque, James, 1993: Other Losses (1989), New York, Saint Martin’s Press, 1991.
Bischof G.-Ambrose, Stephen E., 1992: Introduction à G. Bischof-Stephen E. Ambrose (éd.), Eisenhower and the German POWs [cf. Ambrose, 1992].
Boffa, Giuseppe, 1979: Storia dell’Unione Sovietica, Milan, Mondadori.
Boutroux, Émile, 1926: Études d’histoire de la philosophie allemande, Paris, Vrin.
Breitman, Richard D., 1993: The Architect of Genocide (1991), New York, Knopf.
Canedy, Suzan, 1990: America’s Nazis. A Democratic Dilemma, Markgraf, Menlo Park.
Canfora, Luciano, 1992: Marx vive a Calcutta, Bari, Dedalo.
Charmley, John, 1993: Churchill. The End of Glory, Londres-Sydney-Auckland, Hodder & Staughton.
Churchill, Winston, 1965: Great Destiny, anthologie éditée par F. W. Heath (1962), Putnam’s Sons, New York.
—, 1974: His Complete Speeches 1897-1963, vol. VI, New York-Londres, Chelsea House.
Commager, Henry S. (éd.), 1963: Documents of American History (7 éd.) New York, Appelton-Century-Crofts.
Croce, Benedetto, 1950: L ‘Italia dal 1914 al 1918. Pagine sulla guerra, Bari, Laterza.
—, 1993: Scritti e discorsi politici (1943-1947), A. Carella éd., vol. I (vol. VII, I de l’édition nationale), Naples, Bibliopolis.
Deutscher, Isaac, 1969: Stalin. A Political Biography (1965); trad. fr. Jean-Pierre Herbert, Staline, Paris, Gallimard, 1953.
Du Bois, William E. B., 1992: Black Reconstruction in America, 1860-1880 (1935), D. L. Lewis éd., New York, Atheneum.
Duffy, Christopher, 1991: Red Storm in the Reich. The Soviet March on Germany, 1945, New York, Atheneum.
Eisenhower, Dwight D., 1948: Crusade in Europe (1948), New York, Doubleday; trad. fr. Paule de Beaumont, Mémoires sur la Deuxième Guerre mondiale, Paris, Robert Laffont, 1949.
Breitman, Richard D., 1993: The Architect of Genocide (1991), New York, Knopf.
Buchner, Rudolf et Baumgart, Winfried (éd.), 1976: Quellen zum politischen Denken der Deutschen im 19. und 20. Jahrhundert. Freiherr vom Stein-Gedächtnisausgabe, Darmstadt, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1976 sqq.
Érasme, 1992: Querela pacis (1517); trad. fr. J.-C. Margolin, in Érasme, Paris, Robert Laffont.
Fattorini, Emma, 1991: Il colpo di grazia sessuale. La violenza delle truppe nere in Renania negli anni venti, in A. Bravo (éd.), Donne e uomini nelle guerre mondiali, Rome-Baril Laterza.
Fichte, Johann G., 1971: Werke, I. H. Fichte (éd.), Berlin, De Gruyter.
Fischer, Fritz, 1965: Griff nach der Weltmacht (1961); trad. fr. Geneviève Migeon et Henri Thies, Les Buts de l’ Allemagne impériale, Trévise, Paris, 1970.
Friedman, George et Lebard, Meredith, 1991: The Coming War with Japan, New York, Saint Martin’s Press.
Furet, François, 1995: Le Passé d’une illusion. Essai sur l’idée communiste au XXe siècle, Paris, le Livre de Poche, Robert Laffont.
Fussell, Paul, 1991: Wartime (1989), Oxford, Oxford University Press; tract. fr. Paul Chemla, À la guerre, Paris, Seuil, 1992.
Gabriel, Ralph H. 1986: The Course of American Democratic Thought, Greenwood Press (3e éd.), New York-Westport-Londres.
Gilbert, Martin, 1994: The First World War. A Complete History, New York, Henry Holt and Company.
Goldhagen, Daniel J., 1996: Hitler’s Willing Executioners. Ordinary Germans and the Holocaust, Londres, Little Brown and Company; tract. fr. Pierre Martin, Les Bourreaux volontaires de Hitler. Les Allemands ordinaires et l’Holocauste, Paris, Seuil, 1998.
Gosset, Thomas F., 1965: Race. The History of an Idea in America, New York, Schocken Books.
Grimsley, Mark, 1995: The Hard Hand of War. Union Military Policy Toward Southern Civilians 1861-1865, Cambridge, Cambridge University Press.
Habermas, Jürgen, 1987: Nachspiel (1987); trad. it. de G. E. Rusconi, Germania: un passato the non passa, Turin, Einaudi.
Harbutt, Fraser J., 1986: The Iron Curtain. Churchill, America and the Origin of the Cold War, New York-Oxford, Oxford University Press.
Harris, Sheldon H., 1994: Factories of Death. Japanese Biological Warfare and the American Cover Up, Londres-New York, Routledge.
Hillgruber, Andreas, 1990: Zweierlei Untergang. Die Zerschlagung des Deutschen Reich und das Ende des europäischen Judentums (1986), Berlin, Siedler, 1986.
—, 1991: Die Zerstörung Europas. Beiträge zur Weltkriegsepoche 1914 bis 1945 (1988), Berlin, Propyläen, 1988.
Hitler, Adolf, 1939: Mein Kampf (1925-1927), Zentral Verlag der NSDAP, Munich.
—, 1952: Tischgespräche, H. Picker, Ullstein, Francfort-sur-le-Main-Berlin; trad. fr. Françoise Genoud, Libres propos sur la guerre et la paix (conversations de table recueillis par Martin Bormann), Paris, Flammarion.
Hoffmann, Joachim, 1995: Stalins Vernichtungskrieg, 1941-1945, Verlag für Wehrwissenschaften, Munich; trad. fr. Erik Strasser, La Guerre d’ extermination de Staline, 1941-1945, Saint-Genis-Laval, Akribeia, 2003.
Irving, David, 1992: The Destruction of Dresden (1963); trad. fr. Jean-Daniel Katz, La Destruction de Dresde, Paris, Robert Laffont, 1964.
Johnson, Paul, 1989: A History of the Modern World from 1917 to the 1980s (1983); trad. fr. Philippe Delranc et Philippe Vitrac, Une histoire du monde moderne, Paris, Robert Laffont, 1985.
Kilzer, Louis C., 1994: Churchill’s Deception. The Dark Secret that Destroyed Nazi Germany, New York, Simon & Schuster.
Kissinger, Henry, 1994: Diplomacy, New York, Simon & Schuster; trad. fr. Marie-France de Paloméra, Diplomatie, Paris, Fayard, 1996.
Kühl, Stefan, 1994: The Nazi Connection. Eugenics, American Racism and German National Socialism, New York-Oxford, Oxford University Press.
LaForte, Robert S. et Marcello, Ronald E., 1993: Building the Death Railway. The Ordeal of American POWs in Burma, 1942-1945, Wilmington, SR Books.
Lénine, Vladimir I., 1958: Œeuvres complètes, Éditions sociales, Paris, et Éditions en langues étrangères, Moscou, 1958 sq.
Lipstadt, Deborah E., 1993: Denying the Holocaust. The Growing Assault on Truth and Memory, New York-Toronto, The Free Press-Macmillan.
Losurdo, Domenico, 1987b: La catastrofe della Germania e l’immagine di Hegel, Guerini, Milano; trad. fr. Charles Alunni, Hegel et la catastrophe allemande, Paris, Albin Michel, 1994.
—¸ 1992: Hegel e la libertà dei moderni, Editori Riuniti, Rome.
—¸ 1993: Democrazia o bonapartismo. Trionfo e decadenza del suffragio universale, Bollati Boringhieri, Turin; trad. fr. Jean-Michel Goux, Démocratie ou bonapartisme, Paris, Le Temps des cerises, 2003.
MacDougall, Hugh A., 1982: Racial Myth in English History. Trojans, Teutons and Anglo-Saxons, Montréal-Londres, Harvest-University Press of New England.
Maistre, Joseph de, 1984: Œuvres complètes, Lyon 1884, réimpression anastatique, Hildesheim-Zürich-New York, Olms.
Markusen, Eric et Kopf, David, 1995: The Holocaust and Strategic Bombing. Genocide and Total War in the Twentieth Century, Boulder-San Francisco-Oxford, Westview Press.
Mayer, Arno J., 1990: Why Did the Heavens not Darken?, New York, Pantheon Books, 1988.
Millis, Walter, 1989: The Martial Spirit (1931), Chicago, Elephant Paperbacks.
Mommsen, Wolfgang J., 1974: Max Weber. Gesellschaft, Politik and Geschichte, Francfort-sur-le-Main, Suhrkamp.
—, 1993: Max Weber and die deutsche Politik, 1890-1920 (2e éd., 1974); trad. fr. Jean Amsler, Jean-Rodolphe Amsler, Delphine Bechtel et al., Max Weber et la politique allemande, Paris, PUE, 1985.
Morgenstern, George, 1991: Pearl Harbor. The Story of the Secret War (1947), Newport, Institute for Historical Review.
Pick, Daniel, 1994: War Machine. The Rationalization of Slaughter in the Modern Age (1993).
Rigoni, Stern, 1996: Introduction à Leonardo Zanier, Carnia, Kosakenland, Kazackajia Zemlja, Udine, Mittelcultura.
Roosevelt, Theodore, 1901: The Strenuous Life. Essays and Adresses, New York, The Century.
—, 1951: The Letters, E. E. Morison, J. M. Blum, J. J. Buckley (éd.), Cambridge (Mass.), Harvard University Press, 1951 sqq.
Rosdolsky, Roman, 1964: «Friedrich Engels und das Problem der «geschichtslosen Völker»», in Archiv für Sozialgeschichte, Bd IV.
Rosenberg, Alfred, 1937: Der Mythus des XX. Jahrhunderts (1930), Munich, Hoheneichen; trad. fr. Adler von Scholle, Le Mythe du XXe siècle, Paris, Deterna, 1999.
Rousseau, Jean-Jacques, 1959: Œuvres complètes, B. Gagnebin et P. Raymond (éd.), Paris, Gallimard, 1959 sqq.
Schmid, Alex P., 1974: Churchills privater Krieg. Intervention und Konterrevolution im russischen Bürgerkrieg, November 1918-März 1920, Zürich, Atlantis.
Schmidt, Martin et Stein, Dieter, 1993: Im Gespräch mit Ernst Nolte, Postdam, Junge Freiheit.
Schmitt, Carl, 1985a: Verfassungsrechtliche Aufsätze (1958), 3e éd., Berlin, Dunker & Humblot.
— 1981: Theorie der Partisanen (1963); trad. fr. Marie-Louise Steinhauser, Théorie du partisan, Paris, Flammarion, 1992.
— 1988: Positionen und Begriffe im Kampf mit Weimar-Genf-Versailles 1932-1939 (1940), Berlin, Duncker & Humblot.
—, 1991a: Der Nomos der Erde im Völkerrecht des Jus Publicum Europeum (1950); trad. fr. Lilyane Deroche-Gurcel, Le Nomos de la terre, Paris, PUE, 2001.
Schumpeter, Joseph, A. 1974: Zur Soziologie der Imperialismen (1919; 1953); trad. fr. Suzanne de Segonzac, Impérialisme et classes sociales, Paris, Flammarion, 1984.
Slotkin, Richard, 1994: The Fatal Environment. The Myth of the Frontierin the Age of Industrialization 1800-1890 (1985), NewYork, Harper Perennial.
Spengler, Oswald, 1933: Jahre der Entscheidung, Beck, Munich, trad. fr. Raïa Hadekel-Bogdanovitch, 1933: année décisive, Paris, Copernic, 1980.
Staline, Joseph W., 1972: Über den grossen Vaterländischen Krieg der Sowietunion, Francfort­-sur-le-Main, Roter Druckstock.
— 1995: Letters to Molotov, L. T Lih, O. V Naumov et O. V Khlevniuk éd., préface de R. C. Tucker, New Haven-Londres, Yale University Press.
Stannard, David E., 1992: American Holocaust. The Conquest of the New World, Oxford, Oxford University Press.
Stimson, Henry L. et Bundy, Mc George, 1971: On Active Service in Peace and War, New York, Octagon Books.
Stoddard, Lothrop, 1925: The Rising Tide of Color Against White-World-Supremacy (1920); trad. fr. A. Doysié, Le Flot montant des peuples de couleur contre la suprématie mondiale des Blancs, Paris, Payot, 1925.
Thomas, Hugh, 1988: Armed Truce. The Beginnings of the Cold War 1945-1946 (1986), Londres, Sceptre.
Tucker, Robert C., 1990: Stalin in Power. The Revolution from Above, 1928-1941, New York-Londres, Norton.
Veale, Frederick J. P., 1979: Advance to Barbarism. The Develoment of Total Warfare (1948), Newport, Institute for Historical Review.
Washington, George, 1988: A Collection, W.B. Allen éd., Indianapolis, Liberty Classics.
Weber, Max, 1971: Gesammelte politische Schriften (1958), J. Winckelmann éd., 3e éd., Tübingen, Mohr (Siebeck).
— 1988. Zur Politik im Weltkrieg. Schriften und Reden 1914-1918, W J. Mommsen éd., en collaboration avec G. Hübinger, Tübingen, Mohr.
Zayas, Alfred M. de (éd.), 1984: Die Wehrmachtuntersuchungstelle. Deutsche Ermittlungen über allierte Völkerrechtsverletzungen im zweiten Weltkrieg, édité par A. M. de Zayas avec la collaboration de Walter Rabus, 4e éd., Munich, Universitas.

 

«Η Κυβερνώσα Αριστερά αγρυπνεί»—A.Badiou

Η Αριστερά: Προαγωγή τής συνένοχης ανικανότητας στο επίπεδο τής Ιδέας
(Sarkozy pire que prévu. Les autres : prévoir le pire, σελ. 67-83 [pdf])

Αυτό που αποκαλείται «αριστερά» είναι η σφίγγα τής κοινοβουλευτικής πολιτικής.

Με ποιο τρόπο το ναυάγιο τής κοινοβουλευτικής πολιτικής που εδράζεται στην έννοια τής «αριστεράς» μπόρεσε να επιβιώσει τής μονότονης υποκειμενικής καταστροφής που ανέκαθεν συνόδευε την άνοδό της στην εξουσία; Πώς γίνεται ένα τεράστιο ρεύμα ψηφοφόρων να της χορηγεί κάθε φορά άφεση αμαρτιών για τις αλλεπάλληλες και σοβαρότατες αθετήσεις των υποσχέσεών της, για την προσφορά διακεκριμένων υπηρεσιών και εκδουλεύσεων στην άκρα δεξιά, τον υποτιθέμενο «εχθρό» της, για την άνευ όρων συνθηκολόγησή της άμα τη διαπιστώσει μιας κάπως έντονης απροθυμίας εκ μέρους των αντιδραστικών αστών, για τον συνεχή ενδοτισμό της απέναντι στις υποτιθέμενες «αναπόδραστες αναγκαιότητες» τής φιλελεύθερης οικονομίας, για τη σθεναρή αποδοκιμασία και καταστολή κάθε μαζικής λαϊκής κινητοποίησης, για τις αλλεπάλληλες και συνεχιζόμενες αποκηρύξεις — στο όνομα μάλιστα τής «νεωτερικότητας» — τής ιδεολογίας που υποτίθεται ότι ενστερνίζεται και προωθεί, για την εγγενή της τάση προς κάθε είδους διαφθορά, για την πειθήνια συμμόρφωσή της στον τομέα τής εξωτερικής πολιτικής προς τις υποδείξεις τού κάθε φορά κυρίαρχου ιμπεριαλισμού, για την αναβίωση εκ μέρους της ξεπερασμένων και αντιδραστικών αντιλήψεων, για την ομολογημένη και ολοκληρωτική της αδυναμία μείωσης τής ανεργίας και ανάσχεσης τής αποβιομηχανοποίησης, για τα αναρίθμητα λεκτικά της ατοπήματα που αποπνέουν μεταποικιακό ρατσισμό και παράφορη ισλαμοφοβία, για τη δρομολόγηση τής διπλής μάστιγας τής χρηµατοοικονοµικής απελευθέρωσης και τής αντιπαλότητας τού κράτους τόσο προς τη λαϊκή νεολαία όσο και προς τους αλλοδαπούς εργάτες; Αν εξαιρέσουμε την κατάργηση τής θανατικής ποινής που παντού στην Ευρώπη υιοθετήθηκε ήδη προ αιώνος από μουχλιασμένους χριστιανοδημοκράτες και μεταμελημένους «σοσιαλιστές», θα μπορούσε κανείς να αναφέρει ένα μόνο προοδευτικό μέτρο που η αριστερά δεσμεύτηκε να υλοποιήσει στο μέλλον, χωρίς να κάνει στροφή 180 μοιρών, τρέμοντας από φόβο και πικρά μετανιωμένη, όταν ήρθε η (σπάνια) στιγμή τής απόφασης; Πώς ανεχόμαστε να βλέπουμε σοσιαλιστικές κυβερνήσεις, σε μια στιγμή αλλοφροσύνης, να εθνικοποιούν τις τράπεζες και να αποφασίζουν τη μαζική νομιμοποίηση των λαθρομεταναστών και, αφού περάσουν κάποια τέρμινα και έρθουν στα συγκαλά τους, να δρομολογούν μια ατέλειωτη σειρά διωκτικών νόμων κατά των αλλοδαπών και να ιδιωτικοποιούν τα πάντα άρον-άρον; Και σαν να μην έφταναν αυτά, θα πρέπει, ανά πενταετία να σκύβουμε, μέσα στο εκλογικό παραβάν, με ευλάβεια το κεφάλι μπροστά σε τέτοιους ανθρώπους;

Το γιατί εκατομμύρια άνθρωποι συνεχίζουν να το κάνουν είναι το αίνιγμα που θέτει η σαρακιασμένη σφίγγα[1] τής «δημοκρατίας» μας. Ας μου επιτραπεί να της απαντήσω με τη σειρά μου στην ίδια μυθολογική γλώσσα, χρησιμοποιώντας την προσωπική μου εκδοχή τής περίφημης πλατωνικής αλληγορίας τού σπηλαίου, που παρουσίασα στο βιβλίο μου με τίτλο «Η Πολιτεία τού Πλάτωνα» και την οποία θα εμπλουτίσω στη συνέχεια για τις ανάγκες και τους σκοπούς τού παρόντος βιβλίου.

Ας κάνουμε την παραδοχή ότι ο κόσμος στον οποίο ανήκουμε μάς κρατάει έγκλειστους στη φυλακή των φαινομένων μιας αδυσώπητης αναγκαιότητας — που όμως στην πραγματικότητα δεν είναι και αυτή παρά ένα ακόμα φαινόμενο, μια ιδιαίτερη μεθόδευση ανάμεσα σε όλες τις άλλες — με άλλα λόγια, στη φυλακή τής καπιταλιστικής παραγωγής και τής ελεύθερης αγοράς, ως αναγκαστικό θέαμα και ως αναπόδραστο προορισμό μας. Για να μην πολυλογούμε, ας υποθέσουμε ότι βρισκόμαστε πράγματι στη σπηλιά τού Πλάτωνα, στον τυραννικό κόσμο ενός κοινωνικού παιχνιδιού, που ενεργοποιείται και τίθεται σε κίνηση από την φαντασμαγορία των εμπορευμάτων πάνω στη βάση τής ιδιωτικής ιδιοκτησίας και τής συγκέντρωσης τού χρηματιστικού κεφαλαίου, σε έναν τόπο όπου μας απαγορεύεται να δούμε ότι κάθε τι που θεωρείται απαραβίαστο δεν είναι παρά απάτη και ότι η πολιτική αλήθεια προϋποθέτει την καταστροφή τής σαθρής αίγλης τού κόσμου όπου ζούμε, αφού όμως πρώτα θα έχουμε ορθώσει απέναντί του τη δύναμη μιας αληθινής Ιδέας όπως, για παράδειγμα, αυτής τού κομμουνισμού. Ας υποθέσουμε, λοιπόν, ότι τα πράγματα που συνιστούν τον κόσμο μας μπορούν να περιγραφούν ως εξής:

 

«Προδοσία και το πάθος τής καθολικότητας»— D. Losurdo

Ο Στάλιν, οι διαψεύσεις τού επαναστατικού μηχανισμού και
ο μύθος τής προδομένης επανάστασης— D. Losurdo
Μετάφραση: Δώρα Μόσχου
(Ο Domenico Losurdo είναι καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο τού Urbino και
πρόεδρος τής Διεθνούς Εταιρίας Hegel-Μαrx για τη Διαλεκτική Σκέψη.)

[Το κείμενο αντιστοιχεί — περικεκοµµένο κατά το ήµισυ περίπου — στις ενότητες 2.2-2.5 & 3.4-3.8 τού D. Losurdo, Stalin, histoire et critique d’une légende noire. Συνιστώ την ανάγνωση των ενοτήτων 5-9 (3.4-3.8). Σε αγκύλες με έμφαση, διορθώσεις/προσθήκες βάσει τής γαλλικής μετάφρασης].

1. Ο Υπουργός των Εξωτερικών «κλείνει το μαγαζί» [2.2]
2. Η δύση τής «εκχρηματισμένης οικονομίας» και τής «εμπορευματικής ηθικής» [2.3]
3. «Να μη γίνεται πια διάκριση ανάμεσα σε δικό σου και δικό μου»: η διάλυση τής οικογένειας
4. Η καταδίκη τής «πολιτικής των αρχηγών» ή ο μετασχηματισμός τής εξουσίας σε αγάπη. [2.5]
5. Ενθουσιώδης ουτοπία, ανωριμότητα των αντικειμενικών συνθηκών και προδοσία: Κάουτσκι και Τρότσκι [3.4. Εκθειασμός τής ουτοπίας και διαιώνιση τής κατάστασης εξαίρεσης]
6. Από τον αφηρημένο οικουμενισμό στην κατηγορία για προδοσία [3.5]
7. Η διαλεκτική τής επανάστασης και η γένεση τού αφηρημένου οικουμενισμού [3.6]
8. Αφηρημένο καθολικό και τρομοκρατία στη Σοβιετική Ρωσία [3.7]
9. Τι σημαίνει να κυβερνάς: μία ανολοκλήρωτη διαδικασία μάθησης [3.8]
Βιβλιογραφικές αναφορές
Σημειώσεις

1. Ο Υπουργός των Εξωτερικών «κλείνει το μαγαζί» [2.2]

Πολύ πριν να εισβάλει στο κέντρο τής σκέψης και τής καταγγελίας τού Τρότσκι, το μοτίβο τής προδομένης επανάστασης συντροφεύει σαν σκιά την ιστορία τού νέου καθεστώτος και τής καθοδηγητικής ομάδας που αναδύθηκαν από την Οκτωβριανή Επανάσταση. Ας δούμε με ποιους όρους, στις αρχές τού 1918, ο Μπουχάριν αντιτίθεται στην ειρήνη τού Μπρεστ-Λιτόφσκ: «Τι κάνουμε αυτή τη στιγμή; Μετασχηματίζουμε το κόμμα σε ένα σωρό κοπριάς (…). Λέγαμε πάντοτε ότι, αργά ή γρήγορα, η ρωσική επανάσταση θα ερχόταν σε σύγκρουση με το διεθνές κεφάλαιο. Αυτή η στιγμή έφτασε».[1] Καταλαβαίνουμε καλά την απογοήτευση και την ενόχληση τής καθοδήγησης των μπολσεβίκων που, περίπου δύο χρόνια πριν, στον πόλεμο μέχρι την τελευταία σταγόνα αίματος ανάμεσα στις μεγάλες καπιταλιστικές δυνάμεις και ανάμεσα στα διάφορα έθνη-κράτη και στη σωβινιστική στροφή τής σοσιαλδημοκρατίας, είχε αντιπαραθέσει την προοπτική μιας ανθρωπότητας επιτέλους ενοποιημένης και αδελφωμένης, χάρη στην «κοινωνική επανάσταση τού διεθνούς προλεταριάτου που, με οπλισμένο χέρι, χτυπά τη δικτατορία τού χρηματιστικού κεφαλαίου». Αφού, μαζί με την αστική τάξη, νικήθηκαν «οι σοσιαλιστές επίγονοι τού μαρξισμού» (υπεύθυνοι για τη λήθη ή την απώθηση «τής γνωστής θέσης τού Κομμουνιστικού Μανιφέστου», σύμφωνα με την οποία «οι προλετάριοι δεν έχουν πατρίδα»), «εξαντλείται η τελευταία μορφή περιορισμού τής θεώρησης τού κόσμου από το προλεταριάτο: ο εθνικός του περιορισμός, ο πατριωτισμός του»· «αναδύεται το σύνθημα τής κατάργησης των κρατικών συνόρων και τής συμβολής των λαών σε μία και μοναδική σοσιαλιστική οικογένεια».[2]

Δεν πρόκειται για την ψευδαίσθηση μιας και μόνης προσωπικότητας. Αναλαμβάνοντας το αξίωμα τού επιτρόπου τού λαού για τις Εξωτερικές Υποθέσεις, ο Τρότσκι διακηρύττει: «Θα εκδώσω κάποια επαναστατική διακήρυξη προς τους λαούς τού κόσμου και μετά θα το κλείσω το μαγαζί».[3] Με την έλευση πάνω στα ερείπια τού πολέμου και πάνω στο κύμα τής παγκόσμιας επανάστασης, μιας ανθρωπότητας ενοποιημένης σε πλανητικό επίπεδο, το πρώτο υπουργείο, που θα αναδεικνυόταν περιττό, θα ήταν εκείνο που διευθύνει κανονικά τις σχέσεις ανάμεσα στα διαφορετικά κράτη. Μπροστά σ’ αυτή την τόσο ενθουσιώδη προοπτική, πόσο μέτρια και εκφυλισμένα παρουσιάζονταν η πραγματικότητα και το πολιτικό σχέδιο που φανερώθηκαν από τις συνθήκες τού Μπρεστ-Λιτόφσκ! Πολλά στελέχη και καθοδηγητές των μπολσεβίκων βιώνουν αυτό το γεγονός ως την κατάρρευση, ακόμη και την εγκατάλειψη — άθλια και προδοτική — ενός ολόκληρου κόσμου ιδανικών και ελπίδων. Υποχώρηση, απέναντι στον γερμανικό ιμπεριαλισμό, μόνο και μόνο επειδή οι ρώσοι χωρικοί, άθλια χτυπημένοι στα συμφέροντά τους και αδαείς αναφορικά προς τα καθήκοντά τους, που τίθενται από την παγκόσμια επανάσταση, αρνούνταν να συνεχίσουν να πολεμούν: δεν ήταν αυτή η απόδειξη τού «αρχόμενου αγροτικού εκφυλισμού τού κόμματός μας και τής σοβιετικής εξουσίας»; Στο τέλος, τού 1924, ο Μπουχάριν περιγράφει, με τόνους αυτοκριτικής, το πνευματικό κλίμα που κυριαρχούσε την εποχή τού Μπρεστ-Λιτόφσκ «ανάμεσα στους αριστερούς, ‘καθαρόαιμους’ κομμουνιστές» και «στους κύκλους που συμπαθούσαν τον σύντροφο Τρότσκι»: ξεχωρίζει ιδιαιτέρως «τον σύντροφο Ριαζάνοφ, που τότε έφυγε από το κόμμα, επειδή, κατά τη γνώμη του, είχαμε χάσει την επαναστατική καθαρότητα».[4] Πέρα από τα μεμονωμένα πρόσωπα, σημαντικές οργανώσεις τού κόμματος διακηρύττουν: «Προς το συμφέρον τής παγκόσμιας επανάστασης, κρίνουμε απαραίτητο να αποδεχτούμε [ακόμη και] την πιθανότητα απώλειας τής σοβιετικής εξουσίας, που αυτή τη στιγμή γίνεται καθαρά τυπική». Πρόκειται για λόγια «παράξενα και τερατώδη» στα μάτια τού Λένιν,[5] ο οποίος, ωστόσο, σε μία δεδομένη στιγμή, περιβεβλημένος με την κατηγορία και την υποψία τής προδοσίας, φαίνεται να γίνεται ο στόχος ενός, αν και θολού, σχεδίου πραξικοπήματος, που υπέθαλπε ο Μπουχάριν.[6]

Χρειάστηκε όλο το κύρος και όλη η ενέργεια τού μεγάλου επαναστάτη καθοδηγητή για να ξεπεραστεί η κρίση. Αυτή, ωστόσο, ξαναπαρουσιάζεται μετά από μερικά χρόνια. Με την πανωλεθρία των Κεντρικών Αυτοκρατοριών και την εισβολή τής επανάστασης στη Γερμανία, την Αυστρία, την Ουγγαρία και την ιταμή αντιμετώπισή της σε άλλες χώρες, η προοπτική, από την οποία οι μπολσεβίκοι αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν στο Μπρεστ-Λιτόφσκ, φαίνεται να ξανακερδίζει νέα ζωτικότητα και επικαιρότητα. Όπως προκύπτει, με ιδιαίτερα σαφή τρόπο, από τον λόγο με τον οποίο ο Λένιν κλείνει το 1ο Συνέδριο τής Κομμουνιστικής Διεθνούς, «η νίκη τής προλεταριακής επανάστασης σε ολόκληρο τον κόσμο είναι βέβαιη. Πλησιάζει η ίδρυση τής διεθνούς σοβιετικής δημοκρατίας».[7] Ως εκ τούτου, την ήττα τού καπιταλισμού, εμφανή σε παγκόσμιο επίπεδο, θα ακολουθούσε γρήγορα η αφομοίωση των διαφορετικών εθνών και των διαφορετικών κρατών σε ένα και μοναδικό οργανισμό: ξανά, το Υπουργείο των Εξωτερικών Υποθέσεων θα έτεινε να καταστεί περιττό!

Η δύση αυτών των ψευδαισθήσεων συμπίπτει με την αρρώστια και τον θάνατο τού Λένιν. Η νέα κρίση είναι πολύ πιο σοβαρή, εξαιτίας τού γεγονότος ότι τώρα, στο εσωτερικό τού κόμματος των μπολσεβίκων, απουσιάζει μία αδιαμφισβήτητη αυθεντία. Από την οπτική γωνία τού Τρότσκι, των συμμάχων και των οπαδών του, δεν μπορούν να υπάρχουν πια αμφιβολίες: εκείνο που υπαγόρευσε την επιλογή τού «σοσιαλισμού σε μία μόνο χώρα», με τη συνακόλουθη εγκατάλειψη τής παγκόσμιας επανάστασης, δεν ήταν ο πολιτικός ρεαλισμός και ο υπολογισμός τού συσχετισμού δυνάμεων, αλλά μόνον η γραφειοκρατική ρουτίνα, ο οπορτουνισμός, η δειλία — σε τελευταία ανάλυση, η προδοσία.

 

«Ο Στάλιν και η καταδίκη τού αντισημιτισμού»—D.Losurdo

5.9 Ο Στάλιν και η καταδίκη τού τσαρικού και ναζιστικού αντισημιτισμού
D.Losurdo, Stalin, histoire et critique d’une légende noire (σελ. 308-13)

Η κατηγορία περί αντισημιτισμού εναντίον τού Στάλιν ακούγεται ιδιαίτερα περίεργη, αν λάβει κανείς υπόψη του ότι αυτός δεν έπαψε ποτέ να καταγγέλλει την επονείδιστη αυτή συστηματική πρακτική καθ’ όλα τα στάδια τής εξέλιξής της. Ήδη το 1901, σ’ ένα από τα πρώτα του κείμενα, ο εικοσιδυάχρονος γεωργιανός επαναστάτης συγκαταλέγει, μεταξύ των σημαντικότερων καθηκόντων και προτεραιοτήτων τού «σοσιαλδημοκρατικού κόμματος», τον αγώνα ενάντια στην καταπίεση κάτω από την οποία «στενάζουν οι εθνότητες και οι οπαδοί των διαφόρων θρησκευμάτων στη Ρωσία». Προσθέτει δε ότι ιδιαίτερα υποφέρουν «οι εβραίοι, που συνεχώς καταδιώκονται και εξευτελίζονται, που [στερούνται και εκείνων των άθλιων δικαιωμάτων των οποίων απολαύουν] οι υπόλοιποι ρώσοι υπήκοοι, τού δικαιώματος [τής ελεύθερης διαμονής], τού δικαιώματος να πηγαίνουν σχολείο, τού δικαιώματος να αναλαμβάνουν υπηρεσία κτλ.»[680] Μετά από λίγα χρόνια, ξεσπά η επανάσταση τού 1905: το τσαρικό καθεστώς αντιδρά ενθαρρύνοντας ή εξαπολύοντας διώξεις και πογκρόμ. Ο Στάλιν θα καλέσει σε αγώνα ενάντια στην πολιτική που επιδιώκει να στεριώσει το απολυταρχικό καθεστώς «με το αίμα και τα πτώματα των πολιτών». Το συμπέρασμα είναι σαφές: «Το μοναδικό μέσο να λείψουν μια και καλή τα πογκρόμ είναι να εκμηδενίσουμε την τσαρική απολυταρχία».[681] Όπως βλέπουμε, οι αντιεβραϊκές διώξεις είναι ένα από τα βασικότερα στοιχεία τού κατηγορητηρίου που απαγγέλλει ο Στάλιν εναντίον τού παλαιού καθεστώτος, τού καθεστώτος ενάντια τού οποίου μάχεται η επανάσταση.

Η θεματική αυτή θα αναπτυχθεί διεξοδικότερα τα επόμενα χρόνια. Στις παραμονές τού Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, ο πραγματικός χαρακτήρας τής Ρωσίας ως «ημιασιατικής χώρας» αποκαλύπτεται από τις εξαιρετικά άγριες διώξεις που εξαπολύονται σε βάρος των εβραίων· δυστυχώς, η οργάνωση πογκρόμ ευνοείται από τη «γενική κλίση τού μικροαστού προς τον αντισημιτισμό».[682] Την περίοδο ανάμεσα στην επανάσταση τού Φλεβάρη και την Οκτωβριανή επανάσταση, ο Στάλιν θα επισημάνει ότι το γκρέμισμα τής εξουσίας τού τσάρου και τής «παλιάς φεουδαρχικής αριστοκρατίας» κατέστησε δυνατή την ανατροπή τής πολιτικής «εθνικής καταπίεσης, […] που έπαιρνε συχνά τη μορφή άγριων πογκρόμ και σφαγών».[683]

Έχοντας ηττηθεί στη Ρωσία, ο αντισημιτισμός επιστρέφει δριμύτερος στη Γερμανία. Ο Στάλιν δεν περιμένει την έλευση στην εξουσία τού Χίτλερ για να κρούσει τον κώδωνα τού κινδύνου. Στις 12 Ιανουαρίου 1931 απευθύνει δήλωση προς το Εβραϊκό Τηλεγραφικό Πρακτορείο τής Αμερικής, στο πλαίσιο τής οποίας ο «φυλετικός σωβινισμός» και ο αντισημιτισμός χαρακτηρίζονται ως μορφές «κανιβαλισμού» και ως επιστροφή στον νόμο τής «ζούγκλας»· η τοποθέτησή του αυτή θα μεταφραστεί και θα αναδημοσιευτεί στο φύλλο τής 30ής Νοεμβρίου 1936 τής «Πράβντα», ακριβώς σε μια στιγμή που καθίσταται επιτακτική η ανάγκη συνειδητοποίησης εκ μέρους των κυβερνήσεων και τής διεθνούς κοινής γνώμης τού τρομερού κινδύνου που απειλεί την Ευρώπη και ολόκληρο τον κόσμο.[684]

Στο ίδιο πλαίσιο μπορούμε να εντάξουμε και τη στάση που έλαβε ο Κίροφ (τού οποίου η σύζυγος είχε εβραϊκή καταγωγή) λίγο μετά την άνοδο τού Χίτλερ στην εξουσία: αποκηρύσσει «τον γερμανικό φασισμό, με τον αντισημιτισμό του, την ιδεολογική του εμμονή στις διώξεις και τα πογκρόμ, την αντίληψη περί ανώτερων και κατώτερων φυλών» ως ιδεολογικό απόγονο των ρωσικών «μαύρων εκατονταρχιών».[685] Η τελευταία αυτή επισήμανση είναι ιδιαίτερα σημαντική. Η ατμόσφαιρα μυρίζει πλέον μπαρούτι και η διαφαινόμενη προοπτική τής ένοπλης σύγκρουσης επιβάλλει ολοένα και περισσότερο την προσφυγή των σοβιετικών ηγετών στον πατριωτισμό τού ρωσικού λαού, καθώς επίσης και την ανάγκη να δοθεί έμφαση στο στοιχείο τής ιστορικής συνέχειας και τής πάλης ενάντια στους κατακτητές και εισβολείς. Βέβαια η τάση αυτή θα ενισχυθεί με την έναρξη τής επιχείρησης Μπαρμπαρόσα. Στις 6 Νοεμβρίου τού 1941, ο Στάλιν δεν περιορίζεται μόνο στο να υπογραμμίσει τον «πογκρομιστικό, αντιδραστικό χαρακτήρα» τής ναζιστικής Γερμανίας, αλλά περιγράφει τον εχθρό, που βρίσκεται πλέον προ των πυλών τής Μόσχας, ως εξής:

«Το χιτλερικό καθεστώς είναι [ουσιαστικά] αντίγραφο τού αντιδραστικού εκείνου καθεστώτος που υπήρχε στη Ρωσία με τον τσαρισμό. Είναι γνωστό, πως οι χιτλερικοί με την ίδια προθυμία καταπατούν τα δικαιώματα των εργατών, τα δικαιώματα των διανοουμένων και τα δικαιώματα των λαών, όπως τα καταπατούσε το τσαρικό καθεστώς, πως με την ίδια προθυμία οργανώνουν μεσαιωνικά πογκρόμ κατά των Εβραίων, όπως τα οργάνωνε και το τσαρικό καθεστώς.
Το χιτλερικό κόμμα είναι κόμμα των εχθρών των δημοκρατικών ελευθεριών, κόμμα τής μεσαιωνικής αντίδρασης και των [πιο] φανατικών πογκρόμ.»[686]

Με άλλα λόγια, με την έναρξη τού Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου, ο Στάλιν αφενός επισημαίνει την ανάγκη για εθνική ενότητα απέναντι στους εισβολείς, όπως ακριβώς είχε κάνει παλαιότερα και ο Κίροφ, και αφετέρου εγκαλεί τον ναζισμό για το ότι συνιστά, όσον αφορά ορισμένες σημαντικές πτυχές, συνέχιση τού τσαρικού καθεστώτος που ανέτρεψε η επανάσταση τού Οκτώβρη. Η στάση αυτή είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτη αν λάβουμε υπóψιν ότι την ίδια εποχή ο αμερικανός πρόεδρος και οι συνεργάτες του «δίσταζαν να αποδοκιμάσουν δημόσια την αντισημιτική πολιτική τού γερμανού δικτάτορα».[687] Εξάλλου, το 1922, ο ίδιος ο Φ. Ντ. Ρούσβελτ είχε ταχθεί υπέρ τής μείωσης τής εβραϊκής παρουσίας στο Χάρβαρντ και γενικότερα στα αμερικανικά πανεπιστήμια.[688] Ακόμη λιγότερο θα περίμενε κανείς ότι ένας πολιτικός όπως ο Τσώρτσιλ θα καταδίκαζε ανοιχτά τους διωγμούς στους οποίους υποβάλλονταν οι Εβραίοι στο Τρίτο Ράιχ. Αναφέρθηκε ήδη ότι, ακόμη και το 1937, ο βρετανός πολιτικός δεν παρέλειπε να υπογραμμίζει τον επιζήμιο ρόλο τού ιουδαϊσμού στη μπολσεβίκικη εξέγερση. Το ίδιο έτος, σε ένα (αδημοσίευτο) άρθρο του, ο Τσώρτσιλ εκφράζει την άποψη ότι οι εβραίοι είναι, εν μέρει τουλάχιστον, υπεύθυνοι για το κύμα επιθέσεων σε βάρος τους.[689] Ο Στάλιν ακολουθεί μια διαμετρικά αντίθετη στάση: στην ομιλία που έδωσε στις 6 Νοεμβρίου τού 1943 εξακολουθεί να καταγγέλλει τους ναζί ως «πρωτεργάτες των πογκρόμ»,[690] όμως ιδιαίτερα σημαντική είναι η ομιλία που θα δώσει ένα χρόνο αργότερα, στο πλαίσιο πάντοτε τού εορτασμού τής επετείου τής Οκτωβριανής Επανάστασης. Εν προκειμένω, η συνήθης καταδίκη των φασιστών που «πρωτοστατούν στα πογκρόμ» και εναντίον των οποίων αγωνίζεται γενναία ο σοβιετικός λαός, προκειμένου να σώσει τον «ευρωπαϊκό πολιτισμό» από τη βαρβαρότητα, εγγράφεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο όπου υπογραμμίζεται ο κεντρικός ρόλος τής «φυλετικής θεωρίας» και τού «φυλετικού μίσους» στη ναζιστική ιδεολογία και πρακτική, πρακτική που περιγράφεται ως «πολιτική κανιβαλισμού».[691] Βλέπουμε, λοιπόν, ότι η παρέμβαση που έκανε στα τέλη τού 1944, τις παραμονές τής κατάρρευσης τού Τρίτου Ράιχ, ενσωματώνει τους βασικούς άξονες τής γραπτής απάντησης που έδωσε στο ερώτημα τού Εβραϊκού Τηλεγραφικού Πρακτορείου δύο χρόνια πριν από την άνοδο τού Χίτλερ στην εξουσία.

Αξίζει να σημειωθεί ότι, με το ξεκίνημα τής επίθεσης εναντίον τής ΕΣΣΔ, ο Χίτλερ δεν περιορίζεται μόνο στο να αναπαράγει, με πρωτοφανή εμμονή, το σύνθημα τής πάλης ενάντια στην εβραιομπολσεβίκικη απειλή, αλλά μοιάζει να προσπαθεί να αποκρούσει τη δημόσια καταγγελία από την πλευρά τής Μόσχας αναφορικά με τον «πογκρομιστικό και αντιδραστικό χαρακτήρα» τού Τρίτου Ράιχ. Δέκα μέρες αργότερα, στο Μόναχο, επί τη ευκαιρία, μάλιστα, τού επίσημου εορτασμού μιας επετείου για το ναζιστικό καθεστώς (τής αποτυχημένης απόπειρας πραξικοπήματος τού 1923), ο Χίτλερ σπεύδει, με τη σειρά του, να εγκαλέσει δημόσια τη Σοβιετική Ένωση:

«[Ο] άνδρας που ανέλαβε προσωρινά τα ηνία τού εν λόγω κράτους ενεργεί στην πραγματικότητα ως άβουλο όργανο στα χέρια τού παντοδύναμου εβραϊσμού· επί σκηνής βλέπουμε βέβαια τον Στάλιν, πίσω όμως στα παρασκήνια κινούνται ο Καγκάνοβιτς και όλοι οι άλλοι εβραίοι, που, μέσω ενός εκτεταμένου και διακλαδωμένου δικτύου, διαχειρίζονται την τεράστια αυτή αυτοκρατορία.»[692]

Λίγο αργότερα, στο πλαίσιο μίας ιδιωτικής συζήτησης, ο Χίτλερ θα επαναλάβει τη θέση του αυτή: «Πίσω από τον Στάλιν βρίσκονται οι εβραίοι».[693] Εδώ έχουμε να κάνουμε με ένα σταθερό μοτίβο τής ναζιστικής προπαγάνδας: ήδη το 1938, ο Γκαίμπελς είχε εκφραστεί με εγκωμιαστικά σχόλια για ένα βιβλίο με τον τίτλο «Juden hinter Stalin» (Οι Εβραίοι πίσω από τον Στάλιν), το οποίο υποτίθεται ότι αποκάλυπτε τις ανομίες τού «ιουδαϊσμού» στην ΕΣΣΔ.[694] Υπό το πρίσμα αυτών των προκαταλήψεων, ο πόλεμος για την υποδούλωση τής Σοβιετικής Ένωσης συνιστά συγχρόνως και πόλεμο εξολόθρευσης των εβραίων. Η διαβόητη Kommissarbefehl, που προέβλεπε την εκτέλεση με συνοπτικές διαδικασίες των αιχμαλώτων πολιτικών επιτρόπων τού Κόκκινου Στρατού, όπως επίσης και των αιχμαλώτων κομματικών στελεχών και αξιωματούχων τού κομμουνιστικού καθεστώτος, θα έπληττε ανελέητα την εθνότητα που βαρυνόταν με την υποψία ότι υπεραντιπροσωπευόταν μεταξύ των στελεχών και των κομισάριων. Σε ομιλία του στις 8 Νοεμβρίου 1941, ο Χίτλερ θα αναφερθεί στο σοβιετικό καθεστώς κάνοντας λόγο για «μια γιγαντιαία οργάνωση εβραίων κομισάριων».[695] Την ίδια πεποίθηση μοιράζονται και οι γερμανοί στρατιώτες που, γράφοντας από το ανατολικό μέτωπο, αναφέρονται στην «εβραϊκή και μπολσεβίκικη βαρβαρότητα» και χρησιμοποιούν ως συνώνυμες τις εκφράσεις «αναθεματισμένοι εβραίοι» και «καταραμένοι μπολσεβίκοι». Και αυτό γιατί η «πάλη ενάντια στον μπολσεβικισμό» ήταν και «πάλη ενάντια στον ιουδαϊσμό»: το ζητούμενο ήταν να εξαφανιστεί μια για πάντα «το εβραϊκό καθεστώς στη Ρωσία», «το αρχηγείο των εβραιομπολσεβίκων ταραχοποιών, που βάλθηκαν να κάνουν τον κόσμο “ευτυχισμένο”». Μετά από προσεκτικότερη εξέταση, θα διαπίστωνε κανείς ότι πρόκειται για μια χώρα όπου «η διοίκηση όλων των θεσμών» συγκεντρώνεται στα χέρια των εβραίων και όπου ο λαός οφείλει να υπακούει «στα κελεύσματα τού ιουδαϊσμού». Ο λεγόμενος «σοβιετικός παράδεισος» δεν είναι παρά «ένας παράδεισος για τους εβραίους»· πρόκειται για ένα «εβραϊκό σύστημα» και, πιο συγκεκριμένα, για «το πιο σατανικό και εγκληματικό σύστημα που γνώρισε ποτέ ο κόσμος».[696] Είναι κατανοητό ότι η εθνότητα που βρέθηκε ιδιαίτερα στο στόχαστρο τής γενοκτονικής μανίας τού Τρίτου Ράιχ θα πρωτοστατήσει στον αγώνα ενάντια των δημίων της: «Σε σύγκριση με τον συνολικό πληθυσμό τής χώρας, οι εβραίοι τιμήθηκαν, κατά τη διάρκεια τού πολέμου, με τα περισσότερα παράσημα από κάθε άλλη σοβιετική εθνότητα».[697] Δύσκολα γίνεται αντιληπτό πώς θα συμβιβαζόταν η επίσημη αναγνώριση τής προσφοράς τους εκ μέρους τού σοβιετικού κράτους με τη θέση περί αντισημιτισμού τού Στάλιν.

Είδαμε ότι το 1937 η αμερικανοεβραϊκή κοινότητα υιοθέτησε μια σαφώς αρνητική στάση απέναντι στον συγκεκριμένο μύθο. Πέντε χρόνια αργότερα, η Άρεντ θα προχωρήσει ένα βήμα πιο πέρα, υποστηρίζοντας ότι πρέπει να αναγνωριστεί στη Σοβιετική Ένωση ότι πέτυχε την «ολοκληρωτική εξάλειψη τού αντισημιτισμού» στα πλαίσια «μιας δίκαιης και πρωτοποριακής λύσης τού εθνικού ζητήματος».[698] Η θετική αυτή αποτίμηση είναι ακόμη σημαντικότερη, στο μέτρο που η Άρεντ θα επικαλεστεί το παράδειγμα τής διευθέτησης τού εβραϊκού και τού εθνικού ζητήματος στη χώρα τής οποίας ηγείται ο Στάλιν, προκειμένου να αντικρούσει τα επιχειρήματα των εβραϊκών κύκλων που επέμεναν να διαβλέπουν τον κίνδυνο ενός αιώνιου αντισημιτισμού. Μετά από τρία χρόνια, η διαπρεπής εβραία θεωρητικός θα τονίσει εκ νέου ότι η Σοβιετική Ένωση αξίζει τον σεβασμό μας γιατί μπόρεσε να «ενοποιήσει τις διάφορες ετερογενείς εθνικές ομάδες [συμπεριλαμβανομένης και τής εβραϊκής], τηρώντας απόλυτα την αρχή τής εθνικής ισότητας» (βλ. ανωτέρω, στο προοίμιο).

Σε κάθε περίπτωση μέχρι το 1945 δεν θα μπορούσε κανείς να διακρίνει ίχνη αντισημιτισμού στη Σοβιετική Ένωση, σε μια χώρα τής οποίας η ηγεσία, σύμφωνα με τον Χίτλερ, κατά την έναρξη τουλάχιστον τής επιχείρησης Μπαρμπαρόσα, αποτελούσε «τον πιστότερο υπηρέτη τού ιουδαϊσμού».[699]

---

680. Staline (1971-73), τομ. 1, σελ. 19. [«Το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα τής Ρωσίας και τα άμεσα καθήκοντά του», τομ. Ι, σελ.24]
681. Στο ίδιο, σελ. 71 και 75. [«Ζήτω η διεθνής αδελφοσύνη», «Προς τους πολίτες. Ζήτω η κόκκκινη σημαία!», τομ.Ι, σελ. 90, 95]
682. Staline (1971-73), τομ. 2, σελ. 307 και 267 (= Staline, 1950, σελ. 9 και 49). [«Ο μαρξισμός και το εθνικό ζήτημα», τομ. ΙΙ, σελ.328]
683. Staline (1971-73), τομ. 3, σελ. 46-47 (= Staline, 1950, σελ. 76). [«Η κατάργηση των εθνικών περιορισμών», τομ. ΙΙΙ, σελ.17-9]
684. Staline (1971-73), τομ. 13, σελ. 26. [«Για τον αντισημιτισμό», τομ. 13, σελ.32]
685. Στο Tucker (1990), σελ. 258.
686. Staline (1971-73), τομ. 14, σελ. 252. [«Ομιλία τού Στάλιν στην πανηγυρική συνεδρίαση για την επέτειο τού Μεγάλου Οχτώβρη, το 1941»]
687. Zinn (2002), σελ. 464.
688. Στο Baker (2008), σελ. 9.
689. Στο De Carolis (2007).
690. Staline (1971-73), τομ. 14, σελ. 330.
691. Στο ίδιο, p. 363-364.
692. Hitler (1965), σελ. 1773.
693. Hitler (1989), σελ. 448 (προσωπική συζήτηση στις 21 Ιουλίου 1942).
694. Goebbels (1996) (καταχώρηση στο ημερολόγιο στις 2 Απριλίου 1938).
695. Hitler (1965), σελ. 1773.
696. Στο Manoschek (1995), σελ. 31, 46, 59-61, 65 και 51.
697. Ignatieff (1997), σελ. 33.
698. Arendt (1989a), σελ. 193.
699. Hitler (1965), σελ. 1773.

Βιβλιογραφία

Arendt Η. (1989a), Die Krise des Zionismus (1942), στη συλλογή Essays & Kommentare (εισαγ. παρουσ.) E. Geisel & K. Bittermann, Tiamat, Berlin, 2 τόμ.
Baker N. (2008), Human Smoke. The Beginnings of World War II, the End of Civilization, Simon & Schuster, London-New York.
De Carolis (2007), Churcill inedito: “ Gli ebrei in parte responsabili delle loro sciagure”, στην Corriere della sera, 11 Μαρτίου, σελ. 13.
Goebbels J. (1996), Diario 1938, (εισαγ. παρουσ.) M. Bistolfi, Mondadori, Milano.
Hitler A. (1965), Reden und Proklamationen 1932-1945 (1962-63), (εισαγ. παρουσ.) M. Domarus, Süddeutscher Verlag, München.
Τού ιδίου (1989), Tischgespräche, (εισαγ. παρουσ.) H. Picker, Ullstein, Frankfurt a.M.-Berlin.
Ignatieff M. (1997), In the Center of the Eartquake, στην The New York Review of Books, 12 Ιουνίου.
Manoscheck W. (εισαγ. παρουσ.) (1995) “Es gibt nur eines für das Judentum: Vernichtung”. Das Judenbild in deutschen Soldatenbriefen 1939-1944, Hamburger Edition, Hamburg.
Staline J. (1950), Le marxisme et la question nationale et coloniale, Éditions Sociales, Paris
Τού ιδίου (1971-73), Werke, Roter Morgen, Hamburg.
Tucker R.C. (1974), Stalin as Revolutionary. A Study in History and Personality, 1879-1929, Norton, New York-London.
Zinn H. (2002), Une histoire populaire des États-Unis d’Amérique. De 1492 à nos jours, Agone, Marseille (γαλλ. μετάφρ.)

 

«Θερμιδώρ και αντισημιτισμός»—D.Losurdo

5.8. Ο Τρότσκι και η κατηγορία περί αντισημιτισμού εναντίον τού Στάλιν
D.Losurdo, Stalin, histoire et critique d’une légende noire (σελ. 302-07)

Θα έλεγε κανείς ότι, κρίνοντας από το εύρος τής συναίνεσης μεταξύ των έγκριτων ιστορικών, η κατηγορία περί αντισημιτισμού εναντίον τού Στάλιν μοιάζει αδύνατον να ανατραπεί. Μόνο που, όπως αποδεικνύεται, οι καταδικαστικές κρίσεις — κάποτε αλληλοαναιρούμενες, συχνά περιβεβλημένες με το κύρος τής επιστημονικής αυθεντίας, αλλά σε κάθε περίπτωση κινούμενες στο ίδιο κατηγορηματικό και απόλυτο πνεύμα — δύσκολα συμβιβάζονται μεταξύ τους, δεδομένου τού ότι προβαίνουν σε μια διαφορετική κάθε φορά ανασύνθεση τού ιστορικού τού εγκλήματος, τού οποίου η έναρξη τοποθετείται, ανάλογα με τον συγγραφέα, είτε το 1948, είτε το 1945, είτε το 1933, είτε και πριν από την επανάσταση τού Οκτώβρη.

Προκειμένου να μπορέσουμε να προσανατολιστούμε, θα θέσουμε ένα διαφορετικό και κατά κάποιο τρόπο προκαταρκτικό ερώτημα: πότε για πρώτη φορά ο Στάλιν κατηγορήθηκε ή θεωρήθηκε ύποπτος για αντισημιτισμό; Προσπερνώντας προς στιγμήν τον Χρουτσόφ, οφείλουμε να ανατρέξουμε στον Τρότσκι, ο οποίος το 1937 καταγγέλλει όχι μόνο την «προδοσία» τής επανάστασης, αλλά και την πιθανή επανεμφάνιση τού αντισημιτισμού στην ίδια την Σοβιετική Ένωση: «Η ιστορία δεν έχει δει ακόμη κάποιο παράδειγμα, όπου η αντίδραση που ακολουθεί το επαναστατικό κύμα δεν συνοδεύεται από τα πιο αχαλίνωτα σοβινιστικά πάθη, ανάμεσά τους και τον αντισημιτισμό».[672] Εδώ έχουμε να κάνουμε μάλλον με μια a priori θεωρητική κατασκευή παρά με μια εμπειρική διαπίστωση εκ μέρους τού συγγραφέα: «η αντίδραση, αναγκαία συνέπεια τής οποίας είναι ο αντισημιτισμός, έχει δυστυχώς θριαμβεύσει στη χώρα την οποία εξουσιάζει ο Στάλιν, πράγμα από το οποίο συνάγεται ότι…» Έχοντας επιφέρει την ανατροπή των κατακτήσεων τής μπολσεβίκικης επανάστασης, το Θερμιδώρ άνοιγε πλέον διάπλατα τον δρόμο για την αναβίωση τής φρίκης τού παλαιού καθεστώτος, ενώ συνάμα η θρησκευτική πρόληψη και η φετιχιστική λατρεία τής ατομικής ιδιοκτησίας, των κληρονομικών δικαιωμάτων και τής οικογένειας δεν θα μπορούσαν παρά να προκαλέσουν τη δραματική επανεμφάνιση τής αντιπαλότητας των εθνών και ιδιαίτερα τού αντιεβραϊκού μίσους. Δεν είναι τυχαίο που η σοβαρή αυτή καταγγελία περιλαμβάνεται σε ένα δοκίμιο που ήδη από τον τίτλο του συνδέει άρρηκτα το Θερμιδώρ με τον αντισημιτισμό. Είναι αλήθεια ότι:

«Η Οκτωβριανή Επανάσταση κατάργησε το καθεστώς εκτός νόμου για τους Εβραίους. Αυτό, ωστόσο, δεν σημαίνει καθόλου ότι μ’ ένα χτύπημα σάρωσε τον αντισημιτισμό. Ένας μακρύς και επίμονος αγώνας ενάντια στη θρησκεία απέτυχε να εμποδίσει τους [πιστούς] να συνωστίζονται ακόμη και σήμερα κατά χιλιάδες σε εκκλησίες, τζαμιά και συναγωγές. Η ίδια κατάσταση επικρατεί στη σφαίρα των εθνικών προκαταλήψεων. Η νομοθεσία από μόνη της δεν αλλάζει τους ανθρώπους. Οι σκέψεις, τα συναισθήματα, η νοοτροπία τους εξαρτώνται από την παράδοση, τις υλικές συνθήκες τής ζωής, το πολιτιστικό επίπεδο κτλ. Το σοβιετικό καθεστώς δεν είναι ακόμη ούτε δώδεκα ετών. Ο μεγαλύτερος κατά το ήμισυ πληθυσμός μορφώθηκε κάτω από τον τσαρισμό. Το νεώτερο ήμισυ έχει κληρονομήσει κατά πολύ από το μεγαλύτερο ήμισυ. Αυτές οι ίδιες οι γενικές ιστορικές συνθήκες πρέπει να κάνουν κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο να κατανοήσει ότι, παρά την υποδειγματική νομοθεσία τής Οκτωβριανής Επανάστασης, είναι αδύνατο οι εθνικές και σοβινιστικές προκαταλήψεις και ιδιαίτερα ο αντισημιτισμός [να μην επιβιώνουν] σε μεγάλο βαθμό ανάμεσα στα καθυστερημένα στρώματα τού πληθυσμού.»[673]

Στην πραγματικότητα, η επιχειρηματολογία τού Τρότσκι εστιάζει στη σχέση μεταξύ Κράτους και κοινωνίας των πολιτών και στην ανάγκη μετάβασης από το υποκειμενικό στο αντικειμενικό, αντιπαραβάλλοντας τον ειδικό και συγκεκριμένο χαρακτήρα τής πολιτικής δράσης και παρέμβασης με τη «μακρά διάρκεια» των ιστορικών διαδικασιών: εξ ορισμού, η επιρροή μιας μακραίωνης παράδοσης δεν μπορεί να εξαλειφθεί, ως διά μαγείας, μεταξύ εκείνων των κοινωνικών στρωμάτων που ακόμα δεν έχουν ενστερνιστεί πλήρως την μοντέρνα επαναστατική κουλτούρα. Τι θα σήμαινε επομένως η συγκεκριμένη κατηγορία εναντίον ενός πολιτικού καθεστώτος και μιας ομάδας ηγετών που δεν άλλαξαν την «παραδειγματική νομοθεσία» των μπολσεβίκων ούτε κατά ένα γιώτα και που, θέτοντας σε κίνηση μια κολοσσιαία διαδικασία εκβιομηχάνισης, εξάλειψης τού αναλφαβητισμού και διάχυσης τής πολιτισμικής παραγωγής, περιόριζαν με ταχείς ρυθμούς τον γεωγραφικό και κοινωνικό χώρο όπου είχαν ριζώσει πιο βαθιά «οι εθνικές και σοβινιστικές προκαταλήψεις και ιδιαίτερα ο αντισημιτισμός»; Δεν ήταν ο ίδιος ο Τρότσκι που έκανε λόγο για την πρωτοφανή ταχύτητα με την οποία αναπτύσσονταν στην ΕΣΣΔ η οικονομία, η βιομηχανία, η αστικοποίηση και η κουλτούρα και διαπίστωνε την εμφάνιση «ενός νέου είδους σοβιετικού πατριωτισμού», ενός πατριωτικού αισθήματος που ήταν «αναμφίβολα, πολύ βαθύ, ειλικρινές και δυναμικό» και το οποίο συμμερίζονταν οι εθνότητες που προηγουμένως ζούσαν υπό καθεστώς καταπίεσης ή υπέφεραν από την πολιτική υποδαύλισης διχασμού; (πρβλ. ανωτέρω 4.4)[‡]

Την ίδια χρονιά που εκδίδεται το άρθρο τού Τρότσκι «Θερμιδώρ και Αντισημιτισμός», ένας γερμανός συγγραφέας που είχε εγκαταλείψει την πατρίδα του για να γλιτώσει από τις αντισημιτικές διώξεις στο Τρίτο Ράιχ δημοσιεύει τον «απολογισμό τού ταξιδιού» του στη Μόσχα. Η εικόνα που δίνει ο συγγραφέας μιλάει από μόνη της: δόθηκε επιτέλους λύση «στο παλαιό και φαινομενικά δυσεπίλυτο εβραϊκό πρόβλημα», «είναι συγκινητικό το γεγονός πως όλοι οι εβραίοι που έτυχε να συναντήσω εξέφραζαν ομόφωνα την υποστήριξή τους στο καθεστώς». Επίσης: «στη Σοβιετική Ένωση, τα γίντις, όπως και όλες οι εθνικές γλώσσες, αντιμετωπίζονται με σεβασμό και αγάπη. Υπάρχουν σχολεία και εφημερίδες, όπως επίσης και λογοτεχνία γραμμένη στη γλώσσα αυτή. Οργανώνονται επίσης συνέδρια για την προστασία της, ενώ τα θεάματα και παραστάσεις στα γίντις τυγχάνουν πολύ μεγάλης εκτίμησης εκ μέρους τού κοινού».[674] Ακόμα πιο αξιοσημείωτη είναι η αντίδραση τής αμερικανοεβραϊκής κοινότητας. Ένας επιφανής εκπρόσωπός της ασκεί δριμεία κριτική κατά τού Τρότσκι: «Αν οι υπόλοιπες καταγγελίες του είναι εξίσου αστήρικτες με αυτές που περιέχονται στην πονεμένη του ιστορία για τον αντισημιτισμό, [ο Τρότσκι] δεν έχει να μας πει απολύτως τίποτα». Σύμφωνα με δηλώσεις άλλου ηγετικού μέλους τής κοινότητας: «συνηθίζουμε να θεωρούμε, όσον αφορά τον αντισημιτισμό, ότι η Σοβιετική Ένωση αποτελεί για μας τον μόνο φάρο ελπίδας […]. Είναι επομένως αδικαιολόγητο το γεγονός ότι ο Τρότσκι προέβη δημοσίως σε ανυπόστατες κατηγορίες κατά τού Στάλιν.»[675]

Η αντίδραση αυτή φανερώνει τον εκνευρισμό και την απογοήτευση των σχολιαστών για την, κατά τη γνώμη τους, αδέξια προσπάθεια εκ μέρους τού Τρότσκι να εμπλέξει τη διεθνή εβραϊκή κοινότητα στον αγώνα για την εξουσία που διεξαγόταν στο εσωτερικό τού ΚΚΣΕ. Τη στιγμή που στη Γερμανία κορυφωνόταν ο καταιγισμός των καταγγελιών τής «εβραιομπολσεβίκικης» βαρβαρότητας, που υποτίθεται ότι κυριαρχούσε στη Σοβιετική Ένωση, και ενώ εξελισσόταν με γιγαντιαία πλέον άλματα η διαδικασία που θα κατέληγε στην «τελική λύση», βλέπουμε να διεξάγεται επίσης μια περίεργη εκστρατεία συγκαλυμμένων κατηγοριών κατά τής χώρας που, όπως θα δειχθεί στη συνέχεια, με απαράμιλλη παρρησία και θάρρος καταδίκασε ως «κανιβαλικό» τον χιτλερικό αντισημιτισμό, τής χώρας που ενέπνευσε συχνά, ακόμα και σε γερμανικό έδαφος, την αντίσταση στο κύμα μίσους κατά των Εβραίων. Ο Βίκτωρ Κλέμπερερ περιέγραψε με πολύ συγκινητικό τρόπο τις ταπεινώσεις και τις προσβολές που υφίσταντο όσοι υποχρεώθηκαν να φέρουν το κίτρινο αστέρι τού Δαυίδ. Κι όμως:

«Ξαφνικά, στην οδό Φράιμπεργκερ, με σταματάει […] ένας χαμάλης που μετά από δυο μετακομίσεις μού είχε μεγάλη αδυναμία. Απλώνει τις χερούκλες του, μ’ αγκαλιάζει και μουρμουρίζει αρκετά δυνατά για να τον ακούσουν και οι περαστικοί στο απέναντι πεζοδρόμιο: “Κύριε καθηγητά, μη χολοσκάτε! Σιγά-σιγά, όλοι οι Κάιν αυτού τού κόσμου θα βρούν το μάστορή τους!”».

Ο εβραίος φιλόλογος παρατηρεί με τρυφερή ειρωνεία πως όσοι προκαλούν με τέτοιο τρόπο το καθεστώς είναι «άνθρωποι μεγαλόψυχοι, άνθρωποι που φαίνονται από μακριά ότι ανήκουν στο γερμανικό κομμουνιστικό κόμμα»![676] Επρόκειτο, λοιπόν, για αγωνιστές και συμπαθούντες ενός κόμματος για το οποίο η μορφή τού Στάλιν αποτελούσε το βασικό διεθνές σημείο αναφοράς.

Αν τώρα στρέψουμε την προσοχή μας από την Γερμανία στις ΗΠΑ, διαπιστώνουμε ότι, στο νότο τής χώρας, οι κομμουνιστές — θύματα διώξεων από τις κρατικές αρχές και τα όργανα τής κοινωνίας των πολιτών — περιγράφονται συχνά ως «εβραίοι» που επιδιώκουν να εξεγείρουν τους Νέγρους κατά τού καθεστώτος τής λευκής υπεροχής, εκμεταλλευόμενοι την ευπιστία των τελευταίων, διασύροντας την έννοια τής ιεραρχίας και τής φυλετικής καθαρότητας και προωθώντας την παράλογη άποψη ότι πρέπει να γίνει αποδεκτή η ισότητα και η επιμιξία των φυλών.[677] Βλέπουμε λοιπόν ότι και στην αμερικανική δημοκρατία ο αντικομμουνισμός είναι στενά συνδεδεμένος με τον αντισημιτισμό (όπως επίσης και με τον αποικιακό ρατσισμό) και ότι η ισχύς τού δεσμού αυτού είναι τόσο μεγαλύτερη, όσο περισσότερο αισθητή κάνουν την παρουσία τους οι Εβραίοι στο κομμουνιστικό (και «φιλο-σταλινικό») κόμμα των ΗΠΑ.[678]

Ωστόσο, πέρα από την απογοήτευση και τον εκνευρισμό, μπορεί κανείς επίσης να διακρίνει τη βαθιά ανησυχία τής διεθνούς εβραϊκής κοινότητας. Εξετάζοντας τη συλλογιστική πορεία τού επιχειρήματος τού Τρότσκι, διαπιστώνουμε, πράγματι, ότι η ανησυχία τους αυτή είναι κάθε άλλο παρά αβάσιμη:

«Το σοβιέτ, περισσότερο από κάθε άλλο καθεστώς στον κόσμο, έχει ανάγκη από ένα μεγάλο αριθμό κρατικών υπαλλήλων. Οι κρατικοί υπάλληλοι στρατολογούνται από τον [πιο] μορφωμένο αστικό πληθυσμό. Φυσικά, οι Εβραίοι καταλαμβάνουν μια δυσανάλογα μεγάλη θέση μέσα στη γραφειοκρατία και ιδιαίτερα στις χαμηλότερες και μεσαίες βαθμίδες της. […] Ακόμη και μια a priori δικαιολόγηση είναι αδύνατο να μην καταλήξει στο ότι το μίσος για τη γραφειοκρατία θα μπορούσε να πάρει ένα αντισημιτικό χρώμα, τουλάχιστον σ’ εκείνα τα μέρη που οι Εβραίοι αξιωματούχοι αποτελούν ένα σημαντικό ποσοστό τού πληθυσμού και χρησιμοποιούνται ως αποδιοπομπαίοι τράγοι για την εκτόνωση των πλατιών αγροτικών μαζών. Το 1923 πρότεινα στο κομματικό συνέδριο των μπολσεβίκων [τής Ουκρανίας] ότι οι αξιωματούχοι θα έπρεπε να μπορούν να μιλούν και να γράφουν τη γλώσσα τού τοπικού πληθυσμού. Πόσες ειρωνικές παρατηρήσεις έγιναν γι’ αυτήν την πρόταση, ως επί το πλείστον από τους Εβραίους διανοούμενους που μιλούσαν και διάβαζαν ρωσικά και δεν επιθυμούσαν να μάθουν την ουκρανική γλώσσα! Θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι απ’ αυτή την άποψη η κατάσταση έχει αλλάξει κατά πολύ προς το καλύτερο. Όμως η εθνική σύνθεση τής γραφειοκρατίας έχει αλλάξει λίγο και, αυτό που είναι ανυπολόγιστα πιο σημαντικό, οι ανταγωνισμοί μεταξύ τού πληθυσμού και τής γραφειοκρατίας έχουν μεγαλώσει τερατωδώς κατά τη διάρκεια των τελευταίων δέκα ή δώδεκα χρόνων.»[679]

Όπως βλέπουμε, ο Τρότσκι καλεί σε πάλη εναντίον τής γραφειοκρατίας, επισημαίνοντας συγχρόνως ότι οι εβραίοι έχουν δυσανάλογη παρουσία στο γραφειοκρατικό σώμα και ότι συχνά απαξιώνουν τη γλώσσα και την κουλτούρα των διοικουμένων. Βεβαίως, τόσο η ανάλυση όσο και η καταγγελία επικεντρώνονται στο κοινωνικοπολιτικό επίπεδο, πλην όμως δεν παύει να ισχύει ότι, τουλάχιστον από τη σκοπιά τής εβραϊκής κοινότητας, ένα τέτοιο εγχείρημα ενέχει τον κίνδυνο τής αναβίωσης τού φάσματος τού αντισημιτισμού — τον κίνδυνο που ο Τρότσκι επιχειρεί ρητά να ξορκίσει.

---

672. Trotski (1988), σελ. 1050 [«Το Θερμιδώρ και ο αντισημιτισμός»].
673. Στο ίδιο, p. 1042-1043. [Σε αγκύλες και με έμφαση, φράσεις που διαφοροποιούνται από την ελληνική μετάφραση].
[‡] [Χρησιμοποιήθηκε η ελληνική μετάφραση, η οποία είναι διαθέσιμη στον σύνδεσμο: «Η Προδομένη Επανάσταση».]
674. Feuchtwanger (1946), σελ. 72 και 74.
675. Όπως παρατίθεται στο Rogowin (1998), σελ. 198.
676. Klemperer (2005), p. 214.
677. Kelley (1990), σελ. 16 και 29.
678. Herzstein (1989), σελ. 123.
679. Trotski (1988), σελ. 1043-1044. [Σε αγκύλες χωρίς έμφαση, φράσεις που παραλείπονται στη γαλλική μετάφραση.]

Βιβλιογραφία

Feuchtwanger L. (1946), Mosca 1937. Diario di viaggio per i miei amici, Mondadori, Milano.
Herzstein R.E. (1989), Roosevelt and Hitler. Prelude to War, Paragon House, New York.
Kelley R.D.G. (1990), Hammer and Hoe. Alabama Communists during the Great Repression, The University of North Carolina Press, Chapell Hill-London.
Klemperer V. (1996), Ich will Zeugnis ablegen bis zum letzten, Tagebücher 1933-1945, (εισαγ. παρουσ.) W. Nowojski (σε συνεργασία με) H. Klemperer, Aufbau, Berlin.
Rogowin W.S. (1998), 1937. Jahr des Terrors, Arbeiterpresse Verlag, Essen (γερμ. μετάφρ.).
Trotski L.D. (1988), Schriften. Sowjetgesellschaft und stalinistische Diktatur, (εισαγ. παρουσ.) H. Dahmer κ.ά., Rasch und Röhring, Hamburg.

 

Αντισημιτισμός & ρατσισμός: H περίπτωση Τσόρτσιλ—D.Losurdo

5.7. Αντισημιτισμός και αποικιακός ρατσισμός: η πολεμική μεταξύ Τσόρτσιλ και Στάλιν
D.Losurdo, Stalin, histoire et critique d’une légende noire (σελ. 299-302)

Ο μαύρος μύθος που αναλύουμε εδώ επιτρέπει επίσης την αποποίηση των ευθυνών για τον ρατσισμό σε βάρος των αποικιοκρατούμενων λαών ή των λαών αποικιακής προέλευσης, που αποτελούσε κυρίαρχο στοιχείο τής πολιτικής τής Δύσης μέχρι και τα μισά τού 20ού αιώνα. Επί τού προκειμένου, η ιστορική σημασία τής ρήξης που επέφερε ο λενινισμός συνοψίζεται από τον Στάλιν ως εξής:

«[Παλιότερα] το εθνικό ζήτημα το περιόριζαν συνήθως σ’ έναν στενό κύκλο ζητημάτων που αφορούσαν [κυρίως] τα «πολιτισμένα» έθνη. Οι ιρλανδοί, οι τσέχοι, οι πολωνοί, οι φινλανδοί, οι σέρβοι, οι αρμένηδες, οι εβραίοι και μερικές άλλες εθνότητες τής Ευρώπης, αυτός ήταν ο κύκλος των εθνών, που δεν είχαν πλήρη δικαιώματα και που για την τύχη τους ενδιαφερόταν η 2η Διεθνής. Τα δεκάδες και εκατοντάδες εκατομμύρια των λαών τής Ασίας και τής Αφρικής, που υποφέρουν κάτω από την εθνική καταπίεση με την πιο ωμή και σκληρή μορφή της, έμειναν συνήθως έξω από το οπτικό πεδίο [των σοσιαλιστών]. Δεν αποφάσιζαν να βάλουν στην ίδια μοίρα τους λευκούς και τους μαύρους, [τους «απολίτιστους» και τούς «πολιτισμένους»]. […] [Ο λενινισμός έφερε στο φως αυτή την κατάφωρη δυσαναλογία]. Έτσι γκρεμίστηκαν τα τείχη που ορθώνονταν ανάμεσα στους λευκούς και τους μαύρους, [τους ευρωπαίους και τους ασιάτες], ανάμεσα στους «πολιτισμένους» και τους «απολίτιστους» σκλάβους τού ιμπεριαλισμού. [Κατ’ αυτόν τον τρόπο οι κομμουνιστές συνέδεσαν] το εθνικό ζήτημα με το ζήτημα των αποικιών.»[659][‡]

Βρισκόμαστε στο 192[1]. Είναι η εποχή που και στις δύο όχθες τού Ατλαντικού συναντά μεγάλη επιτυχία ένας συγγραφέας όπως ο Στόνταρντ, ο οποίος αφιερώνει τις προσπάθειές του στην αποκάλυψη τού θανάσιμου κινδύνου που αντιπροσωπεύει για τη Δύση και τη λευκή φυλή ο αυξανόμενος αναβρασμός στους αποικιακούς λαούς (φαινόμενο που συντελείται με την με την ενθάρρυνση και συνδρομή των μπολσεβίκων)· με άλλα λόγια, η «ανερχόμενη παλίρροια των έγχρωμων λαών».[660] Αυτή η τάση εξύμνησης τής «λευκής υπεροχής» [white supremacy] εξακολουθεί να εκδηλώνεται και στις επόμενες δεκαετίες με μεγάλη ένταση.

Αν από τη μια μεριά ο Στάλιν καταδικάζει τις πρακτικές και διαδικασίες «φυλετικοποίησης» που εφαρμόζει η Δύση εις βάρος, κυρίως, των Ασιατών, θα ήταν ενδιαφέρον να εξετάσουμε την ιδεολογία που από την άλλη μεριά εκδηλώνεται στις ΗΠΑ με αφορμή τον πόλεμο εναντίον τής Ιαπωνίας. Εφημερίδες και βιβλία μεγάλης κυκλοφορίας προειδοποιούν για τη «φυλετική απειλή»: η χώρα βρίσκεται ενώπιον ενός «ιερού, ενός φυλετικού πολέμου», ενός «διαρκούς πολέμου ανάμεσα στις ανατολικές και τις δυτικές αξίες και ιδεώδη». Η απανθρωποποίηση τού εχθρού είναι ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο: οι αντίπαλοι υποβιβάζονται στην κατηγορία τού υπανθρώπου ή αντιμετωπίζονται κυριολεκτικά ως ζώα. Πρέπει επίσης να έχουμε υπόψη ότι η ιδεολογία αυτή είναι κάθε άλλο παρά ξένη στην ηγετική ομάδα τής κυβέρνησης τού Φράνκλιν Ντ. Ρούζβελτ.[661]

Ωστόσο, με τη μία ή με την άλλη μορφή, ο αποικιακός ρατσισμός εξακολουθεί να διαιωνίζεται στις δυτικές πρωτεύουσες ακόμη και μετά την κατάρρευση τής αυτοκρατορίας τού Ανατέλλοντος Ηλίου και τού Τρίτου Ράιχ. Η ομιλία που έδωσε ο Τσώρτσιλ στο Φούλτον τον Μάρτιο τού 1946 και με την οποία ο άγγλος πολιτικός καταδίκασε το «σιδηρούν παραπέτασμα» και τον «ολοκληρωτικό έλεγχο» που επιβλήθηκε από τη Σοβιετική Ένωση στην Ανατολική Ευρώπη, αντιδιαστέλλοντας τους σοβιετικούς προς τους υπερασπιστές τής ελευθερίας και τού χριστιανικού πολιτισμού, προς τους «αγγλόφωνους λαούς» και τον «αγγλόφωνο κόσμο», σηματοδότησε σε επίπεδο προπαγάνδας την απαρχή τού Ψυχρού Πολέμου.[662] Καταλαβαίνουμε λοιπόν την οργή τού Στάλιν: καταλογίζει στον άγγλο πολιτικό ότι διατύπωσε μια «ρατσιστική θεωρία», καθόλου διαφορετική από εκείνη που ασπαζόταν ο Χίτλερ. «Μόνο τα αγγλόφωνα έθνη είναι αυθεντικά έθνη, έθνη στα οποία έλαχε ο κλήρος να αποφασίσουν τη μοίρα ολόκληρου τού κόσμου».[663] Στην απάντηση αυτή, μπορείς κανείς εύκολα να διακρίνει τις υπεραπλουστεύσεις τού ψυχρού πολέμου. Συγχρόνως όμως δεν λείπουν οι παραλληλισμοί μεταξύ τού εκθειασμού των αγγλόφωνων λαών και τής άριας μυθολογίας: στη βάση τής γλωσσικής κοινότητας συνάγεται η ενότητα τής φυλής που αποτελεί το βιολογικό της υπόβαθρο, ενώ ως τεκμήριο φυλετικής ανωτερότητας χρησιμοποιείται η παραγωγή πολιτισμικών προϊόντων αφενός στις άριες γλώσσες, αφετέρου δε στην αγγλική. Στην αλληλογραφία τού Τσόρτσιλ με τον Αϊζενχάουερ, μπορεί κανείς να συναντήσει πολύ πιο ανησυχητικές διατυπώσεις: ο «αγγλόφωνος κόσμος» [English-Speaking World] είναι συνώνυμος με «τους αγγλόφωνους λευκούς» [White English-Speaking People], των οποίων η σύμπνοια και η «ενότητα» είναι απολύτως αναγκαία[664]: πρέπει να εξαλειφθούν μια για πάντα οι «αντιθέσεις μεταξύ των στενά συγγενικών φύλων τής Ευρώπης», οι οποίες αποτέλεσαν την αιτία για την πρόκληση των δύο παγκοσμίων πολέμων.[665] Μόνον κατ’ αυτόν τον τρόπο μπορεί να αντιμετωπιστεί η απειλή που αντιπροσωπεύει ο μη δυτικός, αποικιακός κόσμος. Στο πλαίσιο αυτό γίνεται κατανοητό το νόημα τής έκκλησης που απηύθυνε το 1953 ο Τσόρτσιλ με κύριο αποδέκτη τις ΗΠΑ: πρέπει να δοθεί υποστήριξη στην Αγγλία στη σύγκρουσή της με την Αίγυπτο «προκειμένου να αποφευχθεί η προετοιμαζόμενη σφαγή σε βάρος των Λευκών» [of white People].[666]

Ως ξένοι προς τη Δύση και τη λευκή φυλή δεν χαρακτηρίζονται μόνον οι Άραβες. Σύμφωνα με τον Τσόρτσιλ, ο κομμουνιστικός κόσμος, ο οποίος συνδαυλίζει την εξέγερση των αποικιακών λαών εναντίον των λευκών, δεν αποτελεί παρά έκφραση ενός «ημιασιατικού επιθετικού ολοκληρωτισμού».[667] Είναι προφανές ότι ο ψυχρός πόλεμος τείνει να ερμηνεύεται ως σύγκρουση που αντιπαραθέτει από τη μια μεριά τη Δύση, τον «χριστιανικό πολιτισμό» και τη λευκή φυλή, κάτω από την καθοδήγηση τού «αγγλόφωνου κόσμου» ή των «αγγλόφωνων εθνών», και από την άλλη τη βαρβαρότητα τού αποικιακού και τού κομμουνιστικού κόσμου. Στο πλαίσιο, μάλιστα, αυτό εγγράφεται και η εξύμνηση τής «βρετανικής αυτοκρατορίας» και τής «βρετανικής φυλής».[668] Είναι δε αξιοσημείωτο ότι αποσιωπάται το γεγονός ότι το έγκλημα τής γενοκτονίας των Εβραίων έλαβε χώρα στην καρδιά τής Δύσης και τού λευκού κόσμου, καθώς και το ότι διαπράχθηκε από ένα από τα «στενά συγγενικά φύλα τής Ευρώπης», ακριβώς όπως δεν γίνεται καμία αναφορά και στη συνεχιζόμενη καταπίεση εις βάρος των αφροαμερικανών στις Ηνωμένες Πολιτείες τής «λευκής υπεροχής».

Ακόμα και στον Αϊζενχάουερ, διαπιστώνουμε μερικές φορές ότι η εξύμνηση τού «δυτικού κόσμου» και τής «δυτικής ηθικής»[669] ενέχει ως ένα βαθμό φυλετικές συμπαραδηλώσεις: τον Ιούλιο τού 1956, σε μια συζήτησή του με τον Χούβερ και τον Ντιούλς, ο αμερικανός πρόεδρος παρατήρησε ότι με την εθνικοποίηση τής Διώρυγας τού Σουέζ ο Νάσσερ επιδιώκει την «ανατροπή των λευκών» [the white man].[670] Ας μην ξεχνάμε ότι τότε ήταν ακόμα νωπή η μνήμη τού Πολέμου τής Κορέας, ενός πολέμου που — όπως άλλωστε αναγνωρίζει και η ίδια η αμερικανική ιστοριογραφία — η Ουάσινγκτον διεξήγαγε κρατώντας μια στάση υπεροψίας και «περιφρόνησης» απέναντι σε ένα «κατώτερο έθνος» [τον κινεζικό λαό].[671]

---

659. Staline, (1971-73), τομ. 6, σελ.122-123 (= Staline, 1977, σελ. 69-70).
[‡ Σε αγκύλες και με έμφαση, φράσεις που διαφοροποιούνται από την ελληνική μετάφραση. Σε αγκύλες χωρίς έμφαση, φράσεις που παραλείπονται στη γαλλική μετάφραση. Χρησιμοποιήθηκε η ελληνική μετάφραση των απάντων τού Ι.Β. Στάλιν, Τόμος 5, 1921-1923, σελ. 56-7 («Η τοποθέτηση τού Εθνικού Ζητήματος»).]
660. Stoddard (1971).
661. Dower (1986), σελ. 6-11· Losurdo (1997), κεφ. IV, § 4.
662. Churchill (1974), σελ. 7285-7293.
663. Staline (1971-73), σελ. 15, p. 30-31.
664. Boyle (1990), σελ. 34 (επιστολή προς τον αμερικανό πρόεδρο Αϊζενχάουερ με ημερομηνία 5 Απριλίου 1953).
665. Churchill (1974), σελ. 7291.
666. Boyle (1990), σελ. 25 (επιστολή προς τον αμερικανό πρόεδρο Αϊζενχάουερ με ημερομηνία 18 Φεβρουαρίου 1953).
667. Churchill (1974), σελ. 7835 (ομιλία στις 23 Ιουλίου 1949)· έμφαση του συγγραφέα.
668. Στο ίδιο, σελ. 7288, 7293 (ομιλία στις 5 Μαρτίου 1946) και 7902 (ομιλία που δόθηκε την 1 Δεκεμβρίου 1949).
669. Boyle (1990), σελ. 53-54.
670. Στο Freiberger (1992), σελ. 164.
671. Chen Jian (1994), σελ. 50 και 170.

Βιβλιογραφία

Boyle P.G. (εισαγ. παρουσ.) (1990), The Churchill-Eisenhower Correspondence 1953-1955, The University of Carolina Press, Chapel Hill-London.
Chen Jian (1994), China’s Road to the Korean War. The Making of Sino-American Confrontation, Columbia University Press, New York.
Churchill W. (1974), His Complete Speeches 1897-1963, Chelsea House, New York-London.
Dower J.W. (1986), War without Mercy. Race and Power in the Pacific War, Pantheon Books, New York.
Freiberger S.Z. (1992), Dawn over Suez. The Rise of American Power in the Middle East, 1953-1957, Ivan R. Dee, Chicago.
Losurdo D. (1997) Antonio Gramsci dal liberalismo al “communismo critico”, Gamberetti, Roma.
Staline J. (1971-73), Werke, Roter Morgen, Hamburg.
Τού ιδίου (1977), Questions du léninisme, Éditions en langues étrangères, Pékin.
Stoddard L. (1971), The Rising Tide of Color against White World-Supremacy, Negro University Press, Westport (CT).

 

Σελίδες: 1 2

Ο «αντισημιτισμός» τού Στάλιν;—D.Losurdo

5.6. Τέλεια συμμετρία και αυτοάφεση αμαρτιών: Ο «αντισημιτισμός» τού Στάλιν;
D.Losurdo, Stalin, histoire et critique d’une légende noire, σελ.292-99

Εντούτοις, όσο εξεζητημένο κι αν είναι το παιχνίδι των μέχρι τώρα προτεινόμενων αναλογιών, η κατασκευή τού μύθου των δίδυμων τεράτων δεν φαίνεται να έχει ακόμα ολοκληρωθεί. Παρά την απόπειρα εξομοίωσης τού εβραϊκού ολοκαυτώματος με το ουκρανικό Χολοντομόρ, το όνομα τού Άουσβιτς εξακολουθεί να προκαλεί ένα ιδιάζον συναίσθημα αποτροπιασμού στη συνείδηση τής εποχής μας. Για την οριστική ολοκλήρωση τού εγχειρήματος εξομοίωσης τού Στάλιν με τον Χίτλερ θα ήταν επομένως ενδεδειγμένο να διαπιστωθεί ότι ο πρώτος έπεσε επίσης θύμα τής παραφροσύνης που είχε ως απόληξη το μαζικό έγκλημα τής εβραιοκτονίας που διέπραξε ο δεύτερος.

Ο Χρουστσόφ υπενθυμίζει ότι, στην τελευταία περίοδο τής ζωής του, ο Στάλιν υποπτευόταν ότι οι θεράποντες ιατροί των ηγετών τής χώρας συμμετείχαν στην πραγματικότητα σε μια συνωμοσία των ιμπεριαλιστών με σκοπό την εξόντωση τής ηγεσίας τής Σοβιετικής Ένωσης. Η Μυστική Έκθεση δεν περιέχει σχετική αναφορά, αλλά ανάμεσα στους γιατρούς που βαρύνονταν με υποψίες υπήρχαν και πολλοί Εβραίοι.[637] Πάνω στη βάση αυτή, γίνεται προσπάθεια να προστεθεί μια νέα και κρίσιμη λεπτομέρεια στο πορτραίτο τού σοβιετικού τέρατος: σύμφωνα με τον Μεντβέντεφ, «ο βαθύς αντισημιτισμός τού Στάλιν και των οπαδών του δεν κρατήθηκε ποτέ κρυφός από κανέναν». Όσον αφορά «τον επίσημο αντισημιτισμό τού σοβιετικού κράτους», διευκρινίζει ο Χόμπσμπαουμ, «υπάρχουν αδιαμφισβήτητες ενδείξεις που ανάγονται στην ίδρυση τού Κράτους τού Ισραήλ το 1948». Ο Ν.Μ. Νάιμαρκ, ο ήδη αναφερθείς αμερικανός ιστορικός που ειδικεύεται στη μελέτη των γενοκτονιών και τού φυλετικού μίσους, θεωρεί ελαφρά προγενέστερη την εμφάνιση τού φαινομένου: «Με το τέλος τού πολέμου θα γίνει προφανές ότι ο Στάλιν μοιράζεται πολλά κοινά σημεία με τον χιτλερικό αντισημιτισμό». Στη συνέχεια ακολουθεί ο Φυρέ, ο οποίος διαπιστώνει, χωρίς φαινομενικά να έχει συνείδηση τής υπερβολής, ότι: «[ή]δη από την αρχή τής εμφάνισης τού χιτλερισμού, ο Στάλιν δεν έδειξε την παραμικρή συμπάθεια προς τους Εβραίους.»[638] Την πιο ακραία θέση υιοθετεί φυσικά ο Κόνκουεστ: «Ο λανθάνων αντισημιτισμός που ανέκαθεν χαρακτήριζε το πνεύμα τού Στάλιν» άρχισε να εκδηλώνεται έντονα «ήδη από την περίοδο 1942-43» και έφτασε στο «αποκορύφωμά» του το 1948.[639] Στο σημείο αυτό μπορούμε να θεωρήσουμε ότι συντελείται η ολοκλήρωση τής κατασκευής τού μύθου των δίδυμων τεράτων.

Πριν ασχοληθούμε με τον εξαιρετικά ευάλωτο χαρακτήρα τής ερμηνευτικής αυτής κατασκευής, είναι αναγκαίο να επισημανθεί ότι αυτή λειτουργεί επίσης και ως μέσο για την αποποίηση των σημαντικών ευθυνών που βαρύνουν τη Δύση όσον αφορά την τραγωδία που βίωσαν οι Εβραίοι κατά τη διάρκεια τού 20ού αιώνα — μια τραγωδία σε τρεις πράξεις και πρόλογο. Το 1911, μεταφράζεται στα αγγλικά το βιβλίο τού Τσάμπερλεν «Τα θεμέλια τού 19ου αιώνα», αφιερωμένο αποκλειστικά σε μια φυλετική («άρια» και αντισημιτική) ανάγνωση τής παγκόσμιας ιστορίας. Γίνεται εύκολα αντιληπτός ο πρωταρχικός ρόλος που έπαιξε ο Αγγλογερμανός συγγραφέας ως μέντορας τού ναζισμού. Όταν ο Γκαίμπελς συναντά τον σοβαρά άρρωστο και κατάκοιτο συγγραφέα, ξεσπά, θα έλεγε κανείς, σε εγκωμιαστικό ύμνο κραυγάζοντας: «Χαίρε, πατέρα τής σκέψης μας. Πρωτοπόρε, πρόδρομε!».[640] Εξίσου ενθουσιώδης ήταν στις δηλώσεις του για τον Χίτλερ και ο Τσάμπερλεν, ο οποίος έβλεπε στο πρόσωπο τού ναζιστή ηγέτη κάτι παραπάνω από έναν σωτήρα και ελευθερωτή τού γερμανικού γένους.[641] Ακόμη και μετά την κατάκτηση τής εξουσίας, και ενώ ασχολείται πυρετωδώς με τον πόλεμο που εξαπέλυσε, ο Φύρερ θυμάται με ευγνωμοσύνη την ενθάρρυνση που κατά τη διάρκεια τής φυλάκισης του έλαβε από τον Τσάμπερλεν.[642]

Πώς έγινε λοιπόν δεκτό στην Δύση το εν λόγω κείμενο καθοριστικής σημασίας για τη διαμόρφωση τής φυλετικής ιδεολογίας και κοσμοθεώρησης τού ναζισμού; Ενθουσιώδης ήταν η αντίδραση τού βρετανικού τύπου, με πρώτη την εφημερίδα Times που δημοσίευσε διθυραμβική κριτική χαιρετίζοντας «ένα σπάνιο έργο τού οποίου οφείλουμε να αναγνωρίσουμε τη σημασία». Στην απέναντι όχθη τού Ατλαντικού, ένας πρωτοκλασάτος πολιτικός, ο Θίοντορ Ρούζβελτ, εκφράστηκε σε μεγάλο βαθμό θετικά για το βιβλίο.[643] Σε αντιδιαστολή, ο Κάουτσκι (ο οποίος την περίοδο πριν από την έναρξη τού πολέμου έχαιρε τής αμέριστης εκτίμησης όλων όσων συμμετείχαν στο εργατικό-σοσιαλιστικό κίνημα, μη εξαιρουμένου και τού Στάλιν) ήταν εκείνος που το 1914 εξέφρασε δημόσια την απέχθειά του για τον Τσάμπερλεν και για όλους ανεξαιρέτως τους «ρατσιστές θεωρητικούς». Αξίζει μάλιστα να επισημανθεί ότι το 1917 ο Στάλιν χαρακτήρισε τον Γερμανό συγγραφέα ως «επιφανή θεωρητικό τής σοσιαλδημοκρατίας», μεταξύ άλλων λόγω και τής σημαντικής του προσφοράς όσον αφορά τη δημόσια καταγγελία και διεξοδική ανάλυση τού φαινομένου τού αντισημιτισμού και των «πογκρόμ σε βάρος των Εβραίων» στην τσαρική Ρωσία.[644]

Ας περάσουμε τώρα στην πρώτη πράξη τής τραγωδίας, η οποία εκτυλίσσεται στην προεπαναστατική Ρωσία, στενή σύμμαχο των δυνάμεων τής Αντάντ κατά τη διάρκεια τού Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Θύματα καταπίεσης και διακρίσεων, οι Εβραίοι βαρύνονται με την υποψία ότι είναι ευνοϊκά διακείμενοι προς τον Γερμανό κατακτητή και εισβολέα. Το ρωσικό επιτελείο προειδοποιεί για το ενδεχόμενο επιχειρήσεων κατασκοπείας. Αρκετοί Εβραίοι κρατούνται ως όμηροι και απειλούνται με εκτέλεση σε περίπτωση που η «εβραϊκή κοινότητα» δείξει έλλειψη πατριωτισμού· οι φερόμενοι ως κατάσκοποι οδηγούνται στο εκτελεστικό απόσπασμα.[645] Τα μέτρα δεν τελειώνουν εδώ: στις αρχές τού 1915, διατάσσεται ο μαζικός εκτοπισμός τού εβραϊκού πληθυσμού των ζωνών τις οποίες είχαν αποκλείσει τα προελαύνοντα στρατεύματα τού κάιζερ Γουλιέλμου τού Β΄. Ένας από τους βουλευτές τής ρωσικής Δούμα περιγραφεί με τον ακόλουθο τρόπο τις μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν στην επιχείρηση εκτόπισης πληθυσμού στην [πολωνική] πόλη Ράντομ:

«[Γύρω στις 11 το βράδυ] ειδοποιήθηκαν οι κάτοικοι να εγκαταλείψουν την πόλη, με την απειλή ότι όποιος συλληφθεί το επόμενο πρωί θα εκτελείται δι’ απαγχονισμού […]. Λόγω τής έλλειψης μεταφορικών μέσων, οι ηλικιωμένοι, οι άρρωστοι και οι ανάπηροι χρειάστηκε να μεταφερθούν στα χέρια. Οι αστυνομικοί και οι χωροφύλακες μεταχειρίζονταν τους Εβραίους σαν εγκληματίες. Σε μια περίπτωση μάλιστα, σφράγισαν ερμητικά τις πόρτες ενός τραίνου και, όταν εν τέλει τις άνοιξαν, διαπίστωσαν ότι οι περισσότεροι από τους επιβάτες ήταν ετοιμοθάνατοι.»

Το μέτρο τής εκτόπισης εφαρμόστηκε σε βάρος μισού εκατομμυρίου Εβραίων και προκάλεσε τον θάνατο εκατό χιλιάδων ατόμων.[646]

Ως συνέχεια τού αγώνα εναντίον τής πολεμικής βαρβαρότητας θα ξεσπάσει η επανάσταση τού Οκτώβρη, που εφήρμοσε στην πράξη τη διδασκαλία τού Μαρξ και τού Ένγκελς. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο τελευταίος είχε επισημάνει ότι: «παρήλθε προ πολλού η εποχή τής δεισιδαιμονίας, όταν τα αίτια τής επανάστασης αναζητούνταν στις κακές προθέσεις μιας χούφτας υποκινητών».[647] Δυστυχώς επρόκειτο για μια καταστροφικά λανθασμένη εκτίμηση. Στη Ρωσία, η άνοδος στην εξουσία ενός κινήματος πιστού στις υποθήκες τού «Εβραίου Μαρξ» και με έντονη την εβραϊκή παρουσία στους κόλπους τής ηγετικής του ομάδας θα εγκαινιάσει μια περίοδο κατά την οποία θα θριαμβεύσει η θεωρία τής συνωμοσίας. Στην κατασπαραγμένη από τον εμφύλιο χώρα, βρίσκονται πλέον στην ημερήσια διάταξη οι μαζικοί διωγμοί και οι σφαγές των Εβραίων, οι οποίοι κατηγορούνται ότι κινούν τα νήματα τού μπολσεβικισμού. Η νέα σοβιετική εξουσία λαμβάνει μέτρα προκειμένου να δοθεί τέλος στις θηριωδίες: ψηφίζονται ιδιαίτερα αυστηροί νόμοι και ο Λένιν κάνει έκκληση για την εξάλειψη τού «μίσους εναντίον των Εβραίων, […] τού μίσους εναντίον των αλλοεθνών» στο πλαίσιο μιας ομιλίας του, η οποία μάλιστα ηχογραφείται με σκοπό να την ακούσουν και τα εκατομμύρια των αναλφάβητων.[648] Η Αγγλία, η Γαλλία και οι Ηνωμένες Πολιτείες τάσσονται στο πλευρό των Λευκών και, σε αρκετές περιπτώσεις, συμμετέχουν ενεργά και δραστήρια στην αιματηρή αντισημιτική εκστρατεία. Στη διάρκεια τού καλοκαιριού τού 1918, τα αεροπλάνα των βρετανικών δυνάμεων, οι οποίες είχαν στο μεταξύ αποβιβαστεί στη βόρεια Ρωσία, προχωρούν στη μαζική ρίψη αντισημιτικών προκηρύξεων.[649] Μερικούς μήνες αργότερα τα πογκρόμ λαμβάνουν ανησυχητικές διαστάσεις, προκαλώντας τον θάνατο περίπου εξήντα χιλιάδων Εβραίων: «λέγεται ότι τα πογκρόμ οργανώθηκαν με την κρυφή υποστήριξη των συμμαχικών στρατευμάτων που εισέβαλαν στη Ρωσία».[650] Όπως επισημαίνουν αρκετοί διακεκριμένοι ιστορικοί, πρόκειται για ένα «πρελούδιο» των «ναζιστικών εγκλημάτων», «τής εξολόθρευσης τού Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου»,[651] και μάλιστα ένα πρελούδιο με την ενεργό συμμετοχή τής Μεγάλης Βρετανίας, που ήταν τότε επικεφαλής τής αντιμπολσεβικικής σταυροφορίας.

Περνάμε έτσι στην τρίτη πράξη τού δράματος. Παρά τη δυτική βοήθεια οι Λευκοί ηττώνται από τους Μπολσεβίκους και εκπατρίζονται στη Δύση, φέρνοντας μαζί τους την αντίληψη ότι η επανάσταση τού Οκτώβρη αποτελεί εβραιομπολσεβίκικη συνωμοσία, όπως επίσης και τα περίφημα Πρωτόκολλα τής Σιών που παρουσιάζονται ως αδιαμφισβήτητη απόδειξη τής συγκεκριμένης ερμηνείας.

Η εξέλιξη αυτή δεν είναι χωρίς συνέπειες. Στην Αγγλία, το εθνικό «τυπογραφείο τής Αυτού Μεγαλειότητος» προχωράει στην εκτύπωση τής αγγλικής έκδοσης των Πρωτοκόλλων, τα οποία προκαλούν μεγάλη αίσθηση, όταν αμέσως μετά τη δημοσίευσή τους αναφέρονται από τους Times ως απόδειξη ή τεκμήριο για την ύπαρξη ενός μυστικού σχεδίου για την καταστροφή τής Δύσης.[652] Κατ’ αυτόν τον τρόπο αναπτύσσεται μια εκστρατεία, με τη συμμετοχή και τού ίδιου τού Ουίνστον Τσόρτσιλ, η οποία επικεντρώνεται στην καταγγελία τού ρόλου που έπαιξε ο Ιουδαϊσμός στην εμφάνιση, από τις αρχές τού 18ου αιώνα, ανατρεπτικών τάσεων, όχι μόνο στη Ρωσία, αλλά και γενικότερα στη Δύση.

«Αυτό το εβραϊκό κίνημα δεν είναι νέο φαινόμενο. Από την εποχή ήδη τού Σπάρτακους Βάισχάουπτ [ιδρυτή τού Τάγματος των «Πεφωτισμένων» τής Βαυαρίας], μέχρι και την εποχή τού Καρλ Μαρξ, όπως ακριβώς και στις μέρες μας με τον Τρότσκι (Ρωσία), τον Μπέλα Κουν (Ουγγαρία), τη Ρόζα Λούξεμπουργκ (Γερμανία), και την Έμμα Γκόλντμαν (ΗΠΑ), η παγκόσμια αυτή συνωμοσία — για την ανατροπή τού πολιτισμού και τον κοινωνικό μετασχηματισμό στη βάση ενός μοντέλου καθηλωμένης ανάπτυξης, ενός αισθήματος φθόνου και μοχθηρίας και ενός ανέφικτου ιδανικού ισότητας — απλώνει τα πλοκάμια της παντού. Και, όπως πολύ εμπεριστατωμένα απέδειξε μια σύγχρονη συγγραφέας, η κ. Γουέμπστερ, ήταν καθοριστικός ο ρόλος του και στην τραγωδία τής Γαλλικής Επανάστασης. Ήταν η κινητήρια δύναμη πίσω από κάθε ανατρεπτική τάση κατά τον 19ο αιώνα. Και σήμερα αυτή η συμμορία περιέργων προσωπικοτήτων από τα καταγώγια των ευρωπαϊκών και αμερικανικών μεγαλουπόλεων έχει καθίσει στον σβέρκο τού ρωσικού λαού. Έγιναν πράγματι οι απόλυτοι και οι αδιαμφισβήτητοι κύριοι ενός ισχυρού κράτους.» [Ουίνστον Τσόρτσιλ] [653]

Ακόμα και το 1937, ο Τσόρτσιλ, εκφράζοντας συγχρόνως την επιδοκιμασία του για τον Χίτλερ, δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην εβραϊκή καταγωγή ενός εξέχοντος ηγετικού στελέχους τής μπολσεβίκικης επανάστασης, τού «Λεβ Τρότσκι, γνωστού και ως Μπρονστάιν». Κι αυτό γιατί «αυτός ποτέ δεν έπαψε να είναι Εβραίος. Η ιδιότητά του αυτή είναι ανεξάλειπτη».[654]

Στην άλλη όχθη τού Ατλαντικού, στις ΗΠΑ, ο Χένρι Φορντ είναι εκείνος που θα φροντίσει για τη διάδοση και προώθηση των Πρωτοκόλλων τής Σιών δηλώνοντας ότι «η ρωσική επανάσταση έχει φυλετική και όχι πολιτική προέλευση». Και, χρησιμοποιώντας «ανθρωπιστική» και «σοσιαλιστική» ορολογία, θα συνεχίσει υποστηρίζοντας ότι η επανάσταση αυτή δεν αποτελεί παρά την έκφραση μιας «φυλετικής φιλοδοξίας με στόχο την παγκόσμια κυριαρχία».[655] Εκτός από τον μεγιστάνα τής βιομηχανίας αυτοκινήτων βλέπουμε επίσης δύο υπερασπιστές της λευκής υπεροχής [white supremacy] να πρωτοστατούν στην εκστρατεία καταγγελίας τής μυστικής καθοδήγησης, εκ μέρους των Εβραίων, τού ρωσικού επαναστατικού κινήματος, το οποίο, μετά την ανατροπή τού τσαρικού καθεστώτος, έρχεται να συνταράξει συθέμελα τη Δύση: ο Μάντισον Γκραντ προειδοποιεί για τη «σημιτική ηγεσία» τού «μπολσεβικισμού», ενώ ο Λόθροπ Στόνταρντ[656] στιγματίζει το γεγονός ότι το «μπολσεβίκικο καθεστώς τής Σοβιετικής Ρωσίας» έχει «ιουδαϊκό, σε μεγάλο βαθμό, χαρακτήρα» (ας σημειωθεί ότι ο τελευταίος υπήρξε συγγραφέας αναφοράς για δύο αμερικανούς προέδρους· βλ. κατωτέρω, 8.3).

Μέσα σε αυτό το κλίμα, στη βορειοαμερικανική δημοκρατία πληθαίνουν οι φωνές εκείνων που ζητούν ριζοσπαστικά μέτρα για την αντιμετώπιση τού «ιουδαϊκού ιμπεριαλισμού που θέτει ως τελικό στόχο την εγκαθίδρυση τής εβραϊκής κυριαρχίας σε παγκόσμιο επίπεδο», ενώ δεν λείπουν και οι απειλές ότι θα είναι βαριά η τιμωρία που περιμένει τον λαό που συνέλαβε το επαίσχυντο αυτό σχέδιο: προαναγγέλλονται, λοιπόν, «πογκρόμ και σφαγές Εβραίων […] αδιανόητων μέχρι σήμερα διαστάσεων», σφαγές «χωρίς προηγούμενο στη σύγχρονη ιστορία».[657]

Τα προαναφερθέντα κείμενα τού Τσόρτσιλ, τού Φορντ, όπως των άλλων αμερικανών συγγραφέων, μας φέρνουν στο νου την κατά πολύ οξύτερη αντισημιτική εκστρατεία των Ναζί. Ας σημειωθεί ότι οι τελευταίοι αντλούν, σε μη αμελητέο βαθμό, τόσο ιδέες, όσο και χρηματοδότηση, στελέχη και ακτιβιστές από την αντι-μπολσεβίκικη διασπορά.[658] Χαρακτηριστικότερη είναι η περίπτωση τού Ρόζενμπεργκ, ενός από τους πλέον γνωστούς ερμηνευτές τής Οκτωβριανής Επανάστασης ως «εβραϊκής συνωμοσίας».

Διαπιστώνουμε ότι, σε όλη τη διάρκεια τής εξέλιξής της κατά τον 20ό αιώνα, η τραγωδία τού εβραϊκού λαού έλαβε χώρα με την ενεργό συμμετοχή τόσο τής φιλελεύθερης Δύσης όσο και τής προ- και αντεπαναστατικής Ρωσίας. Η κατηγορία τού αντισημιτισμού που στρέφεται εις βάρους εκείνου με την πλέον μακροχρόνια θητεία στην ηγεσία τής χώρας που προέκυψε από την επανάσταση τού Οκτώβρη, με άλλα λόγια από την υποτιθέμενη «εβραιομπολσεβίκικη συνωμοσία», έρχεται με μια μονοκοντυλιά να διαγράψει τα ιστορικά αυτά δεδομένα.

---

637. Khrouchtchev (1976), σελ. 122-125.
638. Medvedev (1977), σελ. 629· Hobsbawm (1990), σελ. 173· Naimark (2001), σελ. 90· Furet (1995), σελ. 439.
639. Conquest (1992), σελ. 290.
640. Goebbels (1992), σελ.247 (καταχώρηση στο ημερολόγιο στις 8 Μαΐου 1926).
641. Στο Fest (1973), σελ. 259.
642. Hitler (1980), σελ. 224 (συζήτηση στις 24-25 Ιανουαρίου 1942).
643. Poliakov (1987), σελ. 365.
644. Kautsky (1914), σελ. 83-84; πρβ. Staline (1971-73), τομ. 2, σελ. 1.
645. Lincoln (1994), σε. 141.
646. Levin (1990), τομ. 1, σελ. 28-29.
647. Marx, Engels (1955-89), τομ. 8, σελ. 5. [«Επανάσταση και Αντεπανάσταση στη Γερμανία»]
648. Lénine (1960-1971), τομ. 29, σελ. 255.
649. Poliakov (1977), σελ. 225.
650. Mosse (1990), σελ. 176.
651. Cohn (1967) σελ. 128· Mayer (1988), σελ. 5.
652. Poliakov (1977), σελ.226 και 231-232.
653. Στο Schmid (1974), σελ. 312.
654. Στο Baker (2008), σελ. 70-71.
655. Ford (1933), σελ. 128 επ. και 145.
656. Grant (1971), σελ. XXXI· Stoddard (1984), σελ. 152.
657. Bendersky (2000), σελ. 58, 54 και 96.
658. Fest (1973), σελ. 201· Poliakov (1977), σελ. 339-340.

Βιβλιογραφία

Baker N. (2008), Human Smoke. The Beginnings of World War II, the End of Civilization, Simon & Schuster, London-New York.
Bendersky J.W. (2000), The «Jewish Threat». Anti-semitic Politics of the US Army, Basic Books, New York.
Cohn N. (1967), στο Poliakov L., Histoire d’un mythe. La «conspiration» juive et les protocoles des sages de Sion, Gallimard, Paris (γαλλ. μετάφρ.).
Conquest R. (1992), Stalin Breaker of Nations, Penguin Books, New York.
Fest J.C. (1973), Hitler. Eine Biographie, Ullstein, Frankfurt a.M.-Berlin-Wien.
Ford H. (1933), Der internationale Jude (1920), Hammer, Leipzig (γερμ. μετάφρ.).
Furet F. (1995), Le passé d’une illusion. Essai sur l’idée communiste au xxe siècle, Robert Laffont-Calmann-Lévy, Paris.
Goebbels J. (1992), Tagebücher, (εισαγ. παρουσ.) R.G. Reuth, C.H. Beck, München-Zürich.
Grant M. (1971), Εισαγωγή στο L. Stoddard, The Rising Tide of Color against White World-Supremacy, επανέκδοση, Negro University Press, Westport (CT).
Hitler A. (1980), Monologe im Füherhauptquartier 1941-1944, Die Aufzeichnungen Heinrichs Heims, (εισαγ. παρουσ.) W. Jochmann, Albrecht Knaus, Hamburg.
Hobsbawm Eric J. (1990), Nation and Nationalism since 1780. Program, Myth, Reality, Cambridge University Press, Cambridge.
Kautsky K. (1914), Rasse und Judentum, Ergänzungsheft zur Neuen Zeit, n.20, 30 Οκτωβρίου, Dietz Nachfolger G.m.b.H, Stuttgart.
Khrouchtchev Ν. (1976), Rapport secret de N. Khrouchtchev présenté au XXe Congrès du PC de l’Union soviétique, (εισαγ. παρουσ.) Branko Lazitch, στο Le rapport Khrouchtchev et son histoire, Seuil, Paris.
Lénine V.I. (1960-1971), Œuvres, Éditions Sociales, Paris.
Lincoln W.B. (1994), Passage through Armageddon. The Russians in War and Revolution 1914-1918 (1986), Oxford University Press, New York-Oxford.
Marx, K., Engels F. (1955-89), Werke, Dietz, Berlin.
Mayer A.J. (1988), Why Did the Heavens not Darken? Pantheon Books, New York.
Medvedev R.A. (1977), Lo stalinismo. Origini storia conseguenze, Mondadori, Milano.
Mosse G.L. (1990), Le guerre mondiali dalla tragedia al mito dei caduti, Laterza, Roma-Bari.
Naimark N.M. (2001), Fires of Hatred. Ethnic Cleansing in Twentieth-Century Europe, Harvard University Press, Cambridge (Mass.)
Poliakov L. (1977), Histoire de l’antisémitisme. Vol.4. L’Europe suicidaire, 1870-1933, Calman-Lévy, Paris.
Τού ιδίου (1987), Le mythe aryen. Essai sur les sources du racisme et des nationalismes, Complexe, Bruxelles.
Schmid A.P. (1974), Churchills privater Krieg. Intervention und Konterrevolution im russischen Bürgerkrieg, November 1918-März 1920, Atlantis, Zürich.
Staline J. (1971-1973), Werke, Roter Morgen, Hamburg.
Stoddard L. (1971), The Rising Tide of Color against White World-Supremacy, Negro University Press, Westport (CT).

 

«Αιώνια Ειρήνη»

5.5. Ο τρομοκρατικός λιμός στην ιστορία τής φιλελεύθερης Δύσης
D.Losurdo, Stalin, histoire et critique d’une légende noire (σελ. 286-292) [δείτε και 5.4]

Περισσότερο όμως και από τις υπερβολές, εκείνο που υπονομεύει ολοκληρωτικά την αξιοπιστία τής επιχειρηματολογίας τού «βετεράνου τού ψυχρού πολέμου» [Ρ.Κόνκουεστ] είναι ό,τι αποφεύγει σκοπίμως να αναφέρει. Θα ήθελα να αρχίσω υπενθυμίζοντας τη συζήτηση που έλαβε χώρα στη Βουλή των Αντιπροσώπων στις 18 Οκτωβρίου 1948: ο Τσέρτσιλ καταγγέλλει το κύμα συγκρούσεων μεταξύ ινδουιστών και μουσουλμάνων και το «φρικτό ολοκαύτωμα» εν εξελίξει στην Ινδία μετά από την απόφαση τής κυβέρνησης των εργατικών να προβεί στη διάλυση τής Βρετανικής αυτοκρατορίας και να παραχωρήσει την ανεξαρτησία στη χώρα. Στο σημείο αυτό παρεμβαίνει ένας βουλευτής των εργατικών: «Γιατί δεν αναφέρετε και τον λιμό στην Ινδία;» Ο πρώην πρωθυπουργός επιχειρεί να αντιπαρέλθει το ερώτημα, αλλά ο βουλευτής επιμένει: «Γιατί δεν αναφέρετε τον λιμό στην Ινδία, για τον οποίο ευθύνη φέρει η προηγούμενη συντηρητική κυβέρνηση;»[627] Το συμβάν στο οποίο αναφέρεται και το οποίο διαψεύδεται κατηγορηματικά από τον Τσέρτσιλ είναι ο λιμός τής Βεγγάλης τού 1943-44, που προκάλεσε τρία εκατομμύρια θανάτους. Και οι δύο, όμως, αποφεύγουν να μιλήσουν για τον λιμό που μερικές δεκαετίες πριν μαινόταν επίσης στην αποικιακή Ινδία: δύο με τρία εκατομμύρια Ινδοί έχασαν τότε τη ζωή τους, υποχρεωμένοι αρκετές φορές σε «σκληρή» καταναγκαστική «εργασία» με διατροφή χειρότερη και από εκείνη που είχε εξασφαλισθεί στους κρατούμενους τού «διαβόητου στρατοπέδου τού Μπούχενβαλντ». Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο ρατσιστικός χαρακτήρας τού εγκλήματος ήταν ρητός και πρόδηλος. Οι Βρετανοί γραφειοκράτες θεωρούσαν «εσφαλμένο να ξοδεύονται τόσα χρήματα για να συντηρηθούν στη ζωή ένα σωρό μαύροι». Σύμφωνα εξάλλου με τον κυβερνήτη και αντιβασιλέα τής Ινδίας, Ρίτσαρντ Τεμπλ, τα θύματα ήταν κυρίως ζητιάνοι που δεν είχαν καμία πραγματική πρόθεση να εργαστούν: «ελάχιστοι θα βρεθούν να μοιρολογήσουν τους νεκρούς, που διήγαν αργόσχολη και πολύ συχνά εγκληματική ζωή».[628]

Στο τέλος τού Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο σερ Βίκτορ Γκόλαντς, εβραϊκής καταγωγής [εκδότης και συγγραφέας], η οικογένεια τού οποίου είχε καταφύγει στην Αγγλία για να γλιτώσει από τις αντισημιτικές διακρίσεις και διώξεις,[*] εκδίδει το βιβλίο The Ethics of Starvation [Η Ηθική τής Λιμοκτονίας] (1946) και, τον επόμενο χρόνο, το βιβλίο του με τίτλο In darkest Germany [Στην ολοσκότεινη Γερμανία]. Ο συγγραφέας καταγγέλλει την ακολουθούμενη, μετά την ήττα τού Τρίτου Ράιχ, πολιτική λιμοκτονίας η οποία «θέριζε» τις ζωές Γερμανών αμάχων και αιχμαλώτων πολέμου, που εξακολουθούσαν να αντιμετωπίζουν το φάσμα τής ασιτίας: σε σχέση με το 1944 — χρονιά ιδιαίτερα δραματική — τα ποσοστά παιδικής θνησιμότητας είχαν αυξηθεί κατά δέκα φορές· το σιτηρέσιο που διετίθετο στους Γερμανούς βρισκόταν επικίνδυνα κοντά στα επίπεδα τού «στρατοπέδου Μπέργκεν-Μπέλσεν».[629]

Στις δύο περιπτώσεις που μόλις αναφέραμε, είναι φανερό ότι δεν γίνεται παραλληλισμός των απάνθρωπων συνθηκών διαβίωσης στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης με εκείνες τής σοβιετικής Ουκρανίας, αλλά με τις αντίστοιχες των στρατοπέδων εργασίας τής υπό βρετανική κυριαρχία Ινδίας και τού καθεστώτος κατοχής που επέβαλε η φιλελεύθερη Δύση στους ηττημένους τού Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Η τελευταία κατηγορία φαίνεται περισσότερο πειστική, όπως επιβεβαιώνεται και από μια πρόσφατη, εξαντλητικά τεκμηριωμένη μελέτη επί τού θέματος: «Οι Γερμανοί διατρέφονταν καλύτερα στη σοβιετική ζώνη». Συγκριτικά πιο γενναιόδωρη ήταν η χώρα που είχε δοκιμαστεί σκληρά από τη γενοκτονική πολιτική τού Τρίτου Ράιχ και τής οποίας ο πληθυσμός συνέχιζε να ζει μέσα στην ανέχεια ως αποτέλεσμα ακριβώς τής πολιτικής αυτής. Στην πραγματικότητα, τα κίνητρα που ώθησαν τη φιλελεύθερη Δύση να καταδικάσει τους ηττημένους τού πολέμου σε θάνατο από ασιτία ήταν καθαρά ιδεολογικά και δεν είχαν καθόλου να κάνουν με την έλλειψη πόρων: «Πολιτικοί και στρατιωτικοί τής εποχής εκείνης, μεταξύ των οποίων και ο Μπέρναρντ Μοντγκόμερι, είχαν θέσει ως κόκκινη γραμμή τη μη χορήγηση επισιτιστικής βοήθειας από τη Μεγάλη Βρετανία. Ο θάνατος από ασιτία επιβλήθηκε ως τιμωρία. Ο Μοντγκόμερι υποστήριζε με βεβαιότητα ότι τα τρία τέταρτα των Γερμανών παρέμειναν ναζιστές.» Αυτός ήταν ο λόγος που δικαιολογούσε την απαγόρευση τής «συναδέλφωσης»: ήταν απαράδεκτο να αποτείνεται κανείς — πόσο μάλλον να δείχνει τη συμπάθειά του — προς τα μέλη ενός τόσο βαθιά και ανεπανόρθωτα διεφθαρμένου λαού. Οι Αμερικανοί στρατιώτες είχαν προειδοποιηθεί για τους κινδύνους που διέτρεχαν: «Στο σώμα, στην καρδιά και στο μυαλό, κάθε Γερμανός είναι ένας Χίτλερ.» Κάθε νεαρή Γερμανίδα μπορεί να κρύβει μέσα της μια φόνισσα: «Προσοχή, λοιπόν, μην την πατήσετε, όπως την πάτησε ο Σαμψών με την Δαλιδά: μαζί με τα μαλλιά, [η Γερμανίδα] ευχαρίστως θα σας έκοβε και το λαρύγγι». Αυτή η εκστρατεία μίσους είχε ως σκοπό να καταστείλει τις εκδηλώσεις συμπάθειας και να εξασφαλίσει κατ’ αυτόν τον τρόπο την αποτελεσματική εφαρμογή τής «ηθικής τής καταδίκης σε λιμοκτονία». Οι Αμερικανοί στρατιώτες καλούνταν να επιδεικνύουν αναλγησία ακόμη και προς τα παιδιά που πέθαιναν από την πείνα: «Μέσα σε κάθε ξανθό Γερμανόπουλο καραδοκεί έτοιμος να σας κατασπαράξει ο ναζί».[630]

Θα μπορούσε κανείς να δικαιολογήσει τα τραγικά γεγονότα στη Βεγγάλη και την Ουκρανία παραπέμποντας στις επείγουσες προτεραιότητες που προέκυψαν σε συνάρτηση με την απειλή ή την έκρηξη τού Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και οι οποίες καθιστούσαν αναγκαία τη συγκέντρωση και τη διαχείριση σπάνιων πόρων στα πλαίσια τού αγώνα για την ήττα ενός θανάσιμου εχθρού.[631] Εντούτοις, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι, στην περίπτωση τού λιμού που έπληξε τη Γερμανία κατά την περίοδο αμέσως μετά την ήττα τού Τρίτου Ράιχ, επρόκειτο για προμελετημένη τρομοκρατική ενέργεια, δεδομένου ότι, ενώ ο παράγοντας τής έλλειψης πόρων δεν διαδραμάτισε κανένα ρόλο, ιδιαίτερα βαρύνουσα σημασία φαίνεται να είχε η φυλετική κατηγοριοποίηση τού γερμανικού λαού (ενός λαού που ο ίδιος ο Φ.Ντ. Ρούζβελτ ήθελε να τον «εξαλείψει από προσώπου γης» μέσω τής επιβολής υποχρεωτικού «ευνουχισμού» (πρβλ. ανωτέρω 1.5)). Θα έλεγε κανείς ότι το ξέσπασμα τού Ψυχρού Πολέμου ήταν αυτό που έσωσε τους Γερμανούς και τους Ιάπωνες — ή, τουλάχιστον, άμβλυνε σε μεγάλο βαθμό τα δεινά τους: ο παλιός εχθρός θα μπορούσε ενδεχομένως να προσφέρει αναλώσιμο ανθρώπινο δυναμικό και πολύτιμη εμπειρία για την επιτυχή αντιμετώπιση τής νέας πολεμικής απειλής.

Μάταια θα αναζητούσε κανείς στοιχεία για τον λιμό στη βρετανική αποικιακή Ινδία — ή ακόμα και για το «δυτικό» Μπέργκεν-Μπέλσεν στη Γερμανία — στις σελίδες τού βιβλίου τού «βετεράνου τού Ψυχρού Πολέμου», ο οποίος πασχίζει με κάθε τρόπο να εφαρμόσει το προκατασκευασμένο σχήμα ερμηνείας τού ιστορικού αναθεωρητισμού: όλες οι φρικαλεότητες που διέπραξαν οι Ναζί δεν κάνουν άλλο παρά να αναπαράγουν τις κομμουνιστικές «φρικαλεότητες», πράγμα το οποίο σημαίνει ότι και το χιτλερικό Μπέργκεν-Μπέλσεν δεν είναι παρά πιστό αντίγραφο ενός «προ τού γράμματος» Μπέργκεν-Μπέλσεν, για το οποίο την ευθύνη φέρει ο Στάλιν.

Σε πλήρη συμφωνία με την προσέγγιση αυτή, ο Κόνκουεστ παραβλέπει εντελώς το γεγονός ότι η προσφυγή στην απειλή ή τη χρήση λιµοκτονίας ως μεθόδου πολέμου αποτελεί σταθερά τής πολιτικής τής Δύσης απέναντι στους βαρβάρους και τους, κατά περίσταση, εξομοιούμενους με αυτούς εχθρούς της. Μετά την επανάσταση των νέγρων στον Άγιο Δομίνικο, ο Τζέφερσον, φοβούμενος τη μετάδοση τής εξέγερσης από την πρώτη χώρα τής αμερικανικής ηπείρου που κατάργησε τη δουλεία, δηλώνει έτοιμος «να καταδικάσει τον Τουσέν σε θάνατο δι’ ασιτίας». Κατά τα μέσα τού δέκατου ένατου αιώνα, ο Τοκβίλ προέτρεπε τους συμπατριώτες του να κάψουν τις σοδειές και να αδειάσουν τις αποθήκες σιτηρών των Αλγερινών Αράβων, που τόλμησαν να αντισταθούν στη γαλλική κατοχή (πρβλ. κατωτέρω, 8.5.). Πέντε δεκαετίες αργότερα, οι ΗΠΑ θα εφαρμόσουν την ίδια πολεμική τακτική καταδίκης ενός ολόκληρου λαού στην πείνα και τη λιμοκτονία, προκειμένου να καταπνίξουν την αντίσταση τού λαού των Φιλιππίνων. Ωστόσο, και στην περίπτωση ακόμη που ελλείπει το στοιχείο τής προμελέτης, είναι δυνατόν ο λιμός να εκληφθεί ως μοναδική ευκαιρία που δεν πρέπει να χαθεί. Την ίδια εποχή που ο Τοκβίλ ζητούσε να εφαρμοστεί τακτική καμμένης γης γύρω από τις εστίες τής αραβικής αντίστασης, στην Ιρλανδία οι σοδειές πατάτας καταστράφηκαν από ασθένεια, με αποτέλεσμα να αποδεκατιστεί ο πληθυσμός τής χώρας, που ήδη δοκιμαζόταν σκληρά από τη λεηλασία και την καταπίεση των άγγλων εποίκων. Σύμφωνα με τον σερ Τσαρλς Έντουαρντ Τρεβέλιαν (στον οποίο η βρετανική κυβέρνηση είχε αναθέσει την παρακολούθηση και διαχείριση τής κατάστασης), η νέα αυτή τραγωδία αποτελούσε έκφραση τής «παντογνώστριας θείας πρόνοιας», η οποία επέλυσε με αυτόν τον τρόπο το πρόβλημα τού υπερπληθυσμού, όπως επίσης και το ενδημικό φαινόμενο των εξεγέρσεων ενός βάρβαρου λαού. Υπό την έννοια αυτή, ο Βρετανός πολιτικός που διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στα τραγικά αυτά γεγονότα, τα οποία θεωρούνται από πολλούς ότι αποτέλεσαν το πρότυπο για τις γενοκτονίες τού 20ού αιώνα, αναφέρεται μερικές φορές και ως «πρωτο-Άιχμαν».[632]

Ας επιστρέψουμε στον 20ο αιώνα. Οι μέθοδοι που παραδοσιακά εφαρμόζονται εις βάρος των αποικιακών λαών μπορεί να αποδειχθούν εξίσου χρήσιμες και για τον αγώνα για το μοίρασμα τής ηγεμονίας μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων. Με το ξέσπασμα τού Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Τσέρτσιλ προσδιορίζει ως εξής τη σημασία τού δολοφονικού ναυτικού αποκλεισμού που επιβλήθηκε από την Αγγλία εις βάρος τής Γερμανίας: «Ρητός στόχος τής εφαρμογής τού ναυτικού αποκλεισμού ήταν η μετατροπή ολόκληρης τής Γερμανίας σε φρούριο υπό πολιορκία και η καταδίκη σε ασιτία ολόκληρου τού πληθυσμού — αντρών και γυναικόπαιδων, νέων και ηλικιωμένων, αρτιμελών και αναπήρων —, προκειμένου να συρθεί η χώρα σε συνθηκολόγηση». Ο πολύμηνος αποκλεισμός θα συνεχιστεί και μετά την υπογραφή τής ανακωχής και είναι ο ίδιος ο Τσέρτσιλ που διευκρινίζει τον λόγο για τον οποίο επιβάλλεται η συνεχιζόμενη και μετά την κατάπαυση τού πυρός χρησιμοποίηση τού «όπλου τής πείνας μέχρι θανάτου, που έχει, κυρίως, ως θύματα τα γυναικόπαιδα, τους ηλικιωμένους, τους φτωχούς και τους αδύναμους»: οι ηττημένοι οφείλουν να συμμορφωθούν πλήρως με τους όρους τής ειρήνης των νικητών.[633]

Ωστόσο, η απειλητική εμφάνιση τής Σοβιετικής Ρωσίας επιβάλλει τον επαναπροσδιορισμό τής ταυτότητας τού εχθρού: αν η ανησυχία που διακατείχε τον Τζέφερσον αφορούσε το ενδεχόμενο μετάδοσης τής επανάστασης των Νέγρων, κύριο μέλημα τού Ουίλσον είναι πλέον να αποτρέψει την εξάπλωση τής μπολσεβίκικης επανάστασης. Παρ’ όλ’ αυτά οι μέθοδοι παραμένουν οι ίδιες. Για να αποκλειστεί το ενδεχόμενο να ακολουθήσει τα βήματα τής Σοβιετικής Ρωσίας, η Αυστρία βρέθηκε, όπως επεσήμανε ο Γκράμσι, ενώπιον ενός ωμού «ληστρικού εκβιασμού»: «Αστικό καθεστώς ή πείνα!»[634] Πράγματι, εντός ολίγου, ο Χέρμπερτ Χούβερ, ο υψηλός εκπρόσωπος τής κυβέρνησης Ουίλσον και μελλοντικός πρόεδρος των ΗΠΑ, θα απευθύνει και επίσημη προειδοποίηση στις Αρχές τής Αυστρίας ότι «τυχόν διασάλευση τής δημόσιας τάξης θα καταστήσει αδύνατη την προμήθεια τροφίμων και θα φέρει τη Βιέννη αντιμέτωπη με το φάσμα τής απόλυτης ασιτίας». Αργότερα, ο ίδιος Αμερικανός πολιτικός, περιαυτολογώντας, θα διατυπώσει την ακόλουθη εκτίμηση: «η απειλή τής λιμοκτονίας απέτρεψε την επανάσταση τού αυστριακού λαού».[635] Είναι, επομένως, αδιαμφισβήτητο ότι η ιδέα τού «τρομοκρατικού λιμού», για την οποία ο Κόνκουεστ θεωρεί υπεύθυνο τον Στάλιν, θεωρητικοποιήθηκε πρωτίστως από πολιτικούς όπως ο Τζέφερσον και ο Χούβερ.

Πρόκειται για μια πολιτική που κυριαρχεί ακόμη και στις μέρες μας. Τον Ιούνιο τού 1996, ο διευθυντής τού Κέντρου για τα Οικονομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα επισήμανε σε δημόσια παρέμβασή του τις φρικτές συνέπειες τής πολιτικής «συλλογικής τιμωρίας» που εφαρμοζόταν μέσω τής επιβολής εμπάργκο σε βάρος τού ιρακινού λαού: πράγματι, «περισσότερα από μισό εκατομμύριο ιρακινά παιδιά […] πέθαναν από την πείνα και τις αρρώστιες», ενώ σημαντικός αριθμός παιδιών κινδύνευε να έχει την ίδια τραγική μοίρα. Αρκετά χρόνια αργότερα. το Foreign Affairs, το επίσημο περιοδικό τού Στέιτ Ντιπάρτμεντ, προβαίνει σε μια γενικότερη εκτίμηση: μετά την κατάρρευση των καθεστώτων τού «υπαρκτού σοσιαλισμού», σ’ έναν κόσμο ενοποιημένο κάτω από την ηγεμονία των ΗΠΑ, το εμπάργκο αποτελεί το κατεξοχήν όπλο μαζικής καταστροφής· «κατά την περίοδο που ακολούθησε το τέλος τού ψυχρού πολέμου», το ιρακινό εμπάργκο, που επιβλήθηκε με σκοπό να εμποδιστεί ο εφοδιασμός τού Σαντάμ με όπλα μαζικής καταστροφής, «προκάλεσε περισσότερα θύματα από εκείνα που προκάλεσαν όλα τα όπλα μαζικής καταστροφής καθ’ όλη τη διάρκεια τής ιστορίας» — το αντίστοιχο θα ήταν η αραβική χώρα να είχε υποστεί, μεταξύ άλλων, τους ατομικούς βομβαρδισμούς τής Χιροσίμα και τού Ναγκασάκι, τους βομβαρδισμούς με υπερίτη τού Γουλιέλμου τού Β΄ και τού Μπενίτο Μουσσολίνι, κ.ο.κ.[636] Εν κατακλείδι, η πολιτική τού «τρομοκρατικού λιμού», για την οποία θεωρείται υπεύθυνος ο Στάλιν, διαπερνά όλη την ιστορία τής Δύσης. Κατά τη διάρκεια, μάλιστα, τού 20ου αιώνα εφαρμόστηκε το πρώτον σε βάρος τής χώρας τής οκτωβριανής επανάστασης και έφτασε στο απόγειό της την περίοδο μετά την κατάρρευση τής Σοβιετικής Ένωσης.

---

626. Στο Baker (2008), σελ. 411.
627. Churchill (1974), σελ. 7722.
628. Davis (2001), σελ. 46-51.
[*] [Το νόημα δεν είναι σαφές. Να σημειώσω ότι ο Β.Γκόλαντς είχε γεννηθεί στο Λονδίνο στις 9/4/1893.]
629. Στο MacDonogh (200[2]), σελ. 362-363.
630. Στο ίδιο, σελ. 366, 363 και 369-370.
631. Πρβλ. Losurdo (1996), κεφ. V, § 10.
632. Losurdo (2005), κεφ. V, § 8; Losurdo (1996), κεφ. V, § 10. Ένας ανάλογος παραλληλισμός ανάμεσα στη ναζιστική ιουδαιοκτονία και τον ιρλανδικό μάλλον παρά τον ουκρανικό λιμό γίνεται και από τον Mayer (2000), σελ. 639.
633. Στο Baker (2008), σελ. 2 και 6.
634. Gramsci (1984), σελ. 443-444.
635. Rothbard (1974), σελ. 96-97.
636. Losurdo (2007), κεφ. Ι, § 5.

Βιβλιογραφία

Baker N. (2008), Human Smoke. The Beginnings of World War II, the End of Civilisation, Simon & Schuster, London-NewYork
Churchill W. (1974), His Complete Speeches 1897-1963, Chelsea House, New-York London.
Davis Μ. (2001), Olocausti tardovittoriani, Feltrinelli, Milano.
Gramsci A. (1984), Il nostro Marx 1918-9, εισαγωγικό κείμενο τού S. Caprioglio, Einaudi, Torino.
MacDonogh G. (2007), After the Reich. The Brutal History of the Allied Occupation, Basic Books, New York.
Losurdo D. (1996) Antonio Gramsci dal liberalismo al «comunismo critico», Gamberetti, Roma.
Τού ιδίου, (2005), Controstoria del liberalismo, Laterza, Roma-Bari.
Τού ιδίου, (2007), Il linguaggio dell’Impero. Lessico dell’ideologia americana, Laterza, Roma-Bari.
Mayer A.J. (2000), The Furies. Violence and Terror in the French and Russian Revolution, Princeton University Press, Princeton.
Rothbard M.N. (1974), Hoover’s 1919 Food Diplomacy in Retrospect, στον συλλογικό τόμο L.E. Gelfand (εισαγ. σημ.), Herbert Hoover, The Great War and its Aftermath 1917-23, Iowa University Press, Iowa City (IA).